Qədim Yunan Fəlsəfəsi Antologiyası
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Düzəlişini qəbul edirəm və güman edirəm ki, məsələ elə sən deyən kimidir. Ancaq mənə bax bunu de: müəyyən bir müstəqil oxşarlıq ideyasının və digər buna əks olan - qeyri-oxşarlıq ideyasının mövcud olduğunu qəbul etmirsənmi? (9) Bu iki ideyaya həm mənim, həm sənin, həm çox adlandırdığımız başqalarının qoşulduğumuzu [qəbul etmirsənmi]? Həm də əgər bütün şeylər hər iki əks [ideyalara] qoşularsa və hər ikisinə aidiyyatı olduqlarından öz aralarında oxşar və qeyri-oxşar olurlarsa, burada qəribə nə var ki? Bir kəs mənə göstərsəydi ki, müstəqil oxşar - qeyri-oxşar, yaxud qeyri-oxşar - oxşar olur, düşünürəm, qəribə olardı; lakin mənə göstərilirsə ki, ona və digərinə aidiyyatı olan, hər ikisinin əlamətlərini özündə cəmləşdirir, eləcə də bir kəs müəyyən etsəydi ki, vahidə aidiyyatı olduğundan hər şey vahiddir və elə o digər tərəfdən çoxluğa aidiyyatı olduğundan çox olandır, Zenon, bu mənə əsla mənasız görünmür. Qoy bircə bir kəs sübut eləsin ki, müstəqil götürülmüş vahid -çoxdur, [çox olandır] və digər tərəfdən çox - vahiddir, bax onda mən heyrətimi bildirərəm. Bütün başqa şeylərə münasibətdə də məsələ belədir: əgər göstərilsəydi ki, qəbil və növlər özləri özlərində bu əks halları keçirirlər, onda bu heyrətamiz olardı. Ancaq bir kəs sübut edəcəksə ki, mən vahidəm və çoxam, və çoxluğu göstərmək istəyilə deyəcək ki, məndə sağ və sol, ön və arxa, həmçinin yuxarı və aşağı hissələr müxtəlifdir, - axı mənə elə gəlir, çoxluğa mənim aidiyyatım var, - vahid olduğumu göstərmək istəyilə isə, deyəcək ki, vahidə aidiyyatım olmaqla bir insan kimi mən, biz yeddi [nəfərin] arasında təkəm, - burada təəccüblü nə var ki: bu surətlə onun və digərinin həqiqi olduğu aşkarlanır. Beləliklə, əgər bir kəs, daş, şalban və s. kimi əşyalarda vahidin və çoxun eyniliyini göstərməyə girişərsə, onda biz deyərik ki, o bizim üçün vahidin və çoxun misallarını gətirir, ancaq, nə vahidin çoxluğunu, nə çoxun vahid olduğunu sübut etmir, onun sözlərində də təəccüblü bir şey yoxdur, yalnız bizim hamımızın onunla razılaşa bildiyimiz hər şey vardır. Əgər bir kəs elə indicə dediyimi edərsə, yəni əvvəlcə oxşarlıq və qeyri-oxşarlıq, çoxluq və vahidlik, sükunət və hərəkət və buna bənzər öz-özünə ideyaların müstəqilliyini və xüsusiliyini müəyyənləşdirərsə, daha sonra isə sübut edirsə ki, onlar öz aralarında qarışıq salına və əlaqələrini kəsə bilərlər, bax onda, Zenon, mən heyran olardım. Sənin mühakimələrini mən cəsarətlə işlənib hazırlanmış hesab edirəm, lakin artıq dediyim kimi, bir kəs göstərə bilsəydi ki, həmin çətinlik hər hansı üsulla ideyaların özünə nüfuz edir və siz onu zahiri şeylərdə öyrəndiyiniz kimi, eynilə beləcə onu mühakimə vasitəsilə idrakı şeylərdə də aşkar etsəydiniz, bax onda mən daha artıq heyran olardım. Bu nitq zamanı Pifador düşündü ki, Parmenid və Zenon Sokratın hər bir mülahizəsindən pərt olacaqlar, lakin onlar onu diqqətlə dinləyirdilər və tez-tez gülümsəyərək bir-birinə baxmaqla özlərinin valeh olduqlarını bildirirdilər; elə ki, Sokrat [nitqini] qurtardı, Parmenid dedi: - Sokrat, sənin mühakimələrdə coşğunluğun lap valeh edir! Lakin mənə cavab ver: sən özün necə, etdiyin fərqləndirməyə tərəfdarsanmı, yəni qəbul edirsənmi ki, bir tərəfdən bir növ müstəqil ideyalar, digər tərəfdən də onlara aidiyyatı olan şeylər ayrılıqda mövcuddurlar? Məsələn, müstəqil oxşarlığı, bizlərə xas olan oxşarlıqdan bir şeylə ayrı olduğunu təsəvvür edə bilərsənmi və bu həmçinin vahidə, çoxa və indicə Zenondan eşitdiyin bütün şeylərə aiddirmi? Sokrat cavab verdi, - bəli. Parmenid davam etdi, - belə ideyaları da, məsələn, öz-özünə ədalətli, gözəl, mehriban və bütün bunlara bənzər ideyaları da [ayrı təsəvvür edə bilərsənmi]? O, cavab verdi, - bəli. - Necə, axı insan ideyası da bizdən və bütün bizim kimi olanlardan ayrı mövcuddur - müstəqil insan ideyası, həmçinin od, su ideyaları? Sokrat buna [belə] cavab verdi: - Parmenid, bu kimi şeylər xüsusunda mən çox vaxt çaşıb qalıram, onlar haqqında da yuxarıda adları çəkilən şeylər haqqında olduğu kimi söyləmək