QəZƏNFƏr paşayev
Yüklə 1,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Bayatılar
- Qəzənfər Paşayev 281 Safurə Quliyeva
271 ədəbiyyatı tarixi. XIX-XX əsrlər. Bakı, “Nurlar”, 2009, s. 22-23). Hüseyn Kürdoğlu Güney aşıqlarından da söz açır. Xüsusi vurğulayır ki, Qurbani, Abbas Tufarqanlı, Xəstə Qasım kimi görkəmli sənətkarlar yetişdirən Aşıq mühiti aşıqsevərlərə başqa aşıqlar da bəxş etmişdir. Tədqiqatçı müasir Güney aşıq-larından Aşıq Əli Feyzullahi Vahid yaradı-cı-lı-ğından bəhs edir. Aşığın beşliklərindən nümu-nələr verir, onların müxəmməslərdən fərqləndiyini göstərir. Bizdən qabaq bu dünyadan Neçə-neçə keçib karvan. Aşıq Əli sizə qurban, O günləri mən görməsəm, Balalarım görsün, nə qəm. Araşdırıcı əsərində Xoy şəhəri yaxınlığındakı Həmzəyan kəndindən olan Aşıq Aslana da kifayət qədər yer verir. Aşığın “Gül, Təbrizim” şeirinin dillər əzbəri olduğunu qeyd edir və nümunə kimi verir. Hüseyn Kürdoğlu Aşıq Aslanın şirin yumorlu şeirlərinin çox olduğunu və bu qəbildən olan nümunələrdən “Boğaz dərdi” şeirinin 272 məşhur olduğunu göstərir: Yolum düşərkən bazara, Salırsan məni azara. Nəfsim düşür alma-nara, Gətdin məni zara, boğaz, Çıxsın sənə yara, boğaz! Tədqiqatçı həm Güney Azərbaycanda, həm də Quzey Azərbaycanda məşhur olan, Qarabağ Aşıq məktəbinin yetişdirməsi olan Aşıq Hüseyn Cavandan da geniş söz açır, məşhur “Səttarxan dastanı”nın mahir söyləyicisi və ifaçısı olduğunu önə çəkir. Alim onu da göstərir ki, Aşıq Hüseyn Cavan 1940-cı illər Cənubi Azərbaycanın azadlıq hərəkatına bir fədakar şair-aşıq kimi qoşulmuş, milli hökumətin süqutundan sonra Şimali Azərbaycana pənah gətirmiş və burada mühüm yaradıcılıq uğurları ilə şöhrətlənmişdir. 2. Bayatılar Uşaqlıqdan mənəvi qidası saz-söz olan Hüseyn Kürdoğlu XIX əsr Cənubi Azərbaycan bayatılarını da xüsusi şövqlə tədqiq etmişdir. Alimin qənaəti budur ki, heyrətamiz poetik gücü 273 və zənginli-yi ilə seçilən bayatılar Quzey Azərbaycanda olduğu kimi, Güney Azərbaycanda da lirik növün ən geniş yayılmış və bədii cəhətdən ən kamil janrı-dır. Bayatılar tükənməz incilər xəzinəsidir. Hüseyn Kürdoğlu xüsusi vurğulayır ki, bütöv Azərbaycan bayatılarının yazıya alınması, nəşri və tədqiqi sa-həsində mühüm işlər görülmüşdür. Görkəmli ədə-biyyatşünas-larımız Salman Mümtaz, Hümmət Əlizadə, Məmmədhüseyn Təhmasib, Həmid Araslı, Əh-liman Axundov, Həsən Qasımov və başqaları bu qiymətli mənəvi sərvətin xalqa çatdırılmasında böyük əmək sərf etmişlər. Buraya akademik Mirzə İbrahimovun sanballı giriş məqaləsi ilə çap edilən “Arazam, Kürə bəndəm” kitabının (Bakı, “Yazıçı”, 1986, 200 səh.) tərtibçisi Bəhlul Abdullanı da əlavə etmək yerinə düşər. Tədqiqatçı göstərir ki, bayatılar əvvəlcə hər hansı bir aşıq və ya sadəcə təbli bir adam tərəfindən qoşulur, cilalanır, daha da kamilləşir, bütün elin, bütün xalqın sözünə çevrilir. Bir sözlə el sözü hüququ qazanır, vətəndaşlıq dəyəri kəsb edir. Bu baxımdan Azərbaycan bayatıları vahid 274 üslubi keyfiyyətlərə, vahid milli koloritə malik ölçülü-biçili mükəmməl janrdır. Bununla belə, müəyyən tarixi-siyasi səbəbdən “Cənub bayatıları”, “Cənub dastanları”, “Cənub folkloru” ifadələrini işlətməli oluruq. Alim bu məsələyə aydınlıq gətirərək yazır ki, söz, musiqi, ədəbiyyat sərhəd bilmir. Cənubi Azərbaycan mətbuatından toplanaraq çap edilən “Arazam, Kürə bəndəm” kitabında nəşr edilmiş bədii nümunələr bu sahədə elmi fikir söyləmək üçün əlverişli zəmin yaradır. Hüseyn Kürdoğlu ingilis yazıçısı Ceym Oldricin “Diplomat” romanında “ikiyə bölünmüş bir ürək” adlandırdığı Cənubu və Şimali Azərbaycanda təsadüf edilən bir bayatını göstərir və fikrini təsdiqə çalışır. Təbriz üstü Marağa, Zülfün gəlməz darağa. Axtarıram yarı mən Gəzib soraq-sorağa. (Cənubi Azərbaycan) Təbriz üstü Marağa, Zülfün gəlməz darağa. Axtarıram yarımı, 275 Düşüb soraq-sorağa. (Şimali Azərbaycan) Alim doğru olaraq göstərir ki, bir çox bayatılar məkanla, yurdla, ocaqla bağlı olur. Bu bayatılarda Təbriz simvollaşır, vətənin rəmzinə çevrilir: Ağ dəvə düzdə qaldı, Yükü Təbrizdə qaldı. Oğlanı dərd apardı, Dərmanı qızda qaldı. Tədqiqatçı göstərir ki, Qaradağ, Xoy, Mərənd, Salmas və s. kimi vətənimizin cənub mahalları, şəhərləri bayatı örnəklərinin yaranmasında həm bədii vasitə kimi poetikləşir, həm də torpağımıza, ata yurdumuza, vətənimizə əbədi bir sevginin təzahürü olaraq sözə gətirilir. Rəmzləşən, obrazlaşan, vətən anlayışını bütövlükdə ifadə edən yurd, oba, mahal, kənd, şəhər, dağ, çay, göl, bulaq adları – toponimlər, hidronimlər və s. Azərbaycan bayatılarının xəlqi mahiyyətini, coğrafi – milli müəyyənliyini şərtləndirən əlamətdar amillərdən biridir. Alim xüsusi vurğulayır ki, Savalan və Araz toponim və hidroniminin bədii-simvolik 276 səciyyəsini nəzərdən keçirərkən XV-XVI əsrlərdən bəri çoxlu nümunələrin, qiymətli sənət örnəklərinin yarandığını görürük. Aşığı yıxan Araz, Ya sultan, ya xan Araz. Kafir tilsimindəsən, Açılmır yaxan Araz. *** Və ya: Mən aşıq Savalandı, Soltandı, Savalandı. Nə halımı yar sorar, Nə bir söz-sov alandı. *** Savalanam, qarım var, Əhdim var, ilqarım var. Əyilməz uca başım, Salarım, Sərdarım var. Dağın dilindən deyilən bu dördcə misrada və-tən eşqi, el qəhrəmanları yüksək bədii səviyyədə tə-rənnüm edilir. Saların, Sərdarın 277 əzəmətli obrazı təsəvvürümüzdəki zirvəsi daim qarlı, əlçatmaz Savalanla yanaşı durur. Tədqiqatçının qəti qənaəti və inamı budur ki, və-tənimizin coğrafi baxımdan üçdə iki hissəsini təş-kil edən Güney Azərbaycana yollar açıldıqca folk-lor materialları toplanacaq, tədqiq olunacaq, çap ediləcək. Araşdırıcı yazır: “Biz hələlik dəryadan damla götürməklə kifayətlənirik. Folklorumuzun başqa janrları ilə bərabər, parlaq sənət incilə-rimiz olan bayatılarımız haqqında da həmin toplama