Ramazan qafarli

Mifologiya 

- 411 - 

 

sələrdə,  Bayat  isə  türklərin  mədəni  həyatında  böyük  rol 

oynamışdır.  

Beləcə  kainatın  oğuz-türk  mifik  modelində  dünyanın  və 

oğuz cəmiyyətinin formalaşmasının başlanğıc mərhələsində 1, 2, 

3, 4, 5, 6, 7, 9, 12, 24 və 33 sayları iştirak edir; hər biri dünya-

qurmada daşıdığı müəyyən rola görə digərindən seçilib sakralla-

şır. Başqa primitiv mifoloji sistemlərdən fərqli olaraq Oğuz-türk 

sakral say sistemində onluq rəqəmlər də nəzərə çarpır. Say eti-

barı ilə də sakrallıq funksiyasını öz üzərinə götürən rəqəmlər di-

gər  mifoloji  sistemlərlə  müqayisədə  daha  çoxdur,  müxtəlif  yo-

zumlu və fərqlidir.  

Oğuz-türk  panteonunda  iştirak  edən  rəqəmləri  və  onların 

funksiyalarını nəzərdən keçirək:  

Bir  (1)  –  Yaradıcının  işarəsidir;  mifdə  ər/OĞUZu  -  kişi 

başlanğıcı bildirir.  

İki (2) – Oğuzun arvadları - qadın başlanğıclardır // Oğuz 

soyunun qollarını və yerlə göyün birliyini - vəhdətini şərtləndi-

rir.  

Üç  (3)  –  [1  (Vahid  –Tanrı;  Oğuz  -  ər)  +  2  (1-ci  arvad  – 

göydən yerə enən işıq şüası + 2-ci arvad – ağac və su) = 3] Oğu-

zun evliliyini və maddi dünyanın qurulmasını göstərən sakral rə-

qəmdir. Göy və yer qadınlarından doğulan oğlanlar - Kosmos və 

Yerdır.  Ümumiyyətlə,  Oğuz  türk  mifində  3  sakral  üçlük  möv-

cuddur: birinci üçlük: Oğuz və iki arvadı; ikinci üçlük: kosmosla 

bağlanan üç oğul (Göy xan, Ay xan, Ulduz xan); üçüncü üçlük: 

yer  və  onun  orbiti  ilə  əlaqələnən  üç  oğul  (Göy  xan,  Dağ  xan, 

Dəniz xan).  

Dörd (4) – Oğuzun hər oğlundan olan nəvələrin sayı // il-

kin  ünsürlər,  dünyanın  tərəfləri  –  istiqamətləri  nəzərdə  tutulur. 

Mifdə  göstərilir  ki,  Oğuzun  nəvələri  yer  üzünün  şimalında,  cə-

nubunda, şərqində və qərbində məskunlaşırlar.  

Beş (5) – Oğuzun bir oğlu və ondan doğulan 4 nəvəsidir.  

Altı (6) – Oğuzun oğlanlarının və şəcərənin ikinci nəslinin 

cəmidir [3/3] – kosmosla Yer kürəsinin vəhdəti deməkdir.  

---

Ramazan Qafarlı 

 

- 412 - 

 

Yeddi  (7)  –  Oğuzun  hər  qanadının  başında  duran  3  oğlu 

və  onların  hər  birinin  4  nəvəsinin  (3+4)  işarəsidir.  İlkin  tayfa 

birliklərinin tərkibini bildirir.  

Doqquz  (9)  –  Oğuz-türk  şəcərəsinin  ilk  nəslinin  simvo-

ludur. Daha doğrusu, Dünyanın tam mifik modelidir.  

3 [1+2 (1+1)=3] + 6 [Hər arvaddan doğulan 3 oğlu (3 + 3)] = 

9.  

On iki (12) – Oğuz tayfalarının qollarının, Bozox və Üçox 

tayfa birliklərinin sayıdır. [12+12]. 

İyirmi dörd (24) – Oğuzun nəvələrinin, şəcərənin üçüncü 

nəslinə  daxil  olan  soyların  cəmidir;  tayfaların  bölünməzliyini 

simvollaşdırır.  Otuz  üç  (33)  –  Qalın  Oğuz  elini  (9+24  =  33) 

mənalandırır. Mifoloji anlamda Göy Tanrısının öz yaratdıq-

ları ilə vəhdətidir:  

 

9 [1+2 (1+1) + 6 (3 + 3) ] + 

24 [HƏR OĞLUNDAN 4 NƏVƏ (6 X 4)] = 33. 

(Sxemə bax) 

Onu da vurğulamaq lazımdır ki, 24-ün tayfa birliyini sim-

vollaşdırması  təkcə  oğuz  panteonu  ilə  məhdudlaşmırdı.  Proto-

türklərin əksəriyyətində özünə yer alırdı. L.Qumilev Biçurinə is-

tinadən yazırdı ki, «Şan Yu Mətənin ordusu da 24 nəslə bölünür-

dü»

1

.  

Herodot  isə  skiflərin  24  tayfaya  məxsusluğunu  bildirirdi. 

Deməli, göstərdiyimiz sxemlər çox dərin qatlardan gəldiyi üçün 

Türkün bir qanadına aid deyil, ümumiyyətlə, ümumtürk düşün-

cəsinin məhsuludur və bu sistemin davamını da müəyyənləşdir-

mək mümkündür. 

Orta əsr tarixçisi F.Rəşidəddinə görə,  

Gün xanın hər dörd oğlundan 1,  

Ay xanın hər dörd oğlundan 2,  

Ulduz xanın hər dörd oğlundan 3,  

                                            

1

 Oğuznamələr. Tərtib edənlər: Kamil Vəli Nərimanoğlu və  Fəxri Uğurlu.  – 

B. Universiteti Nəşriyyatı, 1993, s. 89. 

---

Mifologiya 

- 413 - 

 

VAHİD

 (Tanrı-Allah) 

XAOS 

(Оьузун ата нясли) 

33 

BİR - Oğuz 

I QADIN 

(KOSMOS) 

II QADIN 

(SU, AĞAC) 

III OĞUL 

(KOSMOS) 

III OĞUL 

(YER) 

3 

3 

G

ÜN

 

AY

 

UL

DU

Z

 

GÖY

 

DAĞ

 

DƏ

Nİ

Z

 

IV

 NƏVƏ:

 

Ka

yı,

 B

aya

t, 

Alka

ra

vlı

, Qa

ra

 Avul

 

IV

 NƏVƏ:

 

Y

az

ır

, D

og

ər

, D

od

ur

ğa

, Y

ap

ar

lı

 

IV

 NƏVƏ:

 

A

vşar

, K

ız

ık

, B

əg

du

lu

, K

ar

kı

n 

IV

 NƏVƏ:

 

A

la

yu

rt

lu

, Ü

rə

gü

r,

 S

al

ur

, E

ym

ur

 

IV

 NƏVƏ:

 

B

aya

ndur

, B

eç

en

ə,

 Ç

avuldur

, Ç

əp

əni

 

IV

 NƏVƏ:

 

İq

dı

r,

 B

əg

dü

z,

 Y

ıv

a,

 K

ın

ık

 

2 

2 

6 

24

 

3 x 4 = 12

 

 

OĞUZ-TÜRK MİFİK DÜNYA MODELİ 

9 

12 

5 

3 x 4 = 12

 

Göy xanın hər dörd oğlundan 4,  

---