RamiL ƏLİyev azərbaycan şİfahi xalq əDƏBİyyati
Yüklə 2,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
269 ilk dəfə onu qələmə almışlar İ.Şopen 1840-cı ildə “Mayak sovremennoqo prosveşeniya i obrazovaniya” jurnalında xalqdan topladığı epizodu nəşr etdirir. XIX əsrin əvvəllərində isə A.Xodzko Gilanda Rusiyanın konsulu işləyərkən xalqımızın tarixi, mədəniyyəti və məişəti ilə yaxından tanış olur. Elə bu illərdə də yerli camaatdan Koroğlu haqda eşitdiklərini qələmə alır və 1842-ci ildə Londonda ingilis dilində nəşr etdirir. Bu ilk təcrübələrdən sonra Azərbaycan folkloruna, xüsusən, “Koroğlu” dastanına maraq artır. 1856-cı ildə S.S.Penn “Koroğlu”nu rus dilinə tərcümə edib Tiflisdə çıxan “Kavkaz” qəzetmin 21, 24, 26, 27, 30, 35, 37 və 42-ci nömrələrində çap etdirir. S.S.Penn dərc olunan bu hissələri birləşdirib 1856-cı ildə Tiflisdə “Ker-oqlı. Vostoçnıy poet-naezdnik” adı ilə də nəşr etdirir. Dastanın ingilis və rus dillərində çapından sonra onun mətninə həsr olunmuş məqalələr yazılmağa başlanmışdır. “Sovremennik” jurnalında A.N.Pıpinin yazdığı resenziya dərc edilmişdi. Bu resenziya-məqalə həm də elmi cəhətdən maraqlı idi. Məqalə müəllifi Koroğlu haqqında məlumatların Şimali İranın yerli əhalisi (azərbaycanlılar) arasında qorunub saxlandığı barədə yazır, həm də şairliyi haqda mülahizə yürüdür və Koroğlunu Azərbaycan xalqının milli şairi adlandırırdı. Koroğluşünaslıqda mühüm işlər görülmüşdür. “Koroğlu” dastanının türkmən, özbək, tacik, qazax versiyalarının təkmil nəşrləri hələ sovet dövründə nəşr edilmişdir. Müxtəlif illərdə Azərbaycan versiyasının 18 və 28, özbək versiyasının 47, tacik versiyasının 50, türkmən versiyasının 14, qazax versiyasının 65 qolu milli nəşrlərdə işıq üzü görmüşdür. Azərbaycanda da koroğluşünaslıqda böyük işlər görülmüşdür. 1913-cü ildə “Koroğlu”nun ilk nəşri, 1927- ci ildə Vəli Xuluflunun çap etdirdiyi “Koroğlu” bu 270 sahədə olan boşluğu doldurururdu. “Koroğlu”nun ilk kamil nəşri Hümmət Əlizadənin adı ilə bağlıdır. O, Azərbaycan aşıqlarından topladığı 14 qolu çap etdirməklə Azərbaycanda koroğluşünaslığın əsasını qoymuşdur. Müharibədən sonrakı illərdə Azərbaycanda bu sahədə işlər daha da canlanmağa başlanmışdı. Xüsusilə H.Araslının və M.H.Təhmasibin xidmətlərini yada salmaq kifayətdir ki, koroğluşünaslıqda görülən işlərin miqyası haqqında dəqiq məlumat əldə olunsun. Müharibədən sonra bir-birinin ardınca 1949, 1956, 1959 və 1969-cu il “Koroğlu” nəşrləri mətnin mükəmməlliyinə görə heç də o biri “Koroğlu” variantlarından geridə qalmırdı. Onlar eyni zamanda çap etdirdikləri “Koroğlu” haqqında tədqiqat işlərini də davam etdirirdilər. Tədqiqat işlərinin ardı bununla tamamlanmırdı. Bu illərdə P.