Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
712 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
vicdan azadlığına və dini etiqad azadlığına inam bəxş et- mişlər. Fransa inqilabı gələcək liberal cəmiyyətin konturları- nı bir qədər açıb göstərməklə insanın hüquq və azadlıqlarının yeni tərzdə anlaşılmasını vermişdir. ABŞ-da vətəndaş mü- haribəsi dərisinin rəngindən və irqindən asılı olmayaraq, ha- mının azad olmasını bəyan etmişdir. Rusiyada təhkimçilik hüququnun ləğvi mahiyyət etibarilə quldarlığa son qoymuş, SSRİ-nin dağılması isə “yeni demokratiyaların” sərhədlərini genişləndirməyə imkan vermiş və bununla da insanın hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinin prioritet məsələ olduğu mə- kanı genişləndirmişdir. Adətən, biz demokratiyadan danışanda insan azadlıqları və hüquqlarını nəzərdə tuturuq. Eyni zamanda, biz çox tez-tez “demokratiya” sözünü işlədir, lakin bu anlayışın real mahiyyəti barədə düşünmürük. “Xalq hakimiyyəti” və ya “demokratiya” ifadələri o qədər adiləşmişdir ki, onlardan istər mətbəx söhbətlərində, yemək məclislərində, istərsə də siyasi debatlarda tez-tez istifadə edilir. Bəşəriyyət açıq birgəyaşayış forması olan demokratiyaya çox böyük ümid bəsləyir. Deməli, demokratiyanın mahiyyətini və cəmiyyətin inkişafı üçün açdığı perspektivləri daha dərindən dərk etmək üçün ona öz mülahizələrimizdə daha artıq diqqət yetirməliyik. Sərbəst polemika, diskussiyalar demokratik birgəyaşayış ənənələrinin və müvafiq normaların lap əvvəldən şübhəli səviyyədə olduğu transformasiya cəmiyyətlərində mühüm rol oynayır. Mən kitabın əvvəlində qeyd etmişdim ki, bu əsər qlobal transformasiya proseslərinin mürəkkəb dövründə hazırlan- mışdır. Lakin xüsusi vurğulamalıyam ki, bəşəriyyət daim tranzit vəziyyətindədir. Daha mükəmməl cəmiyyət qurmaq istəyi bizi dünya tarixinin lap əvvəlindən izləyir, buna görə də tranzit labüd olaraq bizim əbədi yol yoldaşımızdır.
713 Sözardı əvəzi
Mən bu kitab üzərində işi Azərbaycanda təməli ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş səmərəli dövlətçilik xəttinin təkmilləşdirildiyi bir vaxtda tamamlayıram. Lakin heç bir kitab dövlətdə həyata keçirilən layihələrin və görülən işlərin bütün həcmini əhatə edə bilməz. Son onillikdə Azərbaycanda dövlətin demokratik inkişafına kömək edən sabit siyasi sistem bərqərar olmaqla yanaşı, həm də vətəndaş cəmiyyətinin əsas postulatları formalaşmışdır. Milli iqtisadiy- yat əhəmiyyətli dərəcədə inkişaf etmiş və möhkəmlənmişdir. Ölkədə möhkəm səhiyyə sistemi, keyfiyyətli təhsil və əhalinin sosial müdafiəsi sistemləri yaradılır. SSRİ dağılandan sonra ölkənin bərpa edilməsinə və onun real müstəqil subyekt kimi inkişafına yönəlmiş strateji xətt uğurla həyata keçirilir. Lakin dövlətin inkişaf səviyyəsinin göstəricisi təkcə iqti- sadi, siyasi və sosial nailiyyətlərdən ibarət deyildir. Əhalinin ictimai şüuru və siyasi mədəniyyəti demokratik dövlətin və vətəndaş cəmiyyətinin təşəkkülünün əsas seqmentidir. Bu kitabda mən tranzitar cəmiyyətlərin demokratik inkişafının həm tarixi, həm də müasir meyillərini