Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
ilqar Məmmədov təmin edir. Bu əlaqələr isə təbii ki, kommunikativ-informasion xarakterli əlaqələrdir. Həmin əlaqələr dövlət mexanizminin mövcud olmasını təmin edən münasibətlər, davranışlar ənənəsinə uyğun ifadə olunur və bu mexanizmin sosial yaddaşda qalmasını təmin edir; özü ilə mürəkkəb informasiya yükü daşımaqla müvafiq ideyalara, siyasi-hüquqi, həmçinin etik görüşlərə, təsəvvürlərə əsaslanır. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsində dövlət mexanizmindən danışarkən, daha çox, ümum-nəzəri məsələlərə diqqət verilir. Belə bir ümumiləşdirmənin özü isə konkret sistemlərin, tarixin müxtəlif inkişaf pillələrində mövcud olmuş strukturların öyrənilməsi əsasında həyata keçirilir. Bu cür analitik təhlil ayrı-ayrı monoqrafiyalar, tədqiqat əsərləri, elmi araşdırmalar səviyyəsində aparılır və həmin araşdırmaların, tədqiqatların nəticəsi dərsliklərdə, dərs vəsaitlərində ümumiləşdirilmiş şəkildə verilir. Dövlət hakimiyyətinin və dövlətin funksiyalarının həyata keçirilməsinə xidmət edən bu sistem, yəni dövlət mexanizmi cəmiyyətin inkişaf səviyyəsinə uyğun olaraq dəyişilmələrə məruz qalmış, cəmiyyət inkişaf etdikcə o da təkmilləşmiş və amerikalı tədqiqatçı Cos Radşildersin təbirilə İlə desək, atlantik İnqilablar dövründən (1780-1820-cl illər arası) etibarən konstituslonalizm və bərabərlik prinsiplərinə uyğun olaraq formalaşmağa başlamışdır. Amerikalı alimin qeyd etdiyi kimi, tarix boyu hər bir dövlət hakimiyyətinin «təşkilolunma strukturu onun formalaşdırılmasında iştirak edənlərin bu təşkilatın məqsədlərinə daha yaxşı nail olmaqla bağlı ideyalarını, görüşlərini əks etdirir».'' Odur ki, yeni dövlət mexanizmi müasir demokratik hüquqi dövlətin prinsipləri və həmin prinsiplərə bağlı olan ideyalar əsasında formalaşmışdır. Müqayisəll-tarixi ümumiləşdirmələrdən çıxış edərək deyə bilərik ki, hər bir dövlətdə dövlət mexanizminin formalaşmasının, inkişafının və fəaliyyətinin əsasında obyektiv və subyektiv fak- '' Raadschelders Jos C.N. Handbook of admistirativ history. Copyright 1998 by Transaktion Publishers, New Brunswick, New Jersey, 2003, s. 111. 384 Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi torlar durur. Obyektiv faktorlar bu və ya digər siyasi qrupun, siyasi gücə malik şəxsin, məmurların və ideoloqların fəaliyyətindən, nəzəri görüşlərindən asılı olmadan, hadisələrin, proseslərin, tarixi şəraitin özündən doğur, cəmiyyətin inkişaf səviyyəsindən irəli gəlir və dövlət mexanizminin müəyyən qaydada təşkilini şərtləndirir. Subyektiv faktorlar isə konkret şəraitdə konkret qüvvələrin fəaliyyəti ilə əlaqədar olaraq yaranır. Bu faktorlar dövlət mexanizminin strukturunun, fəaliyyət formalarının və metodlarının mühüm xüsusiyyətlərini, xarakterini şərtləndirir. Dövlət mexanizminin bütöv, vahid sistem kimi fəaliyyət göstərməsinə təsir edən həmin faktorlara müxtəlif dövlət orqanlarının və təşkilatlarının hamısının ümumi iqtisadi əsasa malik olması, həmin qurumların eyni siyasi-hüquqi əsasda, ümumi prinsiplərə uyğun təşkili və fəaliyyəti, cəmiyyətin müxtəlif hissələrinin siyasi və ideoloji cəhətdən bütöv olması, dövlət