Ramiz Dəniz
Yüklə 4,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sabit ben Qürrə (821-901)
- “Əsaslar”
- “Mohametis Albetini de Scienta stellarum Liber” (Mühəmməd Əlbəttaninin ulduzlar elmi kitabı).
- Uilyam Şekspir
48 əsas nailiyyətlərini “Sindihind” yolu ilə tərtib edilmiş “Zic” adlı kitabında qeyd etmişdir.
Sabit ben Qürrə (821-901)
IX əsrin ən böyük riyaziyyatçı və astronomlarından biri sayılan Sabit ben Qürrə (821-901) Bağdada köçəndən sonra bacarıqlı bir alim kimi məşhurlaşır. O, ərəb dilindən başqa suriya və yunan dillərini sərbəst bildiyindən, elmi tərcümə işləri ilə də məşğul olmuşdur. Sabit tərəfindən Evklidin “Əsaslar” Ptolemeyin “Almagest” əsəri ərəb dilinə tərcü- mə edilərək, Şərq dünyasına yayılmasında müstəsna rol
49 oynamışdır. Ona görə ki, bu tərcümələr vaxtilə ən səlis və dəqiq tərcümələrdən hesab olunurdu. O, 150-dən çox orijinal və tərcümə əsərlər yazmışdır. Əbül Əbbas Təbrizi də IX əsrdə yaşayıb yaratmış və məşhur astronom və riyaziyyatçı kimi tanınmışdır. Suriyada yaşamış tanınmış ərəb alimi Bəttani (təx. IX əsrin 2-ci yarısı - 929), Rəkka şəhərində öz xərcinə bir rəsədxana təsis etmiş və orada 878-ci ildən 918-ci ilə qədər astronomik müşahidələr aparmışdı. Alim pressesiya, eklip- tikanın mailliyi kimi çox mühüm astronomik kəmiyyətlərin qiymətini təyin etmiş və onları öz müasirlərinin aldıqlarına nisbətən daha dəqiq qiymət almışdır. Bəttaninin astrono- miyaya aid olan kitabını alman alimi İohann Müller (Reqiomontan) XV əsrdə latın dilinə tərcümə etmişdir. Həmin kitabın latınca adı“Mohametis Albetini de Scienta stellarum Liber” (Mühəmməd Əlbəttaninin ulduzlar elmi kitabı). Bəttani (Əbu Əbdulla Mühəmməd ben Cabir ben Sinaya əl Hərrani Əli Sabi) zəngin ərəb zadəgan ailəsindən anadan olmuş və onu “ərəb Ptolemeyi” adlandırırdılar. Hələ Ptole- mey tərəfindən 36 qiymətində təyin edilmiş illik pressesiyanın nisbətən daha düzgün qiymətini məhz o, təyin edə bilmişdi. Plato Tivalskinin, Maslama Əhməd ben Maqritin və Reqiomontanın tərcümələri əsasında Bəttani
50 tərəfindən tərtib edilmiş “Zic Sabi” geniş sürətdə orta əsrlərdə Avropa astronomlarına məlum olmuşdu. Orta əsrlərin ən nüfuzlu alimlərindən biri Əbu Nəsr Mühəmməd ibn Mühəmməd əl Fərabi (870-950) olmuşdur. Özbəkistanın Fərab şəhərində anadan olmuş alim çoxlu səyahət etmişdi. Əl Fərabi fəlsəfəyə, tibbə, riyaziyyata, astronomiyaya və musiqiyə dair çoxlu əsərlər yazmışdır. Məşhur ərəb alimi İbn Hallikan onun haqqında yazır: “...Türk olan əl Fərabi tanınmış filosofdur, məntiqə, musi- qiyə və başqa elmlər haqqında əsərlər yazmışdır. O, müsəlmanların ən dahi filosofudur və elmlər sahəsində onun səviyyəsində olanı yoxdur”. Astronomiyada onu məşhurlaşdıran əl Fərabinin Ptole- meyin “Almagest” əsərinə yazdığı şərhdir. Əl Fərabi dün- yada kifayət qədər tanınmış alimdir, lakin onu müsəlman- ların ən dahi filosofu adlandırmaq, qeyri-ciddi fikir sayılır. Məşhur alim Buzcanlı Əbül Vəfa (939-998) astronomi- yanın həm nəzəri, həm də təcrübi məsələləri ilə məşğul olmuşdur. Onun qələmindən hesab, cəbr, həndəsə, astrono- miyaya aid bir çox dəyərli əsərlər çıxmışdır. Əbül Vəfa Ayın nəzəriyyəsi ilə mükəmməl surətdə məşğul olmuş və o, Ayın hərəkətində “variatsiya” adlı bərabərsizliyi aşkara çıxarmışdır.
51 Mühəmməd ibn Mühəmməd ibn Yəhya ibn İsmail ibn Əl-Abbas Əl-Buzcani 960-cı ildə Bağdada gəlmiş və ora- dakı rəsədxanada elmi tədqiqat işləri ilə məşğul olmuşdur. Onun bir çox qiymətli əsərləri yoxa çıxmışdır. Əbül Vəfanın riyaziyyatın və astronomiyanın inkişaf tarixində əhəmiyyəti çox böyükdür.
Azərbaycan bir balaca diyar olsa da, həmişə öz alimləri, şairləri və mütəfəkkirləri ilə başqa ölkələrdən seçilmişdi. Bu ondan irəli gəlir ki, hələ erkən orta əsrlərdən elmə, mədəniyyətə, incəsənətə və ədəbiyyata xüsusi diqqətlə yanaşılmış və bu sahələrin inkişafı üçün güclü mütəxəs- sislər yetişdirilmişdi. Bundan əlavə Azərbaycan alimləri ölkənin sərhədləri ilə yaxın olan dövlətlərdə baş verən elmi Yüklə 4,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|