mərhələsindən sonra bütöv elmi fikir yürütmək, son qənaətə gəlmək mümkün olacaqdır”. Hüseyn Kürdoğlunun folklorşünaslıq fəaliyyətindən danışarkən Sarı Aşığın bayatılarının nəşri sahəsindəki xidmətlərini xüsusi qeyd etmək gərəkdir. Yuxarıda bayatı bilicisi M.Aslanın qədirşünaslıqla şairin bu sahədəki səmərəli fəaliyyətinə verdiyi dəyərə onu əlavə edərdik ki, Sarı Aşığın Hüseyn Kürdoğlu nəşri ona görə mükəmməldir ki, o, bayatı janrının poetik incəliklərini dərindən bilirdi, əvvəlki nəşrlərdəki bədii qüsurları aradan götürməklə 278 yanaşı, öz bayatı yaradıcılığı ilə bu janrın bitib-tükənməyən bədii imkanlarını üzə çıxartdı. Sarı Aşıq və XX əsr Azərbaycan poeziyası arasında ədəbi yaradıcılıq körpüsü saldı. 279 Əziz oxucu! Adətən bu qəbildən olan əsərlərə nəticəvari “Son söz” yazılır. Biz bunu etmədik. “Son söz” əvəzi bir neçə cümlə ilə kifayətləndik. Demək ye---tər ki, şairin çoxşaxəli yaradıcılığı indiyə kimi hər-tərəfli tədqiqata cəlb olunmayıb. Qədirşünaslıq əla-məti olan bu təmənnasız əsər həmin boşluğu dol-durmaq amacı ilə qələmə alınıb. Əsərdə şairin bir ədəbiyyatşünas, folklorşünas alim və tərcüməçi ki-mi fəaliyyəti də tədqiqata cəlb olunub. Onunla belə, deməliyəm ki, bu kitabın yazılmasında şairin poeziyasına məhəbbət, dostluq münasibətimiz, mənim haqqımda poema bir neçə duyğulu şeir yazması və şairin aşağıdakı bəndi də az rol oynamamışdır. Ümidim yel vurub sönən çıraqmı, Sabahkı günümə gün doğacaqmı?! Bir inci sərrafı tapılacaqmı, 280 Qalsa bir xəzinə dürdanə məndən? Şairin istəyini qismən də olsa yerinə yetirə bildiyimdən məmnunluq duyuram. Kitabda şairin poe-ziya qüdrətinə çatmayan, söz, cümlə, fikir görsəniz, məni qınamayın. Nəzərə alın ki, əsəri ömrünün ixtiyar çağını yaşayan qələm sahibi yazıb. Elə bir çağ ki, sevinc kədərə qarışır. Sevinirəm ki, məhəbbətlə yazdığım monoqrafiyanı başa çatdırmışam. Əsərə “ön söz” yazan akademik İsa Həbibbəyli və rəyçi filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Safurə Quliyeva zəhmətimi yüksək qiymətləndiriblər. Ömrün belə tez keçməsinə isə kədərlənirəm. Təsəllini xalq şairi Nəriman Həsənzadənin misralarında tapıram: İllər pillələrmiş bizdən ötəri, Yollara gah bürkü, gah şaxta düşür. Şöhrətin sevinci, yaşın kədəri, Tərs kimi, ikisi bir vaxta düşür. Qəzənfər Paşayev 281 Safurə Quliyeva Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Əbədi abidə İstedadlı insanların yaratdıqları əsərlər təbiətin əsrarəngiz gözəlliklərinə bənzər. Dərinliklərinə vaqif olduqca məftunluğun daha artır, daha çox hey-rətlənirsən. Ona da yetişmək istəyi, duymaq qa---biliyyəti, dəyər vermək zövqü gərək. Bədii söz sənətkarlarına həsr edilmiş tədqiqat əsərlərində dəyərləndirmək zövqünün nə qədər mü-hüm əhəmiyyət kəsb etdiyinin dəfələrlə şahidi olmuşuq. Bəzən həqiqətən dühalıq qüdrəti ilə yaradılan əsərlərdən elə duyğusuz, ürəksiz təhlil