orqanlarının, təşkilatlarının qarşısında duran son məqsəd və vəzifələrin ümumiliyi, dövlət mexanizminin bütün hissələrinin ümumi təşkilati, maddi və zəruri olduqda məcburetmə vasitələri ilə təmin edilməsi və s. aiddir. Dövlət mexanizmi, həm də dövlət hakimiyyətinin həyata keçirilmə mexanizmi olmaqla dövlətin mövcudluğunu maddiləşdirir, onu bilavasitə mövcud edir. Yəni ki, dövlət həmin təşkilati- maddi gücə malik olmaqla öz varlığını təmin edir. Onun vasitəsilə dövlət hakimiyyəti müəyyən ərazi daxilində yaşayan insanlar üzərində təşkil olunur, idarəetmə sistemi fəaliyyət göstərir və dövlət əlahiddə bir hadisəyə çevrilir. Dövlətlə «üzləşən» hər bir şəxs, hər bir qüvvə məhz dövlət mexanizmi ilə, dövlət mexanizminin fəaliyyəti ilə qarşılaşmış olur. Dövlət mexanizmini xarakterizə edərkən onun əsas əlamətlərini aşağıdakı kimi göstərmək olar: 1)dövlət mexanizmi dövlət orqanları və dövlət müəssisələrinin, dövlət təşkilatlarının (bütövlükdə dövlət mexanizminin tərkib elementlərinin) bütöv bir iyerarxik sistemidir; 2)
prinsiplər əsasında həyata keçirilir və onun tərkib ünsürləri, elementləri eyni məqsəd və vəzifələrə xidmət edir; 385 ilqar Məmmədov 3)
dövlət mexanizminin elementləri arasında qarşılıqlı əlaqələr subordinasiya və koordinasiya əsasında qurulur; 4)
müəyyənləşmiş səlahiyyətlər daxilində fəaliyyət göstərməklə üzərinə düşən konkret funksiyanı həyata keçirir və bu səlahiyyət onlara dövlət tərəfindən verilir; 5)
dövlət tərəfindən təşkil olunan və dövlət mexanizminin tərkib ünsürünə çevrilən qurumlar maddi və təşkilati cəhətdən dövlət tərəfindən təmin olunur; 6)
dövlət hakimiyyətindən irəli gələn hakim iradənin həyata keçirilməsi üçün dövlət mexanizmi dövlət məcburetmə vasitələri ilə təmin edilir; 7)
dövlət mexanizmi dövlət hakimiyyətinin reallaşmasını təmin edən maddiləşmiş güc kimi çıxış edir və dövlətin funksiyaları onun vasitələri ilə həyata keçirlir. Beləliklə, hüquq ədəbiyyatında özünə yer almış müxtəlif yanaşmaları da nəzərə alaraq deyə bilərik ki, dövlət mexanizmi deyərkən, dövlətin məqsəd və vəzifələrinin, funksiyalarının həyata keçirilməsi yolu ilə dövlət hakimiyyətinin reallaşmasını təmin edən dövlət orqanlarının və müəssisələrinin, dövlət qurumlarının iyerarxik sistemi başa düşülür. Dövlət mexanizminin izahının verilməsinə xidmət edən bu tərif mürəkkəb bir sistem haqqında ümumiləşdirici təsəvvür yaradır. Həmin bu təsəvvür dövlət mexanizminin ayrı-ayrı hissələri, elementləri ilə bağlı anlayışlar üzərində qurulur və dövlət mexanizminin dövlətin məqsəd və vəzifələrinin, funksiyalarının həyata keçirilməsi mexanizmi olduğunu göstərir. Odur ki, dövlət mexanizmini daha müfəssəl, daha dərindən izah etmək üçün onun əsas tərkib hissələrinin, elementlərinin hər birinə ayrılıqda, xüsusi olaraq diqqət verməliyik. Dövlət hakimiyyətinin müstəqil struktur vahidi kimi çıxış edən dövlət
orqanı dövlət
mexanizminin dövlət
hakimiyyəti səlahiyyətlərinə malik olan mühüm bir elementidir. Dövlət hakimiyyətinin realizəsi bütün dövlət orqanlarının vasitəsi ilə həyata keçirilir. Dövlət isə onların hamısını özündə cəmləşdirən idarəetmə sub
Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|