Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən

 

 

706 

Ramiz 

Mehdiyev 

 

Demokratiya 

yolunda: 

irs haqqında 

düşünərkən

 

maarifləndirilməsi kampaniyalarına pul ayıran və onların 

keçirilməsinə kömək edən, siyasi partiyalara texniki yardım 

göstərən, səsvermənin paralel hesablanmasını  və  vətəndaş-

ların siyasi səfərbərliyini həyata keçirən təşkilatların nüma-

yəndələrinin olmasına dözərdimi? 

T.Karuzers hesab edir ki, “ikili standart”larda ittihamlan-

dırılmamaq üçün demokratiyanın yayılması ilə  məşğul olan 

Amerika təşkilatları iki prinsipi əsas götürməli və onlara təc-

rübədə  səmimiyyətlə riayət etməlidirlər. “Birincisi, onlar 

göstərməlidir ki, Prezident Buşun daim bəyan etdiklərinin 

əksinə olaraq, demokratiyanın yayılması sırf Amerika təşəb-

büsü deyildir. Bu işlə bir çox demokratik ölkələr və bey-

nəlxalq təşkilatlar məşğul olur. Amerika təşkilatları, adətən, 

Avropalı  həmkarları ilə  və beynəlxalq qurumlarla, məsələn, 

ATƏT və ya BMT-nin İnkişaf Proqramı ilə paralel işləyirlər. 

İkincisi, onlar vurğulamalıdır ki, demokratiyanın dəstəklən-

məsi istiqamətində görülən fəal işin məqsədi ölkənin siyasə-

tini hər hansı bir xarici dövlətin nəzarəti altına salmaq deyil, 

hökumətlərə kömək etmək və yaxud demokratik normaları 

pozan hökumətləri bu normalara riayət etməyə  məcbur et-

məkdir”. 

Buna baxmayaraq, demokratiyanın yayılması ilə  məşğul 

olan fəallar nə qədər inandırıcı dəlillər gətirsələr də, onların 

fəaliyyət obyektinə çevrilmiş ölkələrdə yaşayan insanların 

çoxunu bu hərəkətlərin qanuniliyinə inandırmaq son dərəcə-

də çətindir. Ola bilsin, Qərb fəalları əmindirlər ki, ölkədə de-

mokratiyanın olmaması bu ölkələrin xarici müdaxiləyə qarşı 

mübarizədə suveren hüquqlarını  məhdudlaşdırır. Belə fikir 

demokratiya ənənələri qədim olan ölkələrdə, həqiqətən, geniş 

yayılmışdır. Lakin bu ideya siyasi çalarından asılı olmayaraq, 

hakimiyyətin sayıqlıqla milli müstəqilliyin keşiyində dur-

---

 

 

707

Sözardı 

əvəzi 

duğu inkişaf etməkdə olan və postkommunist ölkələrində 

çətin ki, özünə geniş dəstək qazansın. 

Bir sözlə, “rəngli” inqilabların qərb təşkilatçıları çətin qərar 

qəbul etməlidirlər: Onlar başqa ölkələrdə rejimlərə meydan 

oxuyan hərəkatların dəstəklənməsi istiqamətində geniş, məq-

sədyönlü kampaniyaları davam etdirməli, yoxsa bir çox ölkə-

lərin qapılarını onların üzünə tamamilə bağlaya biləcək  əks-

tədbirlərdən çəkinərək, fəallıqlarını bir qədər azaltmalıdırlar? 

Hələ ki, bu qərar dürüst ifadə olunmayıb və ictimai müzakirə-

yə  çıxarılmamışdır.  Əslində, bu sualın cavabı belədir ki, de-

mokratiyanın yayılması proqramlarının həyata keçirilməsində 

maksimum mümkün olan miqyası  və  səmərəliliyi təmin et-

məyə hansı üsul imkan verir. 

