Ramiz mehdiyev azərbaycan Respublikası Prezidenti
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
15
Demək lazımdır ki, fikirlərdə uyğunsuzluq əsasən hamı tərəfindən qəbul edilmiş “güclü dövlət” – “zəif dövlət” konsepsiyasının olmaması ilə bağlıdır. Məşhur filosofların, futuroloq və sosioloqların mülahizələrində qloballaşma şəraitində dövlətin rolu haqqında proqnozlarla bağlı maraqlı bir ziddiyyət müşahidə etmək olar. Neoliberal konsepsiyanı fəal təbliğ edən bu insanlar qlobal siyasi və iqtisadi proseslərin mərhələlərinin xarakterindən asılı olaraq, müasir şəraitdə dövlətin rolu və yeri barədə ziddiyyətli fikirlər söyləyirlər. Belə təəssürat yaranır ki, elm aləmində tanınmış bu tədqiqatçılar öz əsərlərində dünya ictimaiyyətinə dərin nəzəri araşdırmaların yekunlarını, fəlsəfi, elmi nəticələri təklif etmək əvəzinə, sadəcə öz hökumətlərinin hədəflərinin heroldu (carçısı) rolunu yerinə yetirirlər. Bu müəlliflər iri beynəlxalq korporasiyaların ideoloqları və onların maraqlarının müdafiəçiləri rolunu öz üzərinə götürdüklərini əslində gizlətmirlər. Məsələn, P.Draker hesab edir ki, qlobal biliklər cəmiyyətində və qlobal iqtisadiyyatda formalaşmaqda olan yeni dəyərlər sistemində milli dövlətə yer olmayacaq. Onun fikrincə, milli dövlət vaxtı keçmiş formadır və bu forma sənaye cəmiyyəti üçün yararlı idi, amma postsənaye cəmiyyəti üçün qəbuledilməzdir, qloballaşan postsənaye cəmiyyətində idarəçilik təsisatları dövlət əsasında deyil, korporativ əsasda, şəbəkə əsasında yaranacaq 15 . Halbuki 1993-cü ildə dərc olunmuş və mənim yuxarıda istinad
15 Дракер П., Посткапиталистическое общество. Новая постиндустриальная волна на Западе. Антология, М. 1999 г, стр. 67-101.
16
etdiyim “Postkapitalizm” əsərində P.Draker əks fikrin tərəfdarı idi. Bu, müəllifin özünün baxışlarının siyasi transformasiyasına dəlalət edir. S.Hantinqton məşhur “Sivilizasiyaların toqquşması” əsərində yazır: “Dünya siyasət meydanında əsas oyunçular yenə də milli dövlətlərdir. Onların davranışı, əvvəllər olduğu kimi, yenə də öz qüdrətini artırmaq və çiçəklənmək cəhdi ilə təyin olunur, amma bu davranış həm də üstünlük verilən mədəni dəyərlərlə, ümumi və fərqli cəhətlərlə müəyyən edilir. Qeyri-Qərb ölkələrinin qüdrəti və özünə əminliyi artdıqca onlar öz məxsusi dəyərlərini daha çox bərqərar edir və Qərbin onlara “sırıdığı” dəyərləri rədd edirlər” 16 . Amma hər halda, Hantinqtonun hansı mövqeyə tərəfdar olması aydın deyil. Məsələ ondadır ki, müəllif elə həmin kitabın sonrakı hissələrində dövlətlərin öz suverenliyini tədricən itirməsi haqqında yazır. Hantinqtonun XXI əsrdə dövlətin roluna baxışında ziddiyyət danılmazdır. F.Fukuyamaya gəlincə, o, İsveçrənin “Le Temps” qəzetinə müsahibəsində (1 dekabr 2011-ci il) müasir dövlətlərin roluna qiymət verərək deyib: “Danılmazdır ki, həm Avropada, həm də ABŞ-da daha güclü və dözümlü şəxsi maraqlar qarşısında hakimiyyətin bir növ iflicinin şahidləriyik. Qərarlar qəbul edilməsi prosesi ləngiyir və işlər o qədər də yaxşı getmir… Otuz il əvvəl sadəcə prinsip üzündən, tetçerizm və reyqanizm siyasətini davam etdirərək dövlətin funksiyaları məhdudlaşdırılıb. İndi biz açıq-aydın görürük ki, xüsusən
16 Bax: Самюэль Хантингтон. Столкновение цивилизаций. Стр. 15, 22. 17
maliyyə sektorunda tənzimləmənin yetərincə olmaması çox zərərlidir”. 2001-ci il sentyabrın 11-də radikal islamçıların Nyu-Yorkdakı ticarət mərkəzinə hücumu göstərdi ki, dövlətin zəifliyi böyük strateji problemlərə gətirib çıxarır. Beynəlxalq terrorizm və kütləvi qırğın silahlarının imkanları birlikdə dövlətin qayğılarına vətəndaşların və ölkənin təhlükəsizliyinin təmin olunması ilə bağlı yeni problemlər əlavə etdi. F.Fukuyama məhz bunu əsas götürərək yazır: “11 sentyabr hadisələrindən sonra dövlətçiliyin zəiflədilməsi deyil, onun gücləndirilməsi məsələsi dünya siyasətinin əsas vəzifəsinə çevrilib”. (Amerika qoşunlarının İraqa, həmçinin NATO-ya daxil olan dövlətlərin qoşunlarının Liviyaya müdaxiləsi də F.Fukuyamanın bu fikrini təsdiq edir).
