Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən

 

 

697

Sözardı 

əvəzi 

birincisi, inqilabların texnoloqları və təşkilatçılarının özlə-

ri onlardan məyus olmuşdular. Bişkekdəki talanlar və Qırğı-

zıstanın real olaraq hərc-mərcliyə yuvarlanmaq təhlükəsi de-

mokratiyanın yayılması ilə  məşğul olan “beynəlxalq” təşki-

latlar üçün ilk həyəcan siqnalı oldu. Bundan başqa, inqilabla-

rın təşkilatçıları bu cür hakimiyyət dəyişikliyinin nəticələrini 

də gördülər: yeni rejimlər dedikcə qeyri-sabit, çətin idarə 

edilən və baha başa gələn oldular; 

ikincisi, məlum oldu ki, inqilabi texnologiyaların hər şeyə 

qadir olması barədə deyilənlər şişirtmədir. Əhalinin hakimiy-

yətə qarşı loyal mövqedə olduğu radikal dəyişikliklərə kök-

ləndiyi yerlərdə inqilabi texnologiyalar işləmədi. Nəticədə, 

“demokratiyanın ixracı” siyasəti sanki “havadan asılı qaldı”. 

Bir neçə ildən sonra, demokratiyanın yayılması ilə məşğul 

olan qeyri-hökumət təşkilatlarının bütöv bir şəbəkəsi bütün 

dünyada öz fəaliyyətini durmadan genişləndirdiyi müddətdə 

“məxməri” inqilabların özünün mahiyyətinin dərk edilməsində 

əhəmiyyətli dəyişikliklər baş verdi, insanlar gördülər ki, onlar 

xalqa yox, sponsorlara, özü də ən çox xarici sponsorlara xid-

mət ediblər. Sözdə başqa dövlətin işlərinə qarışmamaq prinsi-

pini qəbul edən “sponsorlar” məharətlə daxili çaxnaşmalar təş-

kil edir, arzu edilməyən rejimi aradan götürmək üçün “ümum-

xalq” görüntüsü yaradırdılar. Əksər hallarda da “sponsor” adı 

altında ABŞ-ın bəzi qeyri-hökumət təşkilatları gizlənirdi. 

Amerika politoloqu Tomas Karuzersin qeyd etdiyi kimi

1

, 

Gürcüstan, Ukrayna və Qırğızıstanda baş vermiş “rəngli” in-

qilablar, “habelə bu hadisələrdə Milli Demokratiya İnstitutu 

(National Democratic Institute), Beynəlxalq Respublikaçılar 

İnstitutu (International Republican Institute), Freedom House 

                                                 

1

 

Foreign Affairs. АBŞ, 25 aprel 2006.

 

---

 

 

698 

Ramiz 

Mehdiyev 

 

Demokratiya 

yolunda: 

irs haqqında 

düşünərkən

 

və Açıq Cəmiyyət  İnstitutu (Open Society Institute) kimi 

Amerika təşkilatlarının mühüm pərdəarxası rolu olması haq-

qında geniş yayılmış  şübhələr,  əlbəttə ki, bu meylin yaran-

masına kömək etmişdi… 

Lakin burada məsələ yalnız narıncı rəngin “allergiya” do-

ğurmasında deyildir (Ukraynadakı inqilabı “narıncı” adlandı-

rırlar). Prezident Corc U.Buşun demokratiyanın dəstəklən-

məsini ABŞ-ın əsas xarici siyasət istiqamətlərindən birinə çe-

virməsi faktı da, heç şübhəsiz, dünyanın bir çox ölkələrində 

bu səylərin (eləcə  də demokratiyanın yayılması ideyasının) 

yaratdığı qorxu hissinin meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. 