ştampları ilə araşdırma aparılır, fikir söylənir ki, həmin tədqiqat işinə də, onun obyektinə də marağın azalır, əvvəllər rəğbət bəslədiyin o sənət məbədinə təkrar yolunu salmağa meyillənmirsən. Etiraf edək ki, “Bu gün çox gözəl görünürsən” 282 komplimenti müqabilində “Sağ ol, sənin o gözəl gözlərinə elə görünürəm” cavabındakı “gözəl gözlər” ifadəsindəki “gözəl” təyinində cakondasayağı çox mənalar cəmlənib və onun “gözlər”ə deyil, əslində gözəl qəlbə, ürəyə aid olması şübhəsizdir. Professor Qəzənfər Paşayevin görkəmli şair Hüseyn Kürdoğluya həsr etdiyi monoqrafiyanı oxu--yarkən özün də hiss etmədən onun həmsöhbətinə çevrilirsən və poeziyanın əsrarəngiz gözəlliklərindən heyranlıqla danışan müsahibinin “gözəl gözlərinin” işığında duyduqların qəlbini riqqətə gə-tirir. Monoqrafiyanı müəllif “Şairə ilhamdan mayə gərəkdir” və “Natiqlər yetişir, şairlər doğulur” kəlamları ilə açır və tədqiqatını da bu müdrik deyimlərə kökləyir. İlk səhifədə müsahibinə təvazökarlıqla söylənən “Bəri başdan deyim ki, biz şairin poeziyasını təhlil və tənqid etmək fikrindən uzağıq... Əsərimizdə Hüseyn Kürdoğlunun poeziya aləminə səyahət etmişik” qeydi oxucusunu səmimi bir ədəbi söhbətə hazırlayır. İlk fəsildə şairin uşaqlığı, doğma 283 yurdu, təhsili, məktəb həyatı, tələbəlik dövrü və ilk qələm təcrübələri barədə yığcam, dolğun məlumat verilir. Onun ömür yolunun şeirləşən məqamlarına üz tutaraq, tərcümeyi-halını, mühitini, çoxcəhətli yaradıcılığının şaxələri barədə bütöv təsəvvür yaradır. Həmçinin görkəmli ədəbiyyatşünas və dilçi alimlərin Hüseyn Kürdoğluya həsr etdiyi yazılarına istinadlar həmin məlumatları daha dolğunlaşdırır. Bu sırada şairin Özbəkistanda nəşr edilən “Seçilmiş əsərləri”nə professor H.Baltabayevin “Dərdli elin dərdmənd şairi” adlı müqəddi-mənin də ixtisarla təqdimi çox uyarlı görünür. Tədqiqatın “Dördlük tarixində era yaradan şair” fəslində H.Kürdoğlunun “poeziya gülzarı”nın “möcüzələr aləmində” gəzişmələr, onun “folklor və klassik poeziya ilə pərvazlanıb” “xalq dili ilə ədəbi dilin qovşağında sözdən heyrətamiz bir abidə ucaltdığı” nümunələr sərgilənir. Şairin poeziyasının ümdə ideya-məzmun istiqamətləri ilə yürüyərkən belə, onun poetik sənətkarlığının özəlliklərinə: vəzn, janr seçiminə, duyğulu poetik obrazlarının 284 təkrarsızlığına, ecazkar cinas yaradıcılığına cəlb edir; xalq şeiri janrlarına zəmanəmizin H.Kürdoğlu imzasından fəxarətlə bəhs edir. H.Kürdoğlunun elmi fəaliyyətini araşdırarkən yenə qədirşünaslıqla onun tədqiqat obyektlərini nə--zərə çatdırıb, onların elmi-nəzəri əhatə dairəsinə, məziyyətlərinə dəyər verir. Xüsusilə folklorşünaslıq sahəsində xidmətləri barədə əhatəli bilgilər və məlumatlarla tədqiqatı xeyli zənginləşdirir. Monoqrafiyanın “Sağalmaz yarası ilk məhəbbətin”, “Şairin əbədi məhəbbəti” və “Hüseyn Kürdoğlunun uşaq şeirləri” bölmələrində şairin poeziyasının ilham