QəZƏNFƏr paşayev
Yüklə 1,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
265 açır, onları epizm və lirizmin üzvi vəhdəti baxımından folklor xəzinəmizin parlaq inciləri kimi dəyərləndirir. Lakin dastanlarımızın toplanması, nəşri və təd-qiqi Cənubi Azərbaycanda qeyri-mümkün olmuş-dur. Odur ki, vahid folklor elmi konsepsiyası yaratmaq mümkün olmamışdır. Bununla belə, tədqiqatçı dastanlarımızın Güney və Quzey variantlarını müqayisə və təhlil edə bilmişdir. Təəssüflə deməliyəm ki, “Abbas və Gülgəz”in beşiyi Cənub aşıq məktəbləri, xüsusən də Tufarqan və Qaradağ aşıq ocaqları olduğu halda, burada dastanın yalnız bir variantına təsadüf edilmişdir. Halbuki Şimali Azərbaycanda “Abbas və Gülgəz”in Qazax, Borçalı, Göyçə, Qarabağ variantları vardır. Hüseyn Kürdoğlu qəhrəmanlıq dastanı “Səttarxan”ı tarixilik baxımından təhlil edir. O, eləcə də “Qaçaq Nəbi” dastanının Cənub və Şimal variantlarını tutuşdurur. “Qurbani” dastanından söz açır. Ən çox “Abbas və Gülgəz” və “Xəstə Qasım” dastanları üzərində dayanır. “Xəstə Qasım” 266 dastanında yer alan, indi unudulmağa üz tutan “bağlama-deyişmələr”dən bəhs edir. Xəstə Qasımla Ləzgi Əhməd arasında yer alan “bağlama-deyişmələr”dən nümunələr verir. Lakin əvvəlcə aşıq sənətini dərindən bilməyən oxuculara gərəkli olacağını nəzərə alaraq aşıq yaradıcılığının bu maraqlı janrı haqqında qısaca məlumat verməyi münasib bilirik. Keçmişdə bağlama deyişmələr ustad aşıqlar arasında geniş yayılmışdı. Bu tip deyişmələrdə son məqsəd aşıqların bir-birini bağlayaraq sazını əlindən almaq olduğuna görə, onları “Bağlama-deyişmə” adlandırırlar. Bağlama-deyişmələr keçmişdə aşıq sənətinin inkişafına böyük təkan vermişdir. Deyişmələr aşıqların istedadını, biliyini, bədahətən şeir demə qabiliyyətini, kimin nəyə qadir olduğunu nümayiş etdirmək, ad-san qazanmaq baxımından əhəmiyyətli olmuş, aşıqların öz üzərində daim işləmələrinə gətirib çıxarmışdır. Deyişmə zamanı aşıq şeir şəkillərinin əksəriyyətindən, xüsusən də, hərbə-zorba, bağlama, qıfılbənd, ustadnamə, təcnis və onun növlərindən istifadə edildiyindən 267 ustadlıq iddiasında olan aşıq bütün aşıq şeir şəkil-lə-rindən və aşıq havalarından xəbərdar olmalı idi. Ölüm-dirim mübarizəsinə çevrilən bağlama de-yiş-mələr prof. V.Vəliyevin göstərdiyi kimi, dörd mər-hələdən ibarətdir: dəvət, dəvət alan aşığın cavabı, hərbə-zorba və qıfılbənd. Deyişmənin qıfılbənd mərhələsində aşıqlar üzbəüz görüşür və deyişirlər. Məclisdə saz-söz biliciləri, ağsaqqallar hakimlik edirlər. Çox təəssüflər olsun ki, klassik aşıq sənətində vaxtilə özünə möhkəm yer tutan deyişib bir-birini bağlamaq ənənəsi zəmanəmizdə aradan çıxmışdır (Bax: Mikayıl