Ramiz mehdiyev azərbaycan Respublikası Prezidenti
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
19
nəinki itirib, “ikinci nəfəs”, olduqca əhəmiyyətli yeni məqsəd və vəzifələr əldə ediblər. Dünya maliyyə-iqtisadi böhranı ilə əlaqədar hadisələr inandırıcı şəkildə göstərir ki, iqtisadi inkişafın yeganə səmərəli amili əvvəlki kimi, yenə də milli dövlətlərdir. Neoliberal qloballaşma şəraitində onlara ehtiyac nəinki aradan qalxmayıb, hətta öz funksiyalarını zənginləşdiriblər. Heç də təsadüfi deyil ki, Zbiqnev Bjezinski əvvəlki yanaşmasını dəyişdirərək yazırdı ki, “dövlət-millətlər dünya sisteminin əsas vəsiləsi kimi qalmaqda davam edir,… milli ərazinin ölçüləri isə əvvəlki kimi, statusun və gücün ən əhəmiyyətli meyarı mənasını saxlayır” 19 .
tədqiqatçıların çoxu liberalizm klassiklərinin, o cümlədən Karl Popperin nüfuzuna istinad
edirlər. Cəmiyyətdə dövlətin funksiyalarının və hakimiyyətinin qorunub saxlanması zərurəti çox amillərlə, o cümlədən ölkənin bütün əhalisinin hüquqlarına riayət etməyin əhəmiyyəti ilə müəyyən olunur. Lakin K.Popper belə hesab edir ki, dövlətin fəaliyyətinin mənfi məqamlarının inkişafa əngəl olmaması üçün onun hakimiyyətini zərurətdən əlavə artırmaq lazım deyil. K.Popper bu prinsipi “Liberalizmin ülgücü” adlandırır. Əgər dövlət öz funksiyalarını yerinə yetirməyə qadirdirsə, o, istənilən ayrıca
19 Збигнев Бжезинский. Великая шахматная доска. Господство Америки и его геостратегические императивы, М. 1999 г, стр. 51.
20
vətəndaşdan və ya ictimai təşkilatdan daha artıq hakimiyyətə malik olmalıdır 20 . Karl Popper tamamilə haqlıdır. Müstəqil dövlət apriori amorf və ya başqa sözlə desək, zəif ola bilməz. O, özünü xalqın milli mentalitetinə, yəni, xalqın dünya haqqında və bu dünyada öz yeri haqqında təsəvvürlərinə uyğun olmayan dəyərlərdən qoruya bilməlidir. Məsələ ondadır ki, milli mentalitet dövlətin həyatının bütün tərəflərinin təşkilində müəyyənedici rol oynayır. Bunu inkar etmək mənasız olardı. Dövlət mürəkkəb sosial qurum, siyasi və hakim təsisatdır. Onun əsas funksiyası bütün cəmiyyətin xeyrinə hakimiyyətin həyata keçirilməsindən ibarətdir. Dövlətlər öz funksiyalarını cəmiyyətin dövlət tərəfindən idarə edilməsinin mahiyyətini və sosial missiyasını əks etdirən əsas fəaliyyət istiqamətləri vasitəsilə icra edirlər. Siyasi sistemin demokratik və ya avtoritar xarakterindən asılı olmayaraq, dövlət ictimai həyatın sabit fəaliyyətinin təmin olunmasına görə məsuliyyət daşıyır. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Dünya Bankı dağıdıcı rol oynayır, buna baxmayaraq, bu beynəlxalq təşkilatın “Dəyişən dünyada dövlət” adlı məruzəsində müəlliflər vurğulayırdılar ki, effektiv dövlət olmadan istər iqtisadi, istərsə də sosial baxımdan davamlı inkişaf qeyri-mümkündür 21 . 20 Карл Поппер. «Предположения и опровержения», «АСТ-Москва», 2008 г., стр. 580, 581.
21 Отчет о мировом развитии. 1997. Государство в меняющемся мире. М.: Прайс – Тасс. 1997.
