Ramiz m ehdiyev azərbaycan: qloballaşm a döVRÜNÜN
Yüklə 136 Kb. Pdf görüntüsü
|
IV FƏSİL MÜSTƏQİL AZƏRBAYCANIN SİYASİ VƏ İQTİSADİ STRATEGİYASI Qədim Yunanıstan zamanından Yeni dövrə qədər cəmiyyətin bütövlüyünü təmin edən insan ilə sosium arasındakı qarşılıqlı mü nasibətlərin bütün formalarına diqqət yetirən universal yanaşma si yasətin şərhində üstünlük təşkil etmişdir. Yalnız siyasətlə vətəndaş cəmiyyəti arasında bölgü, insan fəaliyyətinin bir forması olaraq si yasətin cəmiyyət həyatının digər sahələri ilə əlaqəsini daha dəqiq başa düşməyə imkan verdi. Hüquqi dövləti v ə vətəndaş cəm iyyə tini bir medalın iki üzü adlandıran Hegel qeyd edirdi ki, siyasət aləmi ile vətəndaş cəm iyyəti bir-birindən ayrı mövcud ola bilm əz lər. Öz mənafelərini dərk edən sosial qruplar, təbəqələr, toplumlar, onların formal v ə qeyri-formal təşkilatları m əhz hüquqi dövlətdə siyasi fəallığın subyektləri kimi çıxış etmişlər. Zaman ötdükcə şəx siyyətin və sosial toplumun siyasi hakimiyyətin həyata keçirilmə sində, öz mənafelərinin qorunmasında iştirak formaları təkm illəş miş, cəmiyyətin siyasi elitası konsepsiyası, onun əsas müddəaları formalaşmışdır. Bir şey dəyişilm əz qalmışdır: azadlığın təbiiliyi vətəndaş cəmiyyətinin, qayda-qanun, nizam isə dövlətin səlahiy- yətindədir. Antik dövrdən orta əsrlərə, orta əsrlərdən rasional düşüncə ale minə keçid, postindustrial cəm iyyətin təşəkkülü bəşəriyyətə ferdlerin qanun qarşısında bərabər, qanunun aliliyinin isə ictimai inkişafın və dövlətin tərəqqisinin mühüm dominantı olduğu dövlət quruluşu modelini yaratmaq imkanı verdi. Əsrlər boyunca iqtisadi sistemlərin deyişm əsi və buna uyğun olaraq kütləvi təfəkkürün oriyentirlərinin de dəyişm əsi dövlət ida rəçiliyi formalarının təkmilləşməsini şərtləndirmişdir. Hər bir konkret tarixi dövrdə Yer kürəsinin m üxtəlif yerlərində dövlət ida- 209 rəçiliyinin özünəməxsus səciyyəvi metodları, forma v ə xüsusiyyət ləri olmuşdur ki, bu da öz növbəsində təkcə planetin bu v ə ya digər hissəsindəki sosiumun sosial-iqtisadi və siyasi seçim inə deyil, ümumən bütün beynəlxalq münasibətlər sisteminə təsir göstər mişdir. Sivilizasiyaların bütün tarixi bu fikri təsdiqləyir. Tarixi baxım dan çox da uzaq olmayan hadisələr buna sübutdur. Prussiyada Otto fon Bismarkm hakimiyyətə gəlm əsi, müstəqil Almaniya dövləti qurmaq səyləri, Danimarka və Avstriya ilə müharibə, - bütün bun lardan m əqsəd Prussiya ruhunu dirçəltmək və ölkəni birləşdirmək idi. Fransa ilə müharibə də Almaniya dövlətini ümumi düşmənə qarşı sıx birləşdirmək məqsədi daşıyırdı. Bu hadisələr nəticə etibarilə tarixin gedişini tamamilə dəyişdir di v ə sonrakı 40 ildən çox bir dövrdə baş verən hadisələrə əhəm iy yətli təsir göstərdi. O zaman Birinci dünya müharibəsində məğlub olan Almaniya Versal konfransından sonra ölkənin düşdüyü təslim çilik vəziyyəti ilə razılaşmadı və dağıntılar arasından dirçələrək, 20 ildən sonra İkinci dünya müharibəsinə başladı. İkinci dünya müharibəsinin nəticələri isə Birinci dünya müha ribəsindən sonra yaranmış bütün beynəlxalq münasibətlər sistemini kökündən dəyişdirdi. Əgər Vilsonun “On dörd bəndi” M illətlər Li qasının yaradılmasına gətirib çıxardısa və yeni dünya müharibəsinə