Ramazan qafarli
Yüklə 5,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dağ xanın
- (32 + 20 + 18 + 12 + 8 + 4) 94
- Oğuz + iki arvadı + onların altı oğlu – nəticədə 9
- 33-lük sakral
- «beş»in (Günəş – Atum-Ra, onun öv- ladları qadın Nut – Göy, kişi Heb –Yer, oğlan Şu – hava, qız Tefnut – su)
Ramazan Qafarlı
- 414 - Dağ xanın hər dörd oğlundan 5, Dəniz xanın hər dörd oğlundan 6 övlad dünyaya gəlmişdi
1 .
Bu rəqəmlərin cəmi 21-dir: (1+2+3+4+5+6=21). Nəzərə alsaq ki, Oğuzun 6 oğlunun hər birinin 4 övladı vardı, onda Ulu Atanın nəticələrinin sayı aşağıdakı şəkildə sis- temləşdirilir: Dəniz xandan (6 x 4) 32, Dağ xandan (5 x 4) 20, Göy xandan (4 x 4) 18, Ulduz xandan (3 x 4) 12, Ay xandan (2 x 4) 8, Gün xandan isə (1 x 4) 4 nəticəsi var idi. Ümumilikdə şəcərənin dördüncü nəslinin nümayəndələri -
Dörd nəslin üst-üstə gəlməsi (6 + 24 + 94) 124 edir. Və bu rəqəmə bir kişi, ilahi aləmdən gələn iki qadın baş- lanğıcları da artırsaq, son nəticə (124+3) 127 alınır. Əski tarixi qaynaqlarda Ağqoyunlular dövlətinin başçısı Uzun Həsənin nəsil şəcərəsindən bəhs açarkən yazılır: «Bayın- dur xan ki, bu tayfa özünü onun nəsli hesab edir, Gün xan ibn Oğuz xanın oğludur; Oğuz xan Həsən padşahın əlli birinci ba- basıdır» 2 . Deməli, XV yüzilliyədək Oğuzun 51 nəsli ömür sür- müşdür. Hər nəslə orta hesabla 50-60 yaş versək, Uzun Həsənlə Oğuz xanı təxminən 3 min illik məsafə ayırır. Bu da b. e. ə. II minilliyin əvvəllərinə təsadüf edir. Ona görə də Oğuzun belə uzaqlıqdan Mətə dövrünə gətirilməsi inandırıcı görünmür. Göründüyü kimi, qədim misirlilərə aid mifik dünya mode- linin qurulması sakral doqquz rəqəmi ilə başa çatır. Türklərə
1 Seyidov M. Qam-şaman və onun qaynaqlarına ümumi baxış. – B., Gənclik, 1994, s. 218. 2 Tarix-i qezelbaşan («Qızılbaşlar tarixi). Fars dil. tər. M.Ə.Məhəmmədli- nindir. – B., «Azərbaycan» nəşriyyatı, 1993, s. 7. Mifologiya - 415 -
məxsus strukturda isə birinci mərhələdə alınan cəm doqquzdur, kainat bütün elementləri ilə otuz üçlə meydana gəlir. Bir mə- sələni də açıqlamaq lazımdır ki, çox hallarda Oğuz yaradıcı kimi götürülür və ziddiyyət ortaya çıxır. Kişi-qadın başlanğıclar bəzi məqamlarda eyniləşdirilir. Faktiki olaraq əldə olan variantlarda qadınlar ancaq altı oğulun – dünyanın və kosmosun formalaş- masında iştirak edirlər. Sonra meydandan çıxarılırlar. Eləcə də iki istiqamətli qadın başlanğıcının kökü kənar dünyalarla bağ- lanır. Daha doğrusu, göyün yuxarı qatındakı Əsas Yaradıcının əhatəsindən gəlir. Bu, Oğuzun tanrıçılığına inamın üstündən xətt çəkir, ya da çox dərin qatlarda belə təsəvvür türk soylarının an- caq bir hissəsində mövcud olmuşdur. Oğuz mifinin əldə olan əsas iki qaynağının birində («Oğuz kağan» eposunun uyğur variantında) göstərilir ki, Oğuzun qa- dınlarla əvvəlcədən heç bir əlaqəsi və tanışlığı olmamışdır. Özü də hərəsi bir inancdan – biri animistik (kosmosa aid cisim can- landırılır), digəri isə totemistik (insan ağacdan doğulur) görüş- lərdən miras qalmışdır. Doğrudur, mifin islam görüşləri ilə qo- humlaşdırılan