Azaflı. Qoca Azaflıyam. Bakı, “Nurlan”, 2007; 2015, s.575-584). Bir çox aşıqlar ustadlığını nümayiş etdirmək üçün bu vasitədən istifadə etmişlər. Ləzgi Əhmədlə Xəstə Qasımın hərbə-zorbası çox maraqlıdır: Ləzgi Əhməd: Sənin adın Dədə Qasım, Yandıracam oda Qasım. Ləzgi Əhmədin əlindən 268 Gedəcəksən dada Qasım. Xəstə Qasım: Əhməd, belini dağa ver, Gəl hirsinə qadağa ver. Qurtarsan Xəstə Qasımdan, Bir ye, beş sadağa ver. Hərbə-zorbadan sonra deyişmə gəlir. Hüseyn Kürdoğlu sənət örnəyi kimi aşağıdakı nümunələri verib: Ləzgi Əhməd: Səndən xəbər alım, ay Dədə Qasım, O nədir ki, dürlü-dürlü halı var. Nədən hasil oldu ərşin ağacı, O nədir ki, toxunmamış xalı var. Xəstə Qasım: Sənə cavab verim, ay Ləzgi Əhməd, Bahardır ki, dürlü-dürlü halı var. Nurdan xəlq olundu ərşin ağacı, O. buluddur toxunmamış xalı var. Ləzgi Əhməd: O nədir ki, dayanıbdır dayaqsız, 269 O nədir ki, boyanıbdır boyaqsız. O nədir ki, doğar əlsiz-ayaqsız, Üç ay keçər, ayağı var, əli var. Xəstə Qasım: Göy bir çadır, dayanıbdır dayaqsız, Ayla gündür, boyanıbdır boyaqsız. Qurbağadır, doğar əlsiz-ayaqsız, Üç ay keçər, ayağı var, əli var. Ləzgi Əhməd: Ləzgi Əhməd deyər, gələr dalalar, Nə qumaşdır, satan olmaz alalar. O nədir ki, dimdiyindən balalar, O nədir ki, qanadında xalı var. Xəstə Qasım: Xəstə Qasım deyər, yaşdır dalalar, O ağıldır, satan olmaz alalar. O buğdadır, dimdiyindən balalar, Kəpənəkdir, qanadında xalı var. Hüseyn Kürdoğlu haqlı olaraq qeyd edir ki, bu altı bəndlik bağlama deyişmə real, təbii, canlı həyat lövhələrilə doludur. Təəssüflə qeyd 270 etməliyik ki, alimin Cənubi Azərbaycan folkloru üzərində təd-qi-qat apardığı XX əsrin 80-ci illərində əlaqələrimiz yox dərəcəsində idi. Sonrakı tədqiqatlar başqa bir mən-zərədən xəbər verir. Elə götürək “Xəstə Qa-sım” dastanını. Güney Azərbaycandan olan Mə-həm-məd İbadi Qaraxanlının aşığın yaradıcılığını toplay--a-raq Folklor İnstitutuna verdiyi, Folklor İnstitutu-nun tər-tib edərək çap etdirdiyi “Xəstə Qasım” kita-bında Xəstə Qasımla Ləzgi Əhməd arasın-da yer alan hərbə-zorba və qıfılbənd bağlamala-rın sayı-hesabı yoxdur (Bax: Xəstə Qasım. Bakı, Nurlan, 2010, səh. 130-134, 139-141, 144-145, 149-162). Dastanın “hərbə-zorba” hissəsində Ləzgi Əhmədin aşığı Dədə Qasım deyə etiraf etməsi bir daha göstərir ki, Xəstə Qasım hələ öz dövründə çox görkəmli aşıq kimi tanınıb. Hüseyn Kürdoğlu qeyd edir ki, aşıqlar arasında bu ad çox az sənətkara nəsib olur. “Xalq hətta aşıq sənətinin şahı ad-landırdığı Qurbanini və bu sənətin vəziri hesab elədiyi Abbası da bu fəxri ada layiq görməmişdir” (Bax: Cənubi Azərbaycan Yüklə 1,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|