R. D. Shodiyev

Samarali muloqot qilish qoidalari.
Agarda muloqot jarayonida odamlar 
hamsuhbatining fikrlarini, tuyg‗u va hislarini to‗g‗ri baholamagan holda
tushunishga harakat qilishsa, u holda kommunikativ muloqot samarali 
hisoblanmaydi. Samarali kommunikativ muloqotni olib borishni har bir kishi 

---

73 
individual ravishda o‗zi tanlaydi, bunda u atrofdagi odamlardan, asosan ota
-onasi 
va o‗qituvchisidan namuna oladi. 
Bugungi zamonaviy dunyo shunday tashkil topganki, atrofdagi sotsium bilan 
kommunikativ muloqotlarsiz, hayotda va ish faoliyatida muvaffaqiyatga erishib 
bo‗lmaydi. O‗zini hurmat qiluvchi, hayotiy muvaffaqiyatlarga erishishni istovchi, 
yoshi, statusi, jinsi va millatidan, faoliyat do
irasidan qat‘iy nazar, har bir individ 
muloqot qoidalarini bilishi lozim. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

74 
O„zgani anglash (eshitish) va o„zini anglatish
 qoidalari 
Konflikt holatda yechimni topishdagi eng muhim qadamlardan biri - 
―tilni 
tiyish‖, ya‘ni diniy talqin qilinganida ―ro‗za tutmoq‖likdir. ―Tilni tiyish‖ning uch 
muhim jihati borki, unga amal qilinsa, hech bo‗lmaganda konfliktni alanga 
oldirmasdan, uni minimum darajada ushlab qolish mumkin. 
Birinchisi, ―tilni tiyish‖ –
―sekin yomon so‗z‖ bilan javob qa
ytarish istagi 
bo‗lganida ham o‗zingizni tuta bilishdir. Konflikt vaqtida biror nima deb javob 
qaytarishdan oldin bir oz o‗ylab ko‗rish lozim, ya‘ni buni bajarish oddiy 
emasligini anglash, tushunish, lekin bu bilan ishni amalga oshirish kerak emas,
deb o
‗ylamaslik kerak.
Konflikt 
–
shunday holatki, unda aytilgan har bir so‗z nafaqat noto‗g‗ri 
talqin qilinishi, tushunilishi, balki undan insonni o‗ziga qarshi foydalanish ham 
mumkindir. Agar siz tilingizni tiya bilmasangiz, u holda konfliktli holatlar siz 
uchun meyorl odatiy holatga aylanadi. 
―Tilni tiyish‖ni ikkinchi jihati shundan iboratki, ikkinchi tomonni eshitishga 
o‗rganing. Chunki, biz o‗z so‗zlarimizni qatorlashtira turib, ikkinchi odamni eshita 
olmaydigan, uni anglamaydigan, tushunmaydigan darajadagi holatda bo‗lamiz. 
Konflikt bizni anglash, tushunish holatimizdan boshqa bir salbiy tomonga qarab 
yo‗naltiradi. Agar biz o‗zimizni gap talashmaslikka majbur etsak, u holda ikkinchi 
tomonni eshitishimizga imkon yaratiladi va uning pozitsiyasini anglashimiz, 
tushunishimiz mumkin. Albatta, busiz hech qanday konfliktli holatni bartaraf etib 
bo‗lmaydi. 
Uchinchi jihat - 
―tilni yumish‖ni balki eng muhim jihati –
ikkinchi tomonni 
so‗zini bo‗lmasdan tinglashimiz, unga o‗z fikrlarini bayon etishga imkon 
berishimiz lozim. Bu esa uning jahlini asta-sekinlik bilan pasayishiga olib keladi. 
Shundan so‗ng odatda, ikkinchi tomon sizni eshitadigan vaqt va holat keladi. 
Qachonki biz ikkinchi tomonni eshitsakkina, mas‘uliyatni o‗zimizga olishga 
o‗rganamiz.

---

75 
Muloqot uchun eng muhimi 
–
eshita olish qobiliyatining 
mavjudligi bo‗lib, 
bu qobiliyatlarning ichida eng asosiysi hamdir. 
Eshitishni o‗rganing va u gapirishdan ko‗ra juda muhimroqdir. ―Mening 
tilim 
–
mening dushmanim‖ iborasini unutmang. O‗zgani eshita bilish haqiqatan 
ham juda qiyin va u boadablikning eng yu
qori cho‗qqisidir. Eshita olish 
ko‗nikmasiga ega bo‗
lmasdan samarali muloqot qilish mumkin emas. Bizning 
davrimizda eshita olish ko‗nikmasini noyob sifatlar sirasiga ―Qizil kitob‖ga kiritsa 
ham bo‗ladi. Chunki, muloqot qilish kundan kunga aloqaning vizual
-matnli 
kanallari orqali amalga oshirilmoqda: elektron manzil, chatlar, telegramm kanali, 
forumlar va boshqalar. Eshita olish ko‗nikmasini shakllantirish esa borgan sari 
unutilib bormoqda. Eshitish o‗zida ikkita aspektni: eshitilganni tushuna olish 
ko‗nikmasi; keyinchalik foydalanish maqsadida olingan ma‘lumotni xotirada 
saqlash uchun tahlil qilish va tizimlashtirish ko‗nimasini namoyon etadi.
Eshitishning ikki: boadablik, ―muloyimlik‖ –
passiv va faol tiplari mavjud.