F.Rəşidəddinə aid digər qaynağında (Oğuz Nuhun oğlu Yafəsin törəməsi kimi təqdim olunur) Oğuzun öz əmisi qızı ilə evlənməsinə işarə var. Belə ki, arzularının gerçəkləşməsində ona kömək edən qadın Allaha pənah gətirib öz doğmalarından üz döndərir. Həmin xəttin oğuz türklərinin islamı qəbul etməsin- dən sonra mifoloji hadisələrə artırılması şübhəsizdir. Ümumiyyətlə, indiyədək türk və bəzi rus alimlərinin fikri bundan ibarət idi ki, oğuzların ən uğurlu və əsas sakral rəqəmi 24-dür, çünki tayfa birliyi bu rəqəmlə tamamlanır. Əslində isə oğuz və ümumtürk mifoloji sistemində 24 - mifik dünyanın ya- ranmasında mövcud olan iki mərhələdən ancaq birində iştirakçı- dır və bütövlükdə götürəndə əsas rol onun deyil, son nəticənin – 33-ün üzərinə düşür. Başqa sözlə, 24 müqəddəsliyin zirvəsi he- sab ediləndə Oğuzun özü, iki arvadı və altı oğlu kənarda qalır. Dəlilləri ümumiləşdirəndə aydınlaşır ki, oğuz-türk mifik dünya modelinin ilk mərhələsi Oğuzun 6 oğlunun doğulması ilə başa çatır:
Ramazan Qafarlı
- 416 - Oğuz + iki arvadı + onların altı oğlu – nəticədə 9 alınır. Əslində bu mərhələdə dünyanın əsas qatları formalaşır. İl- kin olaraq kosmos-fəza: günəş, ay və ulduzlar meydana gəlir. Bu, dünyanın birinci qatıdır. Sonra göy təbəqəsi, dənizlər və dağlar yaranır. Qəribə orasıdır ki, Göy ikinci üçlüyün başında dayanır və Kosmosla Yer qatına – Dağ və Dənizə vasitəçilik misiyasını öhdəsinə götürür. İlk baxışda adama elə gəlir ki, bu strukturda dünyanın əsas elementi – Yerüstü torpaq çatışmır. Ev-yurd, yaşayış məntəqələri, şəhərlər salmaq üçün əsas məkan – çöllüklər, düzənlər də yoxdur. Lakin diqqət etdikdə görürük ki, mifik dünya modelinin qurulmasının ikinci mərhələsi məhz yerin – məkanın atributlarının meydana gəlməsinə həsr olunur. Orada daha çox insandan – türk soylarının yaranmasından, yurd yerlərindən bəhs açılır. Əgər oğuzların 33-lük sakral say siste- mində mifik dünya modelinin kosmosla əlaqələnən hissəsinin yaranması doqquz (1 + 2 + 6 = 9 – Oğuz, iki arvadı və oğlanları: Gün, Ay, Ulduz, Göy, Dağ, Dəniz) rəqəmində ta- mamlanırsa, qədim misirlilərin «Doqquz Böyük Allah» mət- nində analoji funksiya «beş»in (Günəş – Atum-Ra, onun öv-
Bir cəhətə də diqqət yetirək: türk-oğuz sakral say sistemin- də mifik dünya modelinin formalaşmasında iştirak edənlərin ha- mısı ikinci mərhələdə ancaq kişilərdir, lakin misirlilərdə Günəş tanrısı Atum-Ranın övladlarının ikisi qız (Nut və Tefnut), ikisi isə oğlandır (Heb və Şu). Nəslin davamı üçün bacı-qardaşla ev- lənir. Oğuzun özü, oğlanları və nəvələri daha sivil hərəkət edir- lər, onlar qan qohumları ilə ailə qurmurlar. Lap başlanğıcda iki möcüzəli qadın kənar dünyalardan gəlib analıq vəzifələrini yeri- nə yetirməklə meydandan çəkilirlər. Bu, bəlkə də Dünya mifolo- ji sistemlərində yeganə haldır. Sonrakı proseslərdə qadın tərəf tamamilə nəzərdən qaçırılır, yəni Oğuzun oğlanlarının kimlərlə evləndiyi barədə məlumat dumanlı qalır, ərlər bütün hallarda ön- də gedirlər. Yüklə 5,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|