araşdırmağa çalışmı- şam. Yeni və ən yeni dövr mütəfəkkirlərinin dünyada məşhur olan əsərlərini təhlil etməklə, tarixin müxtəlif mərhələlərində dünya məkanında demokratik ideyaların inkişaf dinamikasını göstərmək istəmişəm. Mən “Amerikanı kəşf etmək” fikrin- dən uzaq olmuşam, lakin bu və ya digər mütəfəkkirlərin so- sial gerçəkliyi demokratik anlayışlarını bəşəriyyətin inkişafı- nın müasir dövrünün reallıqlarına tətbiq etməyə və ən baş- lıcası, bu ideyaları inkişafın milli modeli nümunəsində tək- rarlamağa çalışmışam. Kitab üzərində işləyərkən və bununla yanaşı Qərb müəl- liflərinin demokratiya məsələlərinə dair əsərləri ilə tanış olar- kən yəqin etdim ki, demokratiyanın cəmiyyətdə heç də bütün
714 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
problemləri həll etmədiyini düşünən tədqiqatçılar haqlıdırlar. Bu demokratiyanın seçkili demokratiya 1 mokratiya 2 olmasının fərqi yoxdur. Düzdür, demokratiya, idarəetmənin ən yaxşı formasıdır, lakin bəzən hesab edil- diyinin əksinə olaraq, o, mütləq nemət deyildir. Hələ demok- ratik siyasi təfəkkürün əsas generatorları olan Aristotel və Platon hesab edirdilər ki, “idarəetmənin həyata keçirilə bilə- cək ən real forması qarışıq və ya konstitusiyalı idarəetmə for- masıdır. İdarəetmənin bu prinsiplərinə əsaslanan azadlıq qa- nunun çərçivələri ilə, xalqın suverenliyi isə asayiş və sabitlik yaradan dövlət təsisatları ilə məhdudlaşır” 3 .
yasi məna daşıyır. Demokratiyanın praktik təyinatına gəldik- də isə, tanınmış tədqiqatçılar arasında belə bir fikir var ki, hətta liberal demokratik dövlətlər də çox vaxt demokratik ideallardan geri qalır. İtaliya, Yaponiya, Belçika, Fransa, ABŞ və bəzi başqa demokratik sənaye dövlətlərində baş ve- rən siyasi proseslər göstərir ki, siyasi təsisatları tamamilə möhkəmlənmiş, konsolidasiya olunmuş demokratik rejimlər də seçicilərin ətaləti, sinizm, siyasi prosesdən uzaqlaşma faktları bir yana, korrupsiyadan, siyasi hakimiyyətdən bərabər istifadə etmək imkanının olmamasından əziyyət çə-
1
S e ç k i l i d e m o k r a t i y a elə konstitusiyalı sistemdir ki, burada qanunverici və ali icra hakimiyyəti orqanları müntəzəm, bəhsləşmə şəraitində keçən, çoxpartiyalı ümumi seçkilər yolu ilə formalaşır.
2 L i b e r a l d e m o k r a t i y a seçkili demokratiyanın elementləri ilə yanaşı, tələb edir ki, birincisi, hakimiyyət seçicilər qarşısında birbaşa və ya dolayısı ilə hesabat verməyən hərbçilərin və digər qrupların təsiri altında olmasın. İkincisi, idarə edənlərin idarə edilənlər qarşısında şaquli istiqamətdə hesabat verməsi ilə yanaşı, vəzifəli şəxslərin üfüqi istiqamətdə bir-birinə hesabat verməsi tələb olunur. Üçüncüsü, liberal demokratiya bir-biri ilə rəqabətdə olan maraqların və dəyərlərin daşıyıcılarının müntəzəm seçklərdən asılı olmadan öz aralarında açıq rəqabət aparmaq imkanının olması üçün şəxsi və ümumi azadlıqlar kimi, siyasi və vətəndaş plüralizmi üçün də şərait olmasını nəzərdə tutur.
3
Теория и практика демократии. Избранные тексты. М., 2006, стр. 25.
Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|