mənbələrini açıqlamaqla bərabər, həm də onun şəxsiyyətinə işıq salınır, ədəbi obrazı yaranır. Gətirilən poetik nümunələrdə şairin orijinal məcazlı deyimlərini yüksək emosional ifadəlilik cazibələndirir. Müəlliflə tamamilə razılaşırıq ki, H.Kürdoğlunun “şeirlərindəki fəlsəfi fikirlər, tarixə ekskurslar, həyat həqiqətləri öz yerində, xalq şeirindən məharətlə istifadə etməsi adamı heyran edir”. Ümumilikdə H.Kürdoğlu poeziyasından 285 yüksək zövq və heyranlıqla təqdim edilən seçmələr, dostlarının xatirələri oxucuda şairin şəxsiyyəti, ədəbiyyatımızda mövqeyi barədə təsəvvür yaradır, onu sevdirir, böyük bir ustad şair kimi yaddaşlara həkk edir. Eyni zamanda H.Kürdoğlu sözünün bədii siqlətinə heyranlığını ürək genişliyi ilə səxa-vətlə paylaşan alimin kamil bədii-estetik zövqü, müdrik qənaətləri və nəcib münasibəti bütün əsər boyu “zər qədrini zərgər bilər” xalq kəlamını şüurda oyaq saxlayır. Hüseyn Kürdoğlunun şəxsiyyətini və yaradıcılığını belə əhatəli, yüksək elmi səviyyədən məhəbbətlə təqdim edən bu ədəbiyyatşünaslıq əsəri ilə Q.Paşayev şairə ədəbi abidə yaratmışdır. 12.07.2016 286 Hüseyn Kürdoğlunun çap olunmuş kitabları Səhər nəğmələri. “Azərnəşr”, 1963, 40 səh. Yurdumu gəzə-gəzə. “Gənclik”, 1968, 48 səh. Müasir kürd şairi Abdulla Qoranın poeziyası (monoqrafiya). Bakı, “Elm”, 1969, 135 səh. Qaya çiçəkləri. “Gənclik”, 1970, 68 səh. Doğma diyarım. “Gənclik”, 1973, 80 səh. Müasir kürd şairi Abdulla Qoranın poeziyası (ərəbcə). Bağdad, 1975, 196 səh. Çiçək təbəssümü. “Gənclik”, 1975, 120 səh. Ata yurdum. “Yazıçı”, 1978, 112 səh. Dördtelli durnam. “Gənclik”, 1979, 92 səh. Toy karvanı. “Yazıçı”, 1981, 96 səh. Durna səsi. “Yazıçı”, 1985, 144 səh. Quzular dağa çıxdı (uşaq şeirləri). “Gənclik”, 1986, 36 səh. Bu dünya bir karvan yolu. “Yazıçı”, 1989, 184 səh. Min bir bayatı. “Gənclik”, 1992, 224 səh. Sarı Aşıq. Seçmə bayatılar. “Sabah”, 1993, 120 səh. Yaralı torpağım, yaralı sevgim (şeirlər və poema). “Sabah”, 1997, 248 səh. Tovuzum mənim, oğuzum mənim (poema Q.Paşayevə həsr olunub). “Elm”, 1998, 108 səh. Ziyalımız-ziyamız, “Ozan”, 1999, 100 səh. 287 Hər şəhid bir nəğmədir. “Ozan”, 1999, 124 səh. İmana-dinə gəldim. “Elm”, 1999, 108 səh. Yurduma qurbandır sözüm. “Sabah”, 2005, 508 səh. Sənə könül bağladım. “Sabah”, 2009, 100 səh. Aytənin nəğmələri. “Sabah”, 2009, 172 səh. Seçilmiş əsərləri, I cild, “Sabah”, 2011, 452 səh. Seçilmiş əsərləri, II cild, “Sabah”, 2011, 508 səh. Seçilmiş əsərləri (Saylamaha), Taşkent, “Mumtoz” nəşr., 2014, 100 səh. Hüseyn Kürdoğluya həsr olunmuş kitablar Bir şeir bulağıydım (H.Kürdoğlu haqqında məqalələr, xatirələr, şeirlər). Bakı, “Sabah”, 2005, 364 səh. Əpoş Vəliyev. Müasir Azərbaycan poeziyasında folklor motivləri (H.Kürdoğlunun yaradıcılığı əsasında). Bakı, “Elm və təhsil”, 2015, 168 səh. Yüklə 1,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|