F.Fukuyama daha sonra davam edir: “Beləliklə, gələcək dünya nizamı üçün ən vacibi dövlət qurmağı öyrənməkdir… “Dövlətçiliyin qürubu”nu dəstəkləyənlər, – istər azad bazarın, istərsə də çoxtərəfli müqavilələr ideyasının tərəfdarları, - müasir dünyada suveren milli dövlətlərin gücünü məhz nəyin əvəz edəcəyini izah etməlidirlər. Əslində bu uçurumu müxtəlif tərkibli beynəlxalq təşkilatlar, cinayətkar sindikatlar, terror qrupları doldurub. Onlar müəyyən dərəcədə hakimiyyətə və legitimliyə malik ola bilərlər, amma bunların hər ikisinə nadir hallarda malik olurlar. Aydın cavab olmadığı üçün biz yalnız suveren milli dövlət məsələsinə qayıtmalı və onu hansı yolla 18
güclü və uğurlu etməyin mümkün olduğunu anlamaq üçün bir daha cəhd göstərməliyik” 17 . XXI əsrdə dövlətin rolunun aradan qalxacağını proqnozlaşdıran müəlliflər, sadəcə, müasir dövrün diqqətəlayiq, cəmiyyətdə gözlərimiz önündə baş verən dəyişikliklərlə bağlı olan bir xüsusiyyətinə məhəl qoymurlar. Bu dəyişikliklər müasir dövlətlərin funksiyalarına da aiddir. Özü də bu funksiyalar azalmır, əksinə, güclənir, yeni elementlərlə zənginləşir. Professor S.P.Perequdov tamamilə haqlı olaraq hesab edir ki, müasir dövlət öz mövqelərini qloballaşmaya təslim etməyib, onun iqtisadiyyatı idarə etmək qabiliyyəti də yox olmayıb. Amma bu idarəçiliyin formaları və deməli, onun strategiyası dəyişib. Ona görə qloballaşmaqda olan iqtisadiyyatda dövlətin yeni rolunun azalmasını və ya ümumiyyətlə, yoxa çıxmasını söyləməyə əsas yoxdur – sadəcə onun rolu dəyişir 18 .
və transformist yanaşmanın başqa
nümayəndələrinin fikrincə, qloballaşma bütün müasir dəyişikliklərin hərəkətverici qüvvəsidir (hərçənd, dərk edilmiş, məqsədli siyasətin təzahürüdür – R.M.), bu dəyişikliklərin gedişində iqtisadi və sosial- siyasi tərkib hissələrin transformasiyası həyata keçirilir. Müasir dünyanın fərqləndirici xüsusiyyətlərindən biri dövlətin yeni, daha ədalətli dünya nizamı formalaşdırmaq cəhdidir. Bu, o deməkdir ki, müasir qloballaşma şəraitində milli dövlətlər əvvəlki funksiyalarını
17 Фрэнсис Фукуяма. Сильное государство. Стр. 198, 199. 18 Перегудов С.П. Новейшие тенденции в изучении отношений гражданского общества и государства. Жур. «Полис», 1998 г., №1.
Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|