Bəzi avtoritar rejimlər Qərbin “demokratiyanı  təşviq etmə-

sinə” müqavimət göstərilməsini azadlığın özünə qarşı yox, 

ABŞ-ın müdaxiləçi siyasətinə qarşı mübarizə olduğunu 

bildirir, beləliklə  də  vətəndaşlar tərəfindən öz hərəkətlərinə 

əhəmiyyətli dərəcədə  dəstək qazanırlar. Bundan əlavə, Buş 

administrasiyası ölkə daxilində  və ondan kənarda qanunun 

aliliyi prinsiplərini dəfələrlə pozaraq, azadlıq və insan haqla-

rının təcəssümü kimi Amerika Birləşmiş  Ştatlarının imicinə 

zərbə vurmuş, bununla da, demokratiyanın yayılması ideya-

sının özünün legitimliyini daha da sarsıtmışdır”. 

T.Karuzersin fikrinə görə, “cavab dalğası” tam bir sıra sə-

bəblərdən doğduğu kimi, ona cavab da çoxvariantlı olma-

lıdır. Demokratiyanın yayılması ilə məşğul olanlar gələcəkdə 

də  səmərəli fəaliyyət göstərmək üçün dərk etməlidirlər ki, 

onların işlədikləri  şərait dəyişmişdir.  İndiki Amerika ad-

ministrasiyası da bəzi xoşagəlməz reallıqları, ələlxüsus dün-

yada onun “demokratiyanın yayılması proqramının” necə 

qavranılması ilə bağlı reallıqarı  qəbul etməli və “qlobal 

demokratikləşmə” siyasətinə inamın möhkəmlənməsi üçün 

ciddi tədbirlər görməlidir. 

---

 

 

699

Sözardı 

əvəzi 

Qərbin demokratiyanın yayılması proqramlarına ən ardıcıl 

müqavimət Rusiyada göstərilir. Qeyri-hökumət təşkilatları 

haqqında qanun demokratiyanın yayılması ilə  məşğul olan 

təşkilatların fəaliyyətlərini məhdudlaşdırmaqdan ötrü 

Moskvanın atdığı addımlardan yalnız biridir. Məsələn, 

Kreml Rusiyada və digər MDB ölkələrindəki seçkilərin mo-

nitorinqi ilə bağlı ATƏT-in fəaliyyətini kəskin tənqid etmiş-

dir. Rusiyada hesab edirlər ki, QHT-yə qarşı kampaniya təh-

lükəsizlik mülahizələri ilə bağlıdır; bildirilir ki, ABŞ Rusi-

yanı qərbyönlü rejimlərlə mühasirə etmək xətti götürmüşdür 

və ölkədə mövcud olan siyasi quruluşu sarsıtmağa çalışır. 

Rusiya Qərbin demokratiyanın yayılması proqramlarına 

müqavimət göstərən yeganə dövlət deyildir. Özbəkistan, Be-

larus, Ermənistan, habelə postsovet məkanından kənarda 

olan bəzi dövlətlər də oxşar mövqe tutmuşdur. 

Demokratiyanın yayılmasına qarşı “əks-hücumun” səbəb-

ləri nədir? Heç şübhəsiz, burada əsas rolu Serbiya, Gürcüs-

tan, Ukrayna və Qırğızıstandakı “rəngli” inqilablar oynamış-

dır. Lakin amerikalı müəllif yazır ki, ABŞ-ın bu ölkələrdəki 

aparıcı ictimai və siyasi təşkilatlara kömək etməsi barədə 

xəbərlər nə  qədər çox yayılırdısa, “rəngli” inqilablar buna 

bənzər hadisələrdə ABŞ-ın pərdəarxası  rəhbər rolu ilə bir o 

qədər çox assosiasiya olunmağa başlayırdı. 

“Rəngli” inqilablar nəticəsində demokratiya hərəkatına 

dəstəyin Amerika siyasətinin aləti olması ilə bağlı qorxuların, 

şübhəsiz, artmasına baxmayaraq, indiki vəziyyəti daha köhnə 

ənənənin kulminasiya mərhələsi kimi anlamaq lazımdır. 

1980-ci illərin sonu – 1990-cı illərin əvvəlində demokra-

tikləşmənin birinci dalğası zamanı inqilabi hərəkatların dəs-

təklənməsi sahəsində ixtisaslaşan təşkilatlar ya belə fəaliyyət 

---