lazımdır, yaxud başqa cür. - Sokrat, bəs hətta gülünc görünə bilən belə şeylər, məsələn, tük, palçıq, zibil və hər hansı başqa bir zir-zibil xüsusunda necə, onlardan hər biri üçün əllərimizlə toxunduğumuz şeylərdən fərqli, ayrıca mövcud olan ideya qəbul etməyin lazım olub-olmamasında da sən çaşıb qalırsan? Sokrat cavab verdi, - qətiyyən yox, zənn edirəm ki, belə şeylər yalnız biz onları gördüyümüz kimidir. Onlar üçün müəyyən bir ideyanın mövcud olduğunu güman etmək çox qəribə olardı. Düzdür, məni bəzən belə bir fikir narahat edirdi ki, görəsən bütün şeylər üçün bu qəbildən olan bir şey yoxdurmu, lakin hər dəfə mən buna yanaşanda, nəhayətsiz boşboğazlıq girdabında boğulmaqdan qorxaraq tələsik geriyə üz tuturam. Budur bax, bu yerə çatan kimi mən yenidən, haqqında onların ideyalara malik olduğunu dediyimiz şeylərə qayıdıram və onların əsaslı surətdə öyrənilməsi ilə məşğul oluram. 50 Parmenid dedi, - Sokrat, sən hələ cavansan və fəlsəfə səni, mənim fikrimcə, belə şeylərdən heç biri sənə əhəmiyyətsiz görünməyəcəyi qədər bir vaxt təsiri altına alacağı kimi, hələ tamamilə öz təsiri altına almayıb; indi isə sən cavanlığından hələ həddən artıq camaatın rəyilə hesablaşırsan. Ancaq hər halda bax belə bir suala cavab ver: sənin sözlərinə görə, sən zənn edirsən ki, onlara qoşulmaqla öz adlarını alan müəyyən ideyalar mövcuddur; məsələn, oxşarlıq [ideyasına] qoşulan şeylər - oxşar, böyüklüyə [qoşulanlar] - böyük, gözəlliyə [qoşulanlar] - gözəl, ədalətliliyə [qoşulanlar] ədalətli olurlar? Sokrat cavab verdi, - elədir ki, var. - Bəs [ideyaya] qoşulan hər bir şey tam ideyaya qoşulur ya onun hissəsinə? Yaxud bunlardan savayı bir başqa növ qoşulma mümkündür? Sokrat dedi, - necə məgər? - Sənin fikrincə, bütün ideya tamlıqla - hərçənd o elə vahiddir - çox şeylərdən hər birində bulunur yaxud məsələ başqa cürdür? Sokrat dedi: - Parmenid, bəs onun orada bulunmağına nə mane olur ki? - Axı vahid və eyni qalaraq, o eyni zamanda bütün tamlıqla ayrı-ayrı şeylərin çoxluğunda bulunacaq və beləliklə özü-özündən ayrılmış olacaq. Sokrat cavab verdi, - qətiyyən, axı budur, məsələn, eyni bir gün, bir vaxtda bir çox yerlərdə olur və bununla belə heç də özü-özündən ayrılmır, hər bir ideya da bunun kimi, vahid və eyni qalaraq bir vaxtda hər şeydə ola bilir. Parmenid dedi, - Sokrat, sən sanki vahidi və eynini bir vaxtda çox yerlərdə yerləşdirirsən, bu elə o deməkdir ki, çox adamların üstünü bir yelkənlə örtərək sübut etməyə çalışasan ki, vahid və eyni bütün tamlıqla çoxluq üzərində bulunur. Yaxud sənin sözlərinin mənası belə deyil? Sokrat dedi, - çox güman, belədir. - Demək hər kəsin üzərində bütünmü yelkən olacaq, yaxud, bəzilərinin üzərində onun bir [hissəsi], başqalarının üzərində - digər hissəsi? - Yalnız bir hissəsi. Parmenid dedi, - deməli, Sokrat, ideyaların özü bölünəndir və onlara aidiyyatı olanın, onların hissələrinə də aidiyyatı olacaq, həm də hər bir şeydə artıq bütün ideya deyil, onun hissəsi bulunacaq. - Görünür ki, belədir. - Sokrat, necə axı, sən sübut etməyə çalışacaqsan ki, vahid ideya bizdə həqiqətən hissələrə bölünür və bununla belə yenə də vahid qalır? Sokrat cavab verdi, - qətiyyən. Parmenid dedi, - əgər sən böyüklüyün özünü hissələrə bölsən, və böyük olan çox şeylərdən hər biri böyüklüyün hissəsi sayəsində böyük, böyüklüyün özündənsə kiçik olacaqsa, bir gör cəfəngiyat alınmayacaqmı? Sokrat dedi, - əlbəttə cəfəngiyat alınacaq. - Sonra, əgər hər bir şey bərabərliyin kiçik hissəsini qəbul edərsə, bu hissə onu bərabərin özündən kiçik olan bir şeyə bərabər edəcəkmi? - Bu mümkün deyil. - Bəs, tutaq ki, bizlərdən bir kəs kiçiyin hissəsinə malik olacaq; beləliklə kiçik özü böyük olacaq, kiçikdən ayrılmış hissənin qoşulduğu şey isə əvvəlkindən çox deyil, az olacaq. Sokrat dedi,- amma bu heç cür ola bilməz. Parmenid dedi, - Sokrat, səndə şeylər ideyalara nə cür qoşulacaq axı, bir halda ki, onlar nə [ideyaların] hissələrinə, nə tam [ideyalara] qoşula bilməyəcəklər? Sokrat dedi, - Zevsə and içirəm ki, bunu müəyyənləşdirmək mənə heç də asan iş görünmür. 51 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|