Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
ilqar Mammadov və hadisəyə daha geniş, daha əhatəli şəkildə yanaşırlar. Məsələn, rusiyalı nəzəriyyəçilərin akademik kurs kimi işləyib hazırladıqları üç cildlik «Ümumi dövlət və hüquq nəzəriyyəsi» adlı dərslikdə dövlətin funksiyalarının ən əsas əlamətləri belə sadalanır: «1. Dövlətin funksiyaları bilavasitə onun sinfi və ümumbəşəri mahiyyətini ifadə edir və predmetcə konkretləşdirir. Həmin funksiyaların məzmununda cəmiyyət üzvlərinin sinfi, qrup (korporativ), milli və xüsusi maraqları əks olunur. 2.
Dövlətin funksiyaları vasitəsilə üstqurumun ən əsas hissəsi olan dövlətin öz bazisinə münasibətdə aktiv xidməti rolu açıqlanır, ölkə daxilində və beynəlxalq aləmdə çoxsahəli praktiki fəaliyyəti reallaşır. 3.
müvafiq olaraq yaranır və inkişaf edir. Dövlət öz sosial təyinatını dövlətin ən dayanıqlı fəaliyyət istiqamətlərini əks etdirən və həmin təyinata uyğun gələn funksiyaların həyata keçirilməsi yolu ilə reallaşdırır. 4.
həmin tiplərin özünəməxsus cəhətləri və onların inkişaf qanunauyğunluqları, cəmiyyətin həyatında baş verən sosial-iqtisadi, siyasi və ruhi-mənəvi dəyişikliklərin dinamikası ifadə olunur və obyektivləşir».'' Yanaşma müxtəlifliyinin olmasına baxmayaraq, bütün tədqiqatçılar onunla razıdırlar ki, dövlət və cəmiyyət münasibətlərinin qanunauyğunluqlarından irəli gələn funksiyalar dövlətin zəruri fəaliyyət istiqamətləri kimi təzahür olunur. Onlar cəmiyyətin, dövlətin qorunub saxlanması, müəyyən bir istiqamətdə inkişaf etməsi ilə bağlı tələbatların, maraqların ödənilməsinə xidmət etməklə həm də dövlətin fəaliyyətini, dövlət hakimiyyətinin xarakterini müəyyən edir. Dövlət, cəmiyyətidə belə bir instituta tələbatın olması səbəbindən yaranmış və indiyə kimi də əvvəldən mövcud olan məq- *
* Общая теория государства и права. Академический курс в 3- X томах. Том I. 5. 336. 318 Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi sədlərə, yəni «ümumi işlərin» həyata keçirilməsinə və sosial yöndən asimmetrik olan cəmiyyətdə münasibətlərin nizamlanmasına, tənzimlənməsinə xidmət edir. Cəmiyyət inkişaf etdikcə vəzifələr də dəyişir və bu da funksiyaların dəyişilməsinə, yenilərin meydana gəlməsinə səbəb olur. «Odur ki, dövlətin funksiyaları bir tərəfdən hər bir cəmiyyət üçün zəruri olan bir institut kimi onun təbiətini, digər tərəfdən isə cəmiyyətin asimmetriyasını, həmçinin də dövlət hakimiyyətinin və dövlət iradəsinin təbiətindəki müxtəlifliyi əks etdirir. Misal üçün, quldarlıq cəmiyyəti ilə müqayisədə müasir demokratik dövlətin funksiyaları, demək, həm də dövlət idarəetmə üsulları tamamilə fərqlidir. İstismarçıların müqavimətinin qırılması funksiyası isə yalnız proletariatın diktaturası kimi təqdim olunan totalitar dövlətə xasdır. Dövlətin funksiyaları həm də cəmiyyətin inkişaf mərhələsindən asılıdır. XIX əsrin liberal kapitalizm şəraitində dövlətin iqtisadi funksiyası sosial yönümlü bazar iqtisadiyyatına malik olan müasir kapitalist dövlətinin iqtisadi funksiyası ilə eyni deyil».'' Dövlətin funksiyaları onun tarixi inkişafı prosesində dəyişir. Bu dəyişikliklərə ictimai quruluşun dəyişilməsi, ictimai münasibətlərin keyfiyyətcə yeni xarakter qazanması və s. ictimai, mədəni amillər yaxından təsir göstərir. Hər bir tarixi dövrdə formalaşan iqtisadi, sosial-sinfi struktur, ictimai siyasi münasibətlərdə özünü göstərən dominantalar, ictimai-siyasi paradiqma dövlətin konkret funksiyalar sistemini formalaşdırır. Odur ki, dövlətin funksiyalar sistemi konkret-tarixi xarakterə malik olur və bu sistemin özü tarixi şəraitin doğurduğu vəzifələrin təsiri ilə dəyişikliyə məruz qalır. Buna görə də deyə bilərik ki, dövlətin funksiyaları obyektiv olaraq mövcuddur, yəni onlar dövlət və cəmiyyət arasında konkret dövrə uyğun olaraq yaranan qarşılıqlı münasibətlərin qanunauyğunluqlarından irəli gəlir. Dövlətin funksiyalarının dəyişilməsini mütləq mənada başa düşməməliyik. Yəni belə hesab etmək olmaz ki, dövlətin hər hansısa bir funksiyası dəyişikliyə məruz qaldıqda birdəfəlik ola- Чнркин B.E. Государственное управление. S.135.