21
Aydındır ki, dünya sürətlə dəyişir. Bu dəyişikliklər yeni eranın aparıcı tendensiyasıdır. Nəticədə biz özümüz dəyişirik, bütövlükdə cəmiyyət dəyişir. Amma bəşəriyyəti gələcəkdə nələr gözlədiyini hətta ən böyük zəka sahibləri də qabaqcadan xəbər verə bilmirlər. Müasir dövlətlərin rolunun möhkəmlənməsi, daxili və xarici siyasətdə onların funksiyalarının güclənməsi tendensiyası məhz gələcəyin bəlli olmaması ilə müəyyən edilir. Bu, həm də bəşəriyyəti ümumdünya xaosuna düçar etməmək üçün lazımdır. Son zamanlar getdikcə daha çox müəlliflər yuxarıda deyilənləri təsdiqləyərək bu qənaətə gəlməyə başlayıblar ki, bir sosial qurum kimi, dövlətin rolu və əhəmiyyəti artacaq, gələcək planetar inkişaf mövcud dövlət qurumları çərçivəsində baş verəcək. Çox cəhətdən dövlətlərə qarşı duran iqtisadi orqanizmlər kimi, korporasiyaların gücünün artmasına baxmayaraq, “dövlətlərin sərəncamında olan alətlərin rolu və imkanı zəifləməyəcək, əksinə, güclənəcəkdir” 22 .
rolu haqqında mövqelərin fərqli olmasına baxmayaraq, son onillikdə alimlərin çoxu məhz belə bir ideyaya meyil edir ki, sivilizasiyaların qarşılıqlı təsiri nəticəsində dövlətin rolu liberal konsepsiyalarda təqdim edildiyi kimi azalmayacaq, əksinə, artacaqdır. Xüsusən ona görə ki, dövlət liberalizminin Qərbi Avropa ölkələrini hansı vəziyyətə
22 Стрижова И.А. Роль государства и государственных органов власти в современном глобализационном мире. Социология и политические науки. Вестник Одесского национального университета. Т.16, выпуск 10, 2011 год, стр. 765.
22
gətirib çıxarmasını fərziyyələrdə yox, reallıqda görürük. Hərçənd, vaxtilə Maks Veber (1864-1920) dövlətə “müəyyən ərazinin daxilində fiziki qüvvədən qanuni istifadə inhisarçılığına (uğurla) iddia edən insan cəmiyyəti” kimi tərif verirdi 23 . Hegel hesab edirdi ki, hər bir tarixi forma yetkinlik kəsb etdiyi məqamda tənəzzülə məhkumdur. Ancaq şübhəsiz ki, o, tənəzzül haqqında danışarkən bu tarixi formanın tamamilə yox olmasını deyil, onun yeni keyfiyyətə transformasiyasını nəzərdə tuturdu. Yurgen Habermas yazır: “Vaxtilə milli dövlətin vəzifəsi tarixin çağırışına inandırıcı cavab tapmaq, sosial inteqrasiyanın Yeni dövrün erkən mərhələsinə xas olan, sonradan tamamilə dağılan formaları üçün funksional ekvivalent tapmaq idi. Bu gün biz analoji çağırış qarşısındayıq. Rabitə və kommunikasiya, iqtisadi istehsal və onun maliyyələşdirilməsi vasitələrinin, texnologiya və silah satışının, hər şeydən əvvəl – ekoloji və hərbi təhlükənin qloballaşması bizim qarşımızda elə problemlər qoyur ki, onlar artıq milli dövlət çərçivəsində və ya indiyə qədər hamı tərəfindən qəbul edilmiş suveren dövlətlər arasında sazişlər bağlanması üsulu ilə həll edilə bilməz. Hər şey onu göstərir ki, milli dövlət suverenliyinin zəifləməsi davam edəcək və milli səviyyədə siyasi təsir imkanlarının yaradılmasını və
23 Bu mənbədən sitat gətirilir: Фрэнсис Фукуяма. Сильное государство. Стр. 20.
Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|