Qəşəm Vəliyev
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Aşıq Şenliyin zəhərlənməsi ilə bağlı fakta yaradıcılığında da təsadüf olunur. Onun ölüm ayağında söylədiyi cığalı təcnisində bu fakt aydın görünür:
Şenlik der: məclisə sağı gələndə, Qədəhi dəstində ağı gələndə, Elə ağı gələndə, Əjdər ağı gələndə, Hicran şahı qan ağlar, Cana yağı gələndə. Şiddəti-şaxtanın çağı gələndə, Dərər, talan eylər neçə dağları.
Aşıq Şenlik ağır vəziyyətdə İrəvandan Ağbaba mahalının Quzukənd kəndində yaşayan qızı Gülxanımın evinə gətirilir. Aşıq qızının evində vəfat edir. Vəsiyyətinə əməl olunaraq 1912-ci ildə Çıldır mahalının Suxara kəndində Təzə məzərlik deyilən yerdə dəfn olunmuşdur. Aşıq Şenliyin ölümü sənət dostlarını dərindən kədərləndirmişdir. Şair Nəbi Borçalı aşığın qəfil ölümündən qəlbən kədərlənmiş, ona dörd bəndlik qoşma –mərsiyə də yazmışdır. Bu qoşmada dərin kədər hiss olunur:
Bir çıraq yandırdın Çıldır elində, Nə qaranlıq etdin cahanı, Şenlik. İsgəndər bac aldı dərin dəryadan, Başatan varmadı dünyanı, Şenlik.
Aşıq Şenlik gəzdiyi yerlərdə gördüyü olaylara biganə qalmamış, cahannamələrində onlara münasibətini bildirmiş, elin ən yaxşı adət-ənənələrini yaymışdır. O, Borçalını həmişə özünə doğma bilmiş,dostlaşıb, ülfət bağladığı Səməd Ağa, Kor İsmayıl, Aşıq Qurban, Aşıq Həsən, Şair Nəbi və başqa şəxslərdən həmişə hörmət və rəğbət hissi ilə danışmışdır. Aşıq Şenliyin Borçalı səfərləri ilə bağlı olan “Məni”və “Bəyim” rədifli qoşmaları ayrıca maraq doğurur. Bu şeirlər aşığın həyatının qaranlıq tərəflərinin, ağrı və əzablarını öyrənmək baxımından diqqətəlayiqdir. Şenliyin Borçalı mahalında Şulaverdə silahlı erməni quldurları tərəfindən incidilməsi “Məni” rədifli qoşmada bədii əksini tapmışdır. Heç bir təqsiri olmayan Şenlik qoruqçulara üz tutaraq onu buraxmasını tələb edir:
Nədir bilməm qərib aşığın suçu? Məryəm ana olsun sizə duaçı, İstərsiz məzhəbi, kilsəni, xaçı, Qərq etməyin dərdi –bəlayə məni
Ancaq qoruqçular şeirdə göstərilən müqəddəs inamlara da məhəl qoymurlar. El qəhrəmanı Səməd bəyə müraciətlə söylədiyi “Bəyim” rədifli qoşmada aşığın qoruqçular tərəfindən incidilidiyini “soyulduğunu” oxuyuruq:
Sənsən Qul Şenliyin xoş vəfadarı, Ol səbəbdən gəldim bu yana sarı, Şulaver elinin qoruqçuları, Bizi soyub yola saldılar, bəyim
Burada ictimai–siyasi məzmun özünü qabarıq şəkildə göstərir. Mahalda baş verən ədalətsizlik, quldurluq, soyğunçuluqdan aşığın qayğılandığı duyulur. El sənətkarlarından yazıya alınmış “Səməd bəy”, “Cüyür ovu”, “Gürcüstan səfəri” dastan- rəvayətləri də Aşıq Şenliyin Borçalı mahalında şahidi olduğu olaylar və müasirləri ilə deyişmələri əsasında yaranmışdır. Yuxarıda göstərdiyimiz faktlara əsasən, deyə bilərik ki, Aşıq Şenlik Borçalı mahalına dərindən bağlı olmuş, həmin ədəbi mühitdə sənət məktəbi keçmiş, yüksək hörmət və nüfuz qazanmışdır. Şenliyin Borçalı aşıq mühitində olan nüfuzu deyişmələrində də aydın görünür. Şair Nəbi Borçalı, Aşıq Abbas, Şikəstə Pəri, Dollu Mustafa, Aşıq Mətun kimi tanınmış sənətkarlarla deyişmələri, səmimi münasibətləri də Aşıq Şenliyin bu mühitdə yüksək mövqe qazandığını göstərir. Bu deyişmələr Aşıq Şenliyin həyat və yaradıcılığının bəzi cəhətlərini, kimlərlə sənət əlaqəsi saxlamasını öyrənmək baxımından da maraqlıdır. Bu deyişmələrdə Şenliyin güclü improvizasiya qabiliyyəti, həyat olaylarından düzgün nəticə çıxarmaq məharəti aydın görünür. Şenlik Şair Nəbi ilə uzun müddət sənət ilişkisində olmuşdur. Azərbaycan folklorşünaslığına Aşıq Şenliklə Şair Nəbinin iki deyişməsi bəllidir. Bu deyişmələrin biri gözəlləmə, o birisi isə hərbə-zorbadır. Hərbə-zorbada ustadlar bir-birinə sözlə təsir göstərməklə yanaşı, özlərini şahinə, tərlana, aslana bənzədirlər. Şair Nəbi Borçalı:
Sən bir axan çeşmə ikən mühiti-dəryanı gör, Öz –özünü şahin sanma,zümrüdü-əfqanı gör, Zərrəcən verməm əman,mərdi-meydan olmuşam.