319 ilqar Məmmədov raq aradan qalxır və yaxud heç bir dövlət bir daha belə bir funksiyaya malik olmur. Əslində, dövlətin funksiyalarının dəyişikliyə məruz qalması mürəkkəb hadisədir. Bunu sadə və müfəssəl şəkildə açıqlamağa çalışaq. Birincisi, dövlətin funksiyalarının dəyişilməsi, ümumiyyətlə, bəşəriyyətdə dövlətçiliyin inkişaf etməsi prosesində özünü göstərir. İkincisi isə, bu dəyişiklik konkret tarixi dövrlər və konkret dövlətlər səviyyəsində baş verir. Bundan əlavə, bu proses həm funksiyaların daxilən dəyişilməsi, yeni məzmun qazanması, dəyişilərək yeni keyfiyyətdə təzahür olması kimi, həm də bir funksiyanın və yaxud funksiyalardan bəzilərinin öz əhəmiyyətini itirərək ləğv olunması, yeni vəzifələrin həyata keçirilməsi üçün başqalarının meydana gəlməsi və beləliklə də, konkret funksiyalar sisteminin daxilən dəyişilməsi kimi özünü göstərir. Belə bir mürəkkəb proses onunla müşayiət olunur ki, tarix boyu dövlət inkişaf etdikcə bəzi funksiyalar da dəyişikliyə məruz qalır və inkişaf edir, onlarda dövlətlə bərabər təkmilləşir. Onların həyata keçirilməsi forması və metodları dəyişilir, ancaq dövlət fəaliyyətinin müvafiq istiqamətləri daimi olaraq qalır. Həmin funksiyalar dövlətin mövcud olmasını, cəmiyyətdə «ümumi işlərin» həyata keçirilməsini, cəmiyyətin əsas sahələrinin idarə olunmasını təmin edən funksiyalardır. Bəzi funksiyalar isə konkret dövlətlərin məqsəd və vəzifələrinin dəyişilməsi ilə öz əhəmiyyətini itirir və yeni şəraitdə onlara ehtiyac olmadığından ləğv olub aradan çıxır. Həmin funksiyalar daha çox konkret dövrün və dövlətin özünəməxsusluqları ilə əlaqədə meydana gəlir və məhz həmin dövrə və ya dövlətə xas olur. Odur ki, bu cür funksiyaların başqa dövrlər və ya dövlətlər üçün əhəmiyyəti olmur. Məsələn, SSRİ dövlətinin funksiyalarının təhlili göstərir ki, bu dövlətin əsas funksiyalarından olan iqtisadi funksiya (marksist-leninçi dövlət və hüquq nəzəriyyəsində həmin funksiyaya daha çox təsərrüfat- təşkilat funksiyası deyilir) tarix boyu bütün dövlətlərə xas olan funksiyadır. Lakin ictimai quruluşun, bu dövlətin özünəməxsus cəhətlərinin təsiri ilə həmin funksiya modifikasiya olunaraq konkret məzmun qazanmış və müvafiq metodlarla həyata keçirilmiş-
Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|