Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
177 1‐ci fəsil
Əzablı yollarla ulduzlara doğru cəmiyyətin demokratik dayaqlarının səmərəsi azalır, münaqi- şə ehtimalı çoxalır, çünki cəmiyyətdə güclü qütbləşmə gedir. Bu, əsasən, onunla əlaqədardır ki, prezident qarşıdakı dörd və ya beş il üçün hakimiyyətə sahib olur və başqa siyasi qüvvələrin icra hakimiyyətindən istifadə edə bilməsi barədə söhbətlərin heç bir əsası yoxdur. Bu, prezidentin rolunu artırır, lakin labüd olaraq ictimai ziddiyyətlərin kəskin- ləşməsinə gətirib çıxarır. Eyni zamanda, prezidentin səhnəarxası siyasətçilər tərəfindən deyil, birbaşa xalq tərəfindən seçilməsi müsbət haldır. Lakin seçkilərdə qalib gələn şəxsin topladığı səslərin faizinin ölkə əhalisinin əksəriyyətinin iradəsini əks etdirməsi ehtimalı nə dərəcədə böyükdür? Axı, çox vaxt elə olur ki, azacıq səs üstünlüyü ilə qalib gələn prezident olur, ikinci namizəd isə ondan cüzi fərqlə geri qalır. X.Lintsin mövqeyi belə bir inama əsaslanır ki, özlərini xalqın iradəsi ilə eyniləşdirən müxtəlif siyasi qüvvələr arasında koalisiya olmadığına görə, prezident idarəetmə forması daha az demokratikdir. X.Lints yazır: “Adətən, prezident mandatının qüvvədə olduğu bütün dövr üçün qaliblər və məğlublar dəqiq müəyyən edilir. Bağlanmış ittifaqlarda hər hansı irəliləyiş olacağına, iri milli birlik koalisiyalarının və ya fövqəladə vəziyyətlərdə koalisiyaların yaradılması yolu ilə hakimiyyətin sabitliyinin artırılmasına, vəziyyətin kəskin şəkildə dəyişməsinə cavab olaraq yeni seçkilər keçirilməsinə heç bir ümid qalmır” 1 . X.Lintsin fikrincə, ən demokratik idarəetmə formasının əsası parlament sistemində mövcud olan və prezident
1
Хуан Дж.Линц. Опасности президентства. http://old.russ.ru/antolog/ predely/2-3/dem14.htm
178 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
sistemində olmayan ictimai konsensusdan ibarətdir. Parla- ment sisteminin real təntənəsinə nümunə kimi Lints 1977-ci ildə Frankonun ölümündən sonra keçirilmiş və Baş nazir Adolfo Suaresin qələbəsinə şərait yaratmış parlament seçkilərini göstərir. Bu seçkilərin nəticələri əyani şəkildə göstərdi ki, əgər parlament seçkiləri əvəzinə prezident seçkiləri keçirilsəydi, heç bir partiya mütləq səs çoxluğu qazana bilməzdi, çünki seçicilərin fikirləri çox ciddi şəkildə qütbləşmişdi. Bu isə bu və ya digər siyasi qüvvənin üstün mövqe tutmasına imkan verməzdi. X.Lintsin fikrincə, Frankodan sonra İspaniya siyasəti parlamentarizmin çəkindirici təsirini özündə hiss edirdi; bu olmasaydı, populyar rəhbərliyə keçid və demokratik idarəet- mənin möhkəmlənməsi başqa, daha sərt üsullarla baş verərdi. Bu fikri əsas götürsək aydın olur ki, müəllif parlamentarizmi totalitar sistemdən demokratik sistemə keçən cəmiyyətlər üçün demokratik idarəetmənin ən yaxşı forması hesab edir. Lints yazır ki, prezident hakimiyyətinin ikili təbiəti var, çünki bir tərəfdən, prezident dövlətin başçısı və bütün xalqın nümayəndəsidir, digər tərəfdən, o, müəyyən siyasi xəttin ifadəçisidir. Belə olan halda ümumi xəttin ifadə edilmə- sindən danışmaq çətindir, çünki cəmiyyət çox müxtəlifdir və siyasi qütblər müxtəlif siyasi görüşləri əks etdirir. “Seçici- lərin çoxu və əsas elit qrupların nümayəndələri belə hesab edirlər ki, dövlət başçısı kimi prezident partiya mənafelərinin fövqündə dayanmalıdır ki, millətin rəmzi olsun və hakimiyyətin sabitliyini təcəssüm etdirsin”. Eyni zamanda, siyasi praktikada çox vaxt “xalq” anla- yışının və bütövlükdə xalqın iradəsinin seçilmiş prezidentin tərəfdarları olan qrupların mənafe və arzuları ilə əvəz
179 1‐ci fəsil
Əzablı yollarla ulduzlara doğru
olunmasına rast gəlmək olar. Ona görə də elə bir təhlükə yaranır ki, dövlət başçısı “öz siyasətini xalqın iradəsinin ifa- dəsi kimi, öz opponentlərinin siyasətini isə məhdud məna- felərin müdafiəsinə yönəlmiş pis niyyət kimi qiymət- ləndirəcəkdir”. Xuan Lints vurğulayır ki, prezident rejimlərində müxalifətin yeri və rolu son dərəcə qeyri-müəyyəndir, çünki müxalifət liderləri “ümumiyyətlə heç bir dövlət vəzifəsi tuta bilməzlər və onların, məsələn, İngiltərədə müxalifət liderlərinin malik olduğu yarımrəsmi statusu da yoxdur”. Lints prezident hakimiy- yətinin sabit olmamasının və əksinə, parlament ida- rəetmə sisteminin demokra- tikliyinin səbəblərinin bö- yük bir siyahısını verir. O yazır ki, prezident hakimiyyəti: konsensusa nail olmaq və kompromis tapmaq üçün daha az imkan saxlayır; öz xalqının və ya partiyasının etimadını itirmiş prezidentin dəyişdirilməsi üçün daha uzunmüddətli və mürəkkəb proses yaradır (impiçmenti hökumətə etimadsızlıq votumu ilə müqayisə etsək, bu halda impiçment proseduru nəzərdə tutulur); hakimiyyəti əldə saxlamaq cəhdlərinin təhlükəsiz olması üçün o, eyni şəxsin əlində həddən artıq cəmləşmişdir; kabinet üzvləri daha az müstəqildirlər, çünki onlar bu vəzifələri yalnız dövlət başçısının istəyi ilə tuturlar (halbuki, parlament sistemində hökumət kabinetinin üzvü daha sərbəstdir və baş nazir onunla ayaqlaşır, çünki kabinetin üzvü dəyişdirildikdə o, özünün parlamentdəki kreslosuna qayıdacaqdır); prezident seçkilərinin əsasını təşkil edən “ya hər şey, yaxud da heç nə” prinsipi cəmiyyəti daha da qütb- ləşdirir və vəziyyəti radikallaşdırır. Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|