Aşıq Şenlik: Şenliyəm,belə afdan çəkərəm qovğaları, Nə yerdə aşıx görsəm edərəm sualları, Çoxlarını mətəl etdim, sən kimi ustaları, Düşməndən geri dönməz mən bir aslan olmuşam.
Bu deyişmədə ustadların aşıqlıq sənətinin qayda-qanunlarına ciddi əməl etməsini görürük. Aşıq Şenliyin Borçalı ədəbi mühitində əlaqə saxladığı sənətkarlar arasında Aşıq Abbas da vardır. O da ustad tərbiyəsi görmüş el sənətkarıdır. Aşıq Abbasla Aşıq Şenliyin Türkiyədə çap olunmuş deyişmələrindən, şeirlərinin ümumi ahəngindən yetkin bir sənətkar olduğu anlaşılır:
Aşıq Abbas: Hardan urcah oldum qəlbi qaraya, Naşı xoyrat, nə düşübsən araya, Eylə bir eyvallah, qayıt geriyə, Aşıq Abbas hər aşığa tay deyil.
Aşıq Şenlik: Bəd baxma Şenliyə,tən etmə elə, Şad gəlibsən məhzun göndərrəm yola, Sinəm burçi-mehrab, bədənim qala, Cavabın ox, fəhmin qatı yay deyil.
Hər iki ustadın şeirlərindəki obrazlı deyim tərzi, axıcılıq, emosionallıq maraqlı təsir bağışlayır. Aşıq Abbas Aşıq Şenliyin aşağıdakı bağlamasına cavab verə bilməmiş, məğlub olmuşdur:
Nə qəflətə daldın,irəm at görüm, Şenliyin elmini bəyan et görüm, O nə sirdir əhvalına yet görüm: Cəsədsiz dəst,sərsiz muyu yaratdı.
Bu bağlama Şenliyin geniş dini-mifoloji bilgilərə malik olduğunu göstərir. Belə bağlamalar Aşıq Şenliyin Borçalı aşıq mühitində, ətraf əyalətlərdə nüfuzunu daha da artırmışdır. Aşıq Şenliyin Borçalı mühitində qarşılıqlı ilgilərdə olduğu ustad sənətkalardan biri də Dollu Mustafadır. Təəssüflər olsun ki, bu sənətkarın həyatı haqqında geniş bilgilər əldə edə bilmədik.Ancaq yaradıcılığından yazıya alınmış və çap olunmuş örnəklər bu ustad sənətkarın Aşıq Şenliklə sənət ilgilərini aydınlaşdırmağa imkan verir. Belə ki, hər iki ustad sənətkarın qadın haqqında vücudnaməyə müraciət etməsi və “Qaldırın” rədifli gəraylı, “Dəh deyiniz” rədifli qoşma bu baxımdan önəmlidir. Vücudnamələrdə eyni yaş dövrlərinin poetik ifadəsinə baxaq: Dollu Mustafa: On birində kətan örtər başına, On ikində vəsmə yaxar qaşına, Elə ki,yetişdi on üç yaşına, Qoyma qonşulara o bir söz olar.
Aşıq Şenlik: On ikində gərdən qırar sallanar, On üçündə günəş üzü xallanar, On dördündə cığaları tellənər Hər bir əzazında yüz min naz olur.
Burada sənətkarlar eyni formada yaratdıqları poetik detallara bir-birindən seçimli münasibət bəsləmişlər. Dollu Mustafanın “Qaldırın” rədifli gəraylısı da bu baxımdan ayrıca maraq doğurur. Gəraylı baş vermiş bir hadisə ilə bağlıdır. Həsən adlı bir şəxsin atı quşdan hürkür və yolun kənarındakı bataqlığa batır. Yıxılmış atı qaldırmaq üçün yaxınlıqda olan qızlar köməyə çağrılır:
Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|