Bu gün çətin ki, demokratiyanın yayılması ideyasına olan 

ümumi ehtiyatlı münasibəti dəyişmək mümkün olsun, çünki 

söhbət məhz “hegemonçu demokratiyadan” gedir. Hətta ya-

xın illərdə İraqda nisbi sabitliyə, sülhə və demokratiyaya nail 

olunsa belə, bir çoxları yenə də demokratiyanın yayılmasın-

dan ötrü hərbi gücün tətbiqini qeyri-qanuni və arzuolunmaz 

hesab edəcəklər və yeni dünya nizamını formalaşdırarkən bu 

məsələni nəzərə almamaq olmaz. ABŞ-ın bu məsələ ilə bağlı 

mövqeyi dünya ictimaiyyətinin tam əksəriyyətinin fikri ilə 

üst-üstə düşmür və çox güman ki, bu fikir ayrılığı demok-

ratiyanın yayılması proqramını bundan sonra da bir çox in-

sanların gözündə ciddi şəkildə nüfuzdan salacaqdır. 

Tomas Karuzers yazır: “Əlbəttə, demokratiyanı prinsipcə 

dəstəkləmək o demək deyil ki, söhbət yalnız yüksək ideyalar-

dan gedir və praqmatik maraqlardan sözgəlişi danışılmalıdır. 

Lakin o tələb edir ki, Vaşinqtonun hərəkətləri heç olmasa, 

minimum ardıcıllığı ilə seçilsin”. 

---

 

 

708 

Ramiz 

Mehdiyev 

 

Demokratiya 

yolunda: 

irs haqqında 

düşünərkən

 

Daha “əhəmiyyətli” ölkələrdən – Rusiya, Çin, Pakistan və 

Səudiyyə  Ərəbistanından söhbət gedəndə Buş administrasi-

yası,  ən yaxşı halda, siyasi islahatların vacibliyini nəzakətli 

şəkildə xatırlatmaqla kifayətlənir. Bununla bərabər, həmin 

ölkələrlə münasibətlər tam normal şəkildə inkişaf edir. Bu, 

həmçinin ABŞ-ın Misir, Qazaxıstan və Ermənistana münasi-

bətdə siyasətinə də aiddir. Lakin çox vaxt biz digər ölkələrə 

münasibətdə “ikili standartların” şahidi oluruq. 

Öz vətəndaşlarını müdafiə edə bilməmək. Onun üçün 

qayda-qanunun olmadığına  əminik. Demokratiyanın olma-

ması. “Fəaliyyət qabiliyyəti olmayan dövlətin” xarakteristi-

kasını müəyyən edən üç şərt bunlardır. Noama Çomskinin 

fikrinə görə, Birləşmiş Ştatlar məhz belə bir dövlətə çevrilir. 

Amerikanın aparıcı mütəfəkkiri onun ölkəsinin “yolunu az-

masının” səbəbini belə izah edir. O hesab edir ki, ABŞ-da ic-

timai rəylə dövlət siyasəti arasında kəskin fərq baş vermişdir. 

“Bu vəziyyət, sadəcə, laqeyd qalmaq mümkün olmayan qor-

xuların səbəblərindən biridir. O qorxuların ki, Qar Alkero-

vitsin “Kapitalizmdən sonrakı Amerika” kitabında yazdığı 

kimi, ümumən “Amerika sistemində” açıq-aşkar nəsə qayda-

sında deyil, bu ölkənin inkişaf meyli onun ənənəvi dəyərləri-

nin – bərabərliyin, azadlığın və real demokratiyanın iflasa 

uğrayacağından xəbər verir. 

Tarixdən xəbəri olan hər bir kəs Birləşmiş Ştatlarda “de-

mokratiya qıtlığının” artmasının  əzab çəkən dünyanı de-

mokratiya ilə “xoşbəxt etmək” vəzifəsini yerinə yetirən ölkə-

mizin xilaskarlıq rolu haqqında bəyanatlarla müşayiət edildi-

yinə  təəccüblənməz. Hakimiyyət strukturlarının nəcib niy-

yətlər barədə  bəyanatları nadir hallarda son nöqtəsinə  qədər 

saxta olur; bizim dediyimiz məsələdə də belədir. Demokratik 

idarəetmə üsulu müəyyən  şəraitdə hakimiyyət üçün məqbul 

---