Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
715 Sözardı əvəzi
kir. Həmin ölkələrdə demokratiyadan bezmək müşahidə olu- nur. Bu hal gənclər arasında daha çox hiss olunur və haki- miyyət orqanlarını ciddi narahat edir. Dünyada bütün vətəndaşların bərabər siyasi resurslara ma- lik olduğu, hakimiyyətin özünün bütün vətəndaşlar qarşısında tamamilə və ya demək olar ki, tamamilə cavabdeh olduğu mü- kəmməl demokratiya yoxdur və heç vaxt da olmamışdır. Məhz buna görə də sosioloq Robert Dal demokratiyanın bu gün üçün mümkün olan daha məhdud formasını səciyyələndirən "poliar- xiya" terminindən istifadə edir. Poliarxiya konsepsiyası iki aş- kar şərti nəzərdə tutur: müxalifət və siyasi iştirak. Bu iki şərtlə sıx bağlı olan üçüncü şərt vətəndaş azadlığıdır, bunsuz həmin şərtlər öz əhəmiyyətini itirir. Mövcud konsepsiyalara görə, dünyadakı nemətlərin heç də hamısı demokratiyadan asılı deyildir. Sosioloq Xuan Lintsin fikrincə, siyasi demokratiya bizim demokratik cə- miyyət adlandırdığımız anlayışa hətta təxmini də olsa uyğun gəlməyə təminat vermir. Filipp S.Şmitter və Karl de Şveynts (kiçik) isə belə hesab edirlər ki, avtokratik rejimlərlə müqa- yisədə, demokratiya iqtisadi və inzibati baxımdan heç də daha səmərəli olmalı deyildir. Lakin demokratik dövlətlər azadlığın geniş yayılmasına, alternativ hökumət və siyasət seçməyin real şəkildə mümkünlüyünə, habelə mənafelərinə toxunulan qrupların təşkilatlanmasına və səfərbər edilməsinə imkan verməklə sosial ədalətsizliyin azaldılması, yanlış si- yasi qərarların və hakimiyyətdən sui-istifadənin aradan qaldı- rılması üçün zəmin yaradır. Demokratiyanı inkişaf etməkdə olan fenomen kimi başa düşmək lazımdır. Hətta ölkə seçkili və ya liberal demokratiya- nın standartlarından uzaq olduqda belə, demokratik təsisatların
716 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
yaxşılaşması və dərinləşməsi mümkündür. Demokratiyanın in- kişaf etməsi və möhkəmlənməsi cəmiyyətin üzləşdiyi bütün sosial və iqtisadi problemləri həll etməyəcəkdir. Lakin ictimai müzakirə sahəsinin genişlənməsi, demokratiyaları dərinləş- dirən və genişləndirən islahatlar əhalinin şüur səviyyəsini və seçkili hakimiyyət orqanlarının legitimliyini artıra bilər. Və- təndaşların səriştəlilik səviyyəsinin artması və onların siyasi prosesdə fəal iştirakı ictimai həyatın başqa sahələrinə də ya- yılacaqdır. Xeyriyyə təşkilatlarında və ictimai tədbirlərdə işti- rak etmək kimi vətəndaş aksiyaları qarşılıqlı etimada, qarşı- lıqlı əlaqəyə və əməkdaşlığa gətirib çıxarır, bu isə cəmiyyətin siyasi fəallığının artmasına, iqtisadi inkişafa, demokratik sabitliyə və sosial problemlərin həllinə kömək edir. Bəşəriyyətin inkişaf perspektivləri baxımından demokra- tiyanın taleyi birmənalı şəkildə müəyyən edilməmişdir. Libe- ral demokratiya elementləri ayrı-ayrı ölkələrdə müxtəlif ardı- cıllıqla, müxtəlif dərəcədə və müxtəlif sürətlə yaranır. Bu- nunla belə, demokratik dəyişikliklər müxtəlif istiqamətlərdə həyata keçirilə bilər. Seçkili demokratiyalar daha demokratik – liberal, konstitusiyalı, bəhsləşən, məsuliyyətli, hesabat ve- rən və bütün vətəndaşların siyasi prosesdə iştirak etməsinə imkan yaradan rejim ola bilər. Lakin onlar eyni dərəcədə da- ha az demokratik, yəni daha mərkəzləşmiş, sərt, korrupsiya- ya qurşanmış, özünə qapanmış, məsuliyyətsiz və heç kəsə hesabat verməyən rejimlərə çevrilə bilər. Liberal demokrati- yalar da siyasi məsuliyyətin, hesabat verməyin, əlverişlilik və bəhsləşmə səviyyəsini yaxşılaşdıra və ya pisləşdirə bilərlər. Demokratiyanın inkişafının yalnız bir istiqamətdə getməsinə heç bir zəmanət yoxdur. Lakin belə güman etməyə kifayət qədər əsas vardır ki, əgər vaxtaşırı islahatlar keçirilməsə və yeniləşdirilməsə, bütün siyasi sistemlər daha sərt olur, kor-
717 Sözardı əvəzi
rupsiyaya qurşanır və qeyri-həssas olur. Demokratiya nəinki keyfiyyətcə pisləşə bilər, hətta formal hakimiyyət təsisat- larının iflasa uğraması və daha gizli şəkildə gedən daxili par- çalanma prosesləri nəticəsində tamamilə yox ola bilər 1 .
və aktual problemdir. Əvvələn, demokratiya yeni siyasi və sosiomədəni təriflər sistemi kimi təzahür edir. İkincisi, o, tranzitar cəmiyyətlərdə daxili transformasiyalar üçün zəmin yaradır. Üçüncüsü, o, dövlətin iqtisadi və siyasi xəttinin mər- hələlərlə dəyişməsində özünü göstərir. Bütün bu cəhətlər dünyada və regionda yeni qayda yaranmasına ciddi təsir edir. Aydındır ki, demokratiya təkcə politoloji ideya kimi deyil, həm də həyat və təfəkkür tərzi, birgəyaşayış və dünyada baş verən proseslərə fəal cəlbolunma tərzi kimi xalqın öz ira- dəsini sadəcə ifadə etməsindən daha geniş məfhumdur. Mənim bu əsərdə təhlil etməyə çalışdığım Azərbaycanın demokratik inkişafı hazırda konsolidasiyaya doğru hərəkət mərhələsindədir. Biz hazırlıq fazasının çətinliklərini uğurla dəf edərək, E Pluribus Unum 2 formulu ilə ifadə edilə biləcək qlobal dünya nizamının tərkib hissəsinə çevrilməyə, qərarlar qəbul edilməsi, demokratiyanın bərqərar olması fazasını ger- çəkləşdirməyə nail olmuşuq. Bu formul insan hüquqları və azadlıqlarının ümumi və universal dəyərləri, liberal ideyalar, ədalətin təntənəsi və öz həyat tərzini yaxşılaşdırmağa qabil olan yeganə instansiya kimi insanın gücünə inam əsasında formalaşan qlobal qaydanın vəhdətini əhatə edir. Unutmamalıyıq ki, keçmişimiz gələcəkdə bizi nələr göz- ləyəcəyinin parlaq sübutu, habelə dövlətin inkişafının düzgün
1
2
“Çoxludan əmələ gələn vəhdət”, yaxud “Müxtəliflikdə vəhdət” (lat).
Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|