sürüklənmənin qarşısında demokratik idealizmin acizliyini nümayiş etdirdisə, BM T-nin yaradılması sanki müharibələrdən azad yeni dünya nizamına ümid doğurdu. Antihitler koalisiyası üzrə müttəfiq lərin özlüyündə yeganə olan universal beynəlxalq təşkilat yaratdı lar və onun da məqsədi sülhü və dünya birliyinin təhlükəsizliyini təmin etmək oldu. Yalta və Potsdam konfranslarından sonra dünya nizamı əslində kapitalist Qərblə kommunist Şərq arasında əmək daşlıq imkanını müəyyənləşdirən yeni cizgilər əldə etdi. Lakin bu əməkdaşlıq tezliklə rəqabətə çevrildi. Bu dəyişikliyə bir sıra amil lər, - A B Ş-ın atom silahı üzərində inhisarı, Böyük Britaniya və Fransanın hərbi-siyasi ittifaq bağlamaq cəhdi127, az sonra isə SSRİ- nin Almaniyanın bölüşdürülməsi m əsələsində əyani şəkildə büruzə Ramiz Mehdiyev. Azərbaycan: qloballaşma dövrünün tələbləri _______ 210 çıxan ekspansiya siyasəti, - şərait yaratdı. B elə ki, Qərbi Almani yanın öz pul vahidini separat şəkildə dövriyyəyə buraxmaq qəra rına cavab olaraq, Berlin 1948-ci il iyunun 24-dən 1949-cu il ma yın 11-dək sovet qoşunları tərəfindən blokadaya alındı. Bununla, Qərbi Berlin enerji ehtiyatlan mənbələrindən əslində təcrid edildi və indi onu ancaq hava yolu ilə gətirmək olardı. Bu, faktiki olaraq hərbi qüvvə tətbiq edilən ilk ciddi münaqişə oldu. Həmin vaxtdan Sovet İttifaqı v ə alyansda təmsil olunan ölkələrin - ABŞ, Böyük Britaniya və Fransanın mənafeləri ciddi şəkildə ayrıldı. İdeoloji planda bu qarşıdurma Çörçillin məşhur Fulton nitqində və Stalinin ona kəskin reaksiyasında öz əksini tapdı. Çörçillin “faşizm kommu nizmin kölgəsi, yaxud eybəcər övladı idi” ibarəsi antihitler koalisi yasının keçmiş müttəfiqləri arasındakı uçurumun dərinliyini əyani şəkildə nümayiş etdirir. O vaxtdan SSRİ Qərb üçün, demokratiya və azadlıq üçün şər imperiyası, daimi təhlükə mənbəyi idi. “Şərqdən hücum” qorxusu və təhlükəsinin qızışdırılması şərai tində Brüssel paktı ölkələri, Birleşmiş Ştatlar və Kanada arasında Qərbi Avropa ilə Şimali Amerika arasında təhlükəsizliyin təmina tına ve qarşılıqlı öhdəliklərə əsaslanan Şimali Atlantika İttifaqının yaradılması m əsələsinə dair danışıqlar prosesinə başladılar. Bu da nışıqlar 1948-ci ilin iyulundan sentyabr ayınadək davam etdi. Brüs sel müqaviləsini imzalamış dövlətlər Danimarka, İslandiya, İtaliya, Norveç ve Portuqaliyaya da bu prosesin iştirakçısı olmağı təklif et dilər. “Qırmızı hücum”un qarşısını almaq məqsədi ilə Qərb ölkə ləri blokunun yaradılması yelpikvarı şəkildə xüsusi zəncirvarı reak siya doğuraraq, soyuq müharibə vəziyyətinin qızışdırılmasına gəti rib çıxardı. Bunun ən kəskin və təhlükəli təzahürü isə 1962-ci il Karib böhranı oldu. İndi, üstündən onilliklər keçəndən sonra soyuq müharibə bir çoxlarına mənafelərin tarixi toqquşması epopeyasında hansısa bir epizod kimi görünür. Əslində isə, o, iki fövqəldövlətin təkbaşına dünya ağalığı uğrunda qanlı döyüşə bir nömrəli real hazırlığını əks etdirirdi. Geostrateji maraqlar bir-biri ilə o qədər güclü toqquşmuş du ki, onlardan hər birinin tarazlığı m üəyyən qeder öz xeyrinə də ________ IV fosil. Müstəqil Azərbaycanın siyasi və iqtisadi strategiyası 211 Yüklə 136 Kb. Dostları ilə paylaş:
|