Ramiz mehdiyev azərbaycan Respublikası Prezidenti
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
5
(F.Zakariya) və hətta “demokratiyanın geriləməsi” haqqında danışırlar. XXI əsrdə demokratikləşmə prosesinin genişlənməsi ilə əlaqədar, biz liberal-demokratik dövlətlərlə ənənəvi ölkələr arasında rəqabətin kəskinləşməsinin şahidiyik. Heç də təsadüfi deyil ki, 2006-cı ilin iyulunda Fukoukedə (Yaponiya) keçirilmiş dünya politoloji konqresi “Is democracy working?” (“Demokratiya işləyirmi?”) mövzusuna həsr edilmişdi 4 .
tədricən qeyri-müəyyənlik vəziyyətinə yuvarlanır. 2008-ci ildə ABŞ- da və Qərbi Avropada başlanmış maliyyə-iqtisadi böhran, Qərbin inkişaf etmiş ölkələrində iş yerini itirmiş insanların səngiməyən kütləvi çıxışları kədərli proqnozlar üçün əsas verir. Bu faktlar onu göstərir ki, neoliberal demokratiyanın zəfər yürüşündə ciddi ləngimələr yaranır, siyasi-demokratik dəyişikliklər öz sürətini azaldaraq, zorakı xarakter kəsb edir (Liviya, Misir, İraq, Suriya). Nəticədə Avropa özü miqrasiya böhranının və millətlərarası böhranın təsiri altında multikulturalizm siyasətindən imtina etməli olub. Dünya birliyini gələcəkdə nə gözlədiyini heç kim bilmir. Bütün bunlarla bərabər, neoliberal qloballaşma milli dövlətlərin rolu, onların suverenliyi, fövqəlmilli təşkilatlarla və millətlərarası korporasiyalarla milli dövlətlərin qarşılıqlı fəaliyyəti məsələlərini kəskin şəkildə qarşıya qoyur. Məhz bu səbəbdən, həmin suallara
4 Bax: Евстифеев Р.В., там же, стр. 7. 6
cavab axtarışı dünyanın bir sıra tədqiqat mərkəzlərində elmi işin mühüm istiqamətinə çevrilib. Bu gün qlobal proseslərin dövlətlərin taleyinə və onların suverenliyinə təsirinin dərk edilməsində bir-birinə zidd olan iki əsas konseptual mövqe var. Bir mövqeyin tərəfdarları (əsasən neoliberalistlər) onu əsas götürürlər ki, qloballaşma ilə bağlı dəyişikliklər obyektiv olaraq, dövlət sərhədlərinin silinməsinə və dövlət müstəqilliyinin zəifləməsinə gətirib çıxarır, digər mövqeyin nümayəndələri isə suveren dövlətlərin bundan sonra onların ərazi bütövlüyü çərçivəsində mövcudluğuna bəşəriyyətin inkişafının obyektiv qanunauyğunluğu kimi baxırlar. Qloballaşma proseslərinin müasir dünyanın vəziyyətinə, o cümlədən dövlətlərin mövcudluğuna təsiri problemləri neoliberal yanaşmanın məşhur nümayəndələrinin - Z.Bauman, Zb.Bjezinski, İ.Vallerstayn, E.Giddens, S.Hantinqton, P.Draker, C.Soros və başqalarının əsərlərində ətraflı nəzərdən keçirilir. Bu müəllifləri birləşdirən ümumi fikir ondan ibarətdir ki, bəşəriyyət qarşılıqlı əlaqəli, qarşılıqlı asılı və qarşılıqlı nüfuz edən vahid dünyanın formalaşması dövrünə daxil olub. Bütün xalqlar bir-birinə daha əsaslı şəkildə təsir edir, bütöv regionların az-çox əlahiddə mövcud olduğu dövr keçmişdə qalır və ölkələrin sakinlərinin taleləri öz aralarında daha sıx və daha qırılmaz şəkildə bağlı olur. Yuxarıda adları çəkilən və bəzi başqa tədqiqatçılar təkid edirlər ki, guya müasir şəraitdə milli dövlətlərin vaxtı keçmişdə qalıb və onlar dünya birliyinin ilkin iqtisadi və siyasi qurumları kimi sosial təşkilatın yeni formaları tərəfindən 7
