Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ 10 cilddə Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ

I  FƏSİL

Ə.HAQVERDİYEV VƏ ƏDƏBİ DİLİMİZ 

DEMOKRATİK CƏBHƏDƏN

Görkəmli söz ustaları dilin inkişaf qanunlarını düzgün başa 

düşərək, dil mədəniyyətinin yaxşılaşdırılması sahəsində misilsiz 

xidmət   göstərmişlər.   Xalq   tərəfindən   yaradılmış   və   ümumxalq 

dilinə,   milli   dilə   keçmək   hüququ   qazanmış   hər   bir   həyati, 

səciyyəvi   və   tipik   dil   vahidini   ilk   dəfə   söz   sənətkarları   seçib 

götürmüş,   yaradıcılıqla   inkişaf   etdirərək,   öz   bədii   əsərlərini 

cilalamış, ədəbi dili yeni vasitələr hesabına zənginləşdirmişlər.

Milli ədəbi dilimizin sürətli inkişafı  dövrünün görkəmli nü-

mayəndəsi   olan   Əbdürrəhim   bəy   Haqverdiyev   (1870-1933) 

yüksək və qüdrətli bir sənətkar olub, xalq həyatının mühüm bir 

mərhələsini   öz   ölməz   əsərlərində   əbədiləşdirmişdir. 

Ə.Haqverdiyevin yaradıcılığa başladığı 90-cı illər və yaradıcılığını 

davam   etdirdiyi   yeni   əsrin   ilk   rübü   ictimai   həyatın   bütün 

sahələrində tarixdə görünməmiş dərəcədə yüksək toqquşma və 

ziddiyyətlərin   meydana   çıxdığı   bir   dövr   idi.   Ziddiyyət   və 

toqquşmalar  ədəbi  dil  məsələləri ətrafında  daha  güclü idi.  Zi-

yalıların   bir   qismi   panislamizm,   pantürkizm   mövqeyində 

dayanaraq   Azərbaycan   ədəbi   dilini,   ərəb,   fars,   türk   sözləri   ilə 

zənginləşdirməyi   təbliğ   edirdilər.   Bunların   əksinə   olaraq, 

N.Vəzirov, N.Nərimanov, C.Məmmədquluzadə və başqaları kimi, 

Ə.Haqverdiyev də yaradıcılığının ilk günlərindən əsərlərini xalq 

dilinə,   canlı   danışıq   dilinə   son   dərəcə   yaxın   bir   şəkildə   yazır, 

ədəbi dili milli zəmin üzərində möhkəmləndirmək, sabitləşdirmək 

xətti yeridirdi. İlk yaradıcılıq nümunələrindən başlayaraq orijinal 

bir   yol   tutan   ədib   xalq   dilinin   gözəlliyini,   təbiilik,   şirinlik   və 

ifadəlilik   kimi   keyfiyyətlərini   ədəbiyyata   gətirməklə 

M.F.Axundovun başlamış olduğu böyük işi inamla, ustalıqla da-

vam   etdirirdi.   Ə.Haqverdiyevdə   bu   yolun   doğruluğuna   böyük 

inam və qətiyyət var idi. Uzunmüddətli yaradıcılıq yolu keçmiş 

görkəmli sənətkarın dram və nəsr əsərlərinin zəngin dil materialı 

55

---

bunu   daha   aydın   göstərir.   Ə.Haqverdiyev   bu  yolu,   bu   üslubu 

təkmilləşdirmək və inkişaf etdirmək uğrunda məktub, məqalə və 

çıxışları ilə ardıcıl mübarizə aparmışdır. Faktlar göstərir ki, gənc 

ədib seçdiyi bu yolu qorumaq üçün müasiri olan bir sıra məşhur 

ziyalılarla   birlikdə   gərgin   ideya   mübarizəsi   aparmalı   olmuşdur. 