Əfəndiyev görkəmli koroğluşünas kimi yetişirdi. Xüsusilə onun “Koroğlu” Azərbaycan xalqının qəhrəmanlıq eposu kimi” mövzusunda yazdığı namizədlik işi, F.Fərhadovun “Koroğlu” dastanının Zaqafqaziya versiyası” mövzusunda yazdığı tədqiqat işi bu sahədəki canlanmadan xəbər verirdi. Əgər koroğluşünaslığı müəyyən mərhələlərə bölmüş olsaq, bu sahədə A.Nəbiyevin xidmətləri də xüsusi çəkiyə malik olacaqdır. Çünki ona bu haqqı verən həm “Koroğlu”dan topladığı əlavə qollar, həm “Koroğlu” nəşrlərinə münasibət bildirməklə onun yeni mətnini nəşr etdirməsi, həm də bu sahədə dəyərli tədqiqat işləri yazmasıdır. Məsələn, o, 1967-ci ildə “Koroğlunun Quba səfəri”ni yerli aşıqlardan toplayıb oxucuların diqqətinə çatdırmışdır. Eləcə də “Koroğlunun Şirvan səfəri”, “Koroğlunun Türkmənə getməsi”, “Misri qılıncın oğurlanması”, “Giziroğlu Mustafa bəyin Çənlibelə gəlməsi”, “Bənövşə xanımın Çənlibelə gəlməsi” kimi qolları yazıya alıb nəşr etdirmişdir. Sonradan isə özünün 271 tam şəkildə dialektdə yazıya aldığı dastanı nəşr etdirmişdir. A.Nəbiyevin dastanın təkrar nəşrlərində də xidmətləri böyükdür. 1927-ci ildə Vəli Xuluflunun “Koroğlu” nəşrini 1999 və 2003-cü illərdə ön söz, qeydlər və izahlarla bir yerdə, 2004-cü ildə isə J.Sandın tərcüməsində nəşr etdirmişdir. Məlumdur ki, Azərbaycan folklorşünaslığında Koroğlunun tarixi şəxsiyyət olub-olmaması haqqında ziddiyyətli fikirlər vardır. “Əgər tarixdə Koroğlu tayfası mövcud olmuşsa, bu tayfa həmin adı daha qədim dövrlərə bağlı ideal qəhrəmanın adından götürmüş, bu qəhrəmanın epik-lirik nəğmələrini əsrlərcə yaşatmış, ən nəhayət, həmin nəğmələr kəndli hərəkatı qəhrəmanları barədə yaranan nəğmələrlə qovuşmuşdur” (20, s.41). A.Nəbiyevin bu mülahizəsi X.Koroğlunun qəhrəmanın Koroğlu tayfasından çıxması haqda fikrinə söykənir. O, öz fikrini “Koroğlu” Tiflis variantına əsasən daha da dəqiqləşdirir. “Koroğlu” və “Goroğlu”nu müqayisə edən müəllif birincinin daha erkən yarandığını, özbək “Goroğlu”sunun XIX əsrin sonlarında formalaşdığını qeyd edir. Ancaq Koroğlu obrazı özbək folklorunda da yaşamış, Azərbaycan “Koroğlu” dastanı yayıldıqdan sonra özbək qəhrəmanı Goroğlunun adına qəhrəmanlıq salnaməsi qoşulmuşdur (56, s.42). “Koroğlu” dastanının yaranması üçün çox vacib olan bu qaynağın – süjetin müxtəlif variantlarda yaranma zəmininin Azərbaycan xalqının qəhrəmanlıq tarixi, bədii təfəkkür dünyasından kənarda olmamasın sübut edilmişdir. Məsələyə bu cəhətdən yanaşsaq, tarixi şərait faktoru “Koroğlu”nun erkən qaynağı olan bu tayfaların içərisində “Koroğlu” süjetinin yaranması və yayılmasına səbəb ola bilərdi. Bu da bir faktdır ki, Azərbaycan və türkmən “Koroğlu”su da eyni tarixi şəraitdən bəhrələnərək formalaşmışdır. Azərbaycan Yüklə 2,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|