tədricən sıxışdırılacaq. Odur ki, dövlətlərin funksiyalarının bir hissəsi, o cümlədən iqtisadi nəzarət funksiyası beynəlxalq maliyyə təşkilatlarına və millətlərarası korporasiyalara verilməlidir. Bu alimlərin fikirlərinə əsaslanaraq güclü dövlətlərin tənqid edilməsi və dövlət aparatının funksiyalarını özəl bazara və ya vətəndaş cəmiyyətinə verməklə onun rolunun azaldılması dünya siyasətində hakim tendensiyaya çevrilir. Bu halda o fakt nəzərə alınmır ki, zəif dövlətlər çoxsaylı ciddi problemlərin mənbəyi olur. Məsələn, S.Hantinqton yazır: “Ayrı-ayrı ölkələr dünya siyasət meydanında əsas oyunçular kimi qalsalar da, öz suverenliyini, dövlət funksiyalarını və hakimiyyəti itirirlər… Müəyyən hallarda (bu, Avropada daha çox nəzərə çarpır) beynəlxalq təsisatlar əvvəllər dövlətə aid olmuş mühüm funksiyalar əldə ediblər… Bir sıra ölkələrdə, o cümlədən dünyanın inkişaf etmiş dövlətlərində geniş muxtariyyət və ya ayrılma tələb edən regional hərəkatlar var. Dövlət hakimiyyəti orqanları ölkəyə daxil olan və ölkədən çıxan maliyyə axınlarına nəzarət etmək imkanını əhəmiyyətli dərəcədə itiriblər və ideyalara, texnologiyalara, mallara və insanlara nəzarət edilməsində getdikcə daha böyük çətinliklərlə qarşılaşırlar. Sözün qısası, dövlət sərhədləri maksimum dərəcədə şəffaf olub. Bütün bu dəyişikliklər ona gətirib çıxarıb ki, çoxları 1648-ci il Vestfaliya Sülh Müqaviləsi vaxtlarından hamının norma kimi qəbul etdiyi möhkəm dövlətin – “bilyard şarı”nın tədricən ölüb getməsinin və çox cəhətdən orta əsrlər dövrünü 8
xatırladan mürəkkəb, müxtəlif və çoxsəviyyəli beynəlxalq nizamın yaranmasının şahidləri olublar” 5 . Bu və digər müəlliflər etiraf edirlər ki, kapitalizmin mütəşəkkil prinsipi kimi milli dövlətin sıxışdırılması və eyni zamanda, kapitalist inkişafının əsası kimi dövlətlərarası sistemin bərqərar olması qloballaşma dövrünün müəyyənedici xüsusiyyətidir. Onların fikrincə, milli dövlət təsisatlarının bütün sistemi tədricən transmilli təsisatlarla əvəz olunacaq. Beləliklə, mahiyyət etibarilə, qloballaşma elə yeni dünya nizamı deməkdir. Bu müəlliflər bir məsələdə haqlıdırlar və həmin məsələ əsla şübhə doğurmur ki, qloballaşma dövlətə mənfi təsir edir, onun zəifləməsinə səbəb olur, onu müstəqillikdən qismən məhrum edir. Müasir dünya şəraitində dövlət təsisatlarının “tədricən aradan qalxması” problemləri təkcə Qərb tədqiqatçılarının əsərlərində araşdırılmır. Bəzi Rusiya alimləri də eyni mövqelərin tərəfdarıdırlar. Məsələn, Rusiyadan olan bir qrup müəllifin fikrincə, innovasiyalı- postsənaye qloballaşması şəraitində gündəlikdə belə bir sual yaranır: hələ yaxın vaxtlarda beynəlxalq siyasi sistemdə əsas fəal obyekt olan suveren milli dövlət artıq tarixə çevrilməyibmi? 6
Digər rusiyalı müəllif V.V.Sokolov yazır: “Milli hökumətlər müstəsna suverenliyin daşıyıcıları funksiyalarını tədricən itirəcək və
5 Хантингтон Самуэль. Столкновение цивилизаций. М. «Изд. АСТ», 2006, стр. 34, 35.
6 Bax: Ващекин Н.П. и др. Постиндустриальное общество и устойчивое развитие. М. 2000 г.
Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|