«Dağılan   tifaq»   pyesi   1899-cu   ildə   Peterburqda   ayrıca   kitab 

halında   nəşr   olunduqdan   az   sonra   «Tərcüman»   qəzeti   əsər 

haqqında   qısa   məlumat   verərək   yazırdı:   «Komediya   Azərbay-

canın köylü şivəsində yazılmışdır. Mühərrir daha ədəbi və daha 

gözəl bir lisan qullana bilərdi».

1

 Yəqin ki, burada «daha ədəbi və 

1

 "

" 

, 28 

 1899-   ,  8.

Тяръцман гязети феврал

ъу ил №

       2

 

   

, 

 1898-  

 ("

",   47)  . .

Бир аз яввял йяни

ъи илдя Тяръцман №

С М Гянизадянин 

"Мяк

-

 

"  

 

  "

тубати Шейдабяй Ширвани адлы ясяринин Мцяллимляр 

" 

 

ифтихары щиссяси щаггын  

 

  .

да йаздыьы гейдлярдя И Гаспринскинин 

 

 

 

 

 

бу идейасы даща айдын ифадя олунмуш

:   "

дур

Мяъидбяй 

 

бярадяримизин эю

 

 

 

 

 

 

зял йазы йаздыьы вя охуйаъагларын щал вя 

идракы  

 

 

ны билдийи защир олмуш

. 

дур

 

 

 

Лакин ясярини вилайят шивяси 

 

олан Азярбайъа  

 

ни иля йазма

, 

  

 

 

йыб саир тцрклярин истифадяси дяхи 

 

 

 

 

 

эюздилиб цмуми олан лцьят вя ял

 

фаз гуллан

 

 

 

мыш ися даща эюзял 

олурду (

 

 -  . .).   

 "

курсив мянимдир Г К Бу щалда Мяк

"  

, 

 

тубат ы Крым Газан вя 

. 

 

 

 

" (

.:  . .

с вилайятляр дяхи хошланыб охурларды Бах Х Г Мям

. "

мядов Сул-

 

 

 (

   

)", 

 

.,

тан Мяъид Гянизадя щяйат вя йарадыъылыьы намизядлик дис  

, 1961, 

. 105). 

 

 

, 

 

 

Бакы

сящ

Бурадан эюрцндцйц кими Гаспрински йалныз ос-

 

 

 

манлы ядяби дилини де

, 

-

 

 

 

 

йил тцрк татар халглары цчцн цмуми ядяби 

 

 

дил нязярдя ту

.

турду

3

 

.  .

 

 

 

  , 

 

Проф Я Шярифин гейдляриндян мялум олур ки мцяллим Сидги 

 

Сяфяров Петер

  –  

 

 

 

 

бурга хейриййя ъямиййятинин сядри Вяли хана 

 

  «

йаздыьы мяктуба Тяр

»

  «

 

»  

 

 

ъцман ын Даьылан тифаг вя онун дили 

 

щаггында мя

 

 

 

.  

луматыны да ялавя етмишдир Сид  

ги хейриййя 

 

 

 

 

 

 

ъямиййятинин азярбайъанъа гязет няшри цчцн иъазя ал

 

масыны ха-

 

.    

  .

 

 

 

 

щиш едирди

Полковник С Вяли хан бу барядя Гурбаняли 

 

Шярифова йаз

 

дыьы мяк

  (

 

 

,  

тубда Язиз Шярифин фикринъя мяктуб 

 

  .

ъямиййятин катиби Я Щагверди

 

 

 

)

йевин яли иля йазылмышдыр  

.

 

 

 

Я Щагвердийевин Гаспринскинин сюзляриня мцнасибя

   

тини дя гейд 

, 

 

,  .

, 

 

, 

 

етмиш даща доьрусу Я Щагвердийев йери эялмишкян Вяли ханла 

мяслящят

   

   

 

 

. 

ляшиб юз фикрини дя мяктуба ялавя етмишдир Мяктубун 

  .

ясли Я Шя

 

 

рифин шяхси ар

 

 

 

 

хивиндя олдуьу цчцн биз

 «

онун Рождение 

56

---