Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
168 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
dindəki Beynəlxalq Tədqiqatlar İnstitutunun elmi işlər üzrə direktoru Gilyermo O´Donnel hesab edir ki, mövcud de- mokratiyalar arasında hələ dərk olunmasını gözləyən yeni “növ” vardır. O, bu formanı deleqativ demokratiya adlandırır. Deleqativ demokratiya təmsilçi demokratiyanın formaların- dan biri olsa da, daha az liberaldır və əsas etibarilə prezidentə geniş səlahiyyətlər verilməsinə yönəlmişdir. O, avtoritar rejimdən institusionallaşmış demokratik təsisatlara gedən yolda hakimiyyətin keçid forması kimi təqdim oluna bilər, hərçənd hakim siyasi qüvvələrin deleqativ demokratiyanı inki- şafın ən məqbul yolu kimi rəsmiləşdirməyə çalışacağı ehtimalı böyükdür. G.O´Donnelin yazdığı kimi: “…bu ölkələrin ço- xuna əvvəlki avtoritar rejimlərdən miras qalmış dərin sosial- iqtisadi böhran siyasi hakimiyyətdən düzgün istifadə etmək və istifadə praktikası haqqında müəyyən təsəvvürləri elə tərzdə möhkəmləndirir ki, bu ölkələr təmsilçi demokratiya yox, deleqativ demokratiya istiqamətində irəliləyir” 1 .
mokratik seçilmiş hökumət üçün “institusionallaşmış, möh- kəmlənmiş demokratik rejimə” 2 tranziti nəzərdə tutan “ikinci keçid” imkanı açılır. Lakin G.O´Donnelin qeyd etdiyi kimi, belə keçidə zəmanət yoxdur. “Yeni demokratiyalar avtoritar hakimiyyətə doğru tənəzzül edə, yaxud da zəif və qeyri- müəyyən vəziyyətdə qala bilər. Belə vəziyyət demokra- tiyanın institusional formalarına gedən yolu kəsərək, sabit şəkildə qala bilər” 3 .
üsullarını və sosial agentləri, onların nümayəndələrini və
1 www.politnauka.org/libraru/dem/odonnell.html 2 Yenə orada. 3 Yenə orada.
169 1‐ci fəsil
Əzablı yollarla ulduzlara doğru əhalinin ümidlərini formalaşdıran əsas demokratik təsisatlar fəaliyyət göstərməlidir. Siyasi qrupların və sosial agentlərin demokratik təsisatlar yaratmağa marağının olması avtoritar rejimlərdən miras qalmış sosial-iqtisadi problemlərin həllinə kömək edir. Deleqativ demokratiya ölkələrində isə institu- sional tərəqqi və sosial-iqtisadi problemlərin həllində höku- mətin uğurları yalnız liderlərin seçkiqabağı səsləndirdikləri bəlağətli sözlərdə qalır. G.O´Donnel deleqativ demokratiyanı təmsilçilik de- mokratiyasının aşağıdakı formalarında nəzərdən keçirir. 1. Deleqativ demokratiyada prezident seçkilərində qələbə ölkəni istədiyin kimi idarə etməyə imkan yaradır. Dövlət başçısının fəaliyyəti yalnız mövcud hakimiyyət münasibətləri və konstitusiyada öz əksini tapmış ha- kimiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. Avtoritar sistemdən digər sistemə keçən bir çox tranzitar dövlətlərdə yaranmış siyasi vəziyyət və güclü prezident haki- miyyətinə ehtiyac həmin effekti meydana gətirir. 2. Bu cür sistemdə prezidentə müəyyən müddətə seçi- cilərin iradəsinin icraçısı kimi yox, daha çox “millətin təcəssümü kimi, onun maraqlarının əsas qoruyucusu və bilicisi” kimi baxırlar. Bu da icra hakimiyyətindən daha geniş istifadə etmək imkanları yaradır. 3. Bu cür sistemdə demokratik təsisatların olması vacibdir, ancaq onların gələcək institusionallaşmasına və inkişafına zərurət yoxdur. Belə təsisatlar – “demokratik seçilmiş prezident statusunun daxili və beynəlxalq aləmdə verdiyi üstünlüklərə yalnız maneə, əlavə yükdür”.
170 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
4. Nümayəndəli demokratiya həm şaquli, həm də üfüqi iyerarxiya üzrə hesabat verməlidir. Bu, müəyyən və- zifəli şəxsin öz borcunu lazımınca yerinə yetirməməsi və onun cəzalandırılması məsələsini qoymağa imkan verir. Deleqativ demokratiyada şaquli hesabat məsələsi var, üfüqi hesabat məsələsi isə çox zəifdir və ya ümumiyyətlə yoxdur. G.O’Donnelin fikrincə, de- mokratiyanın bu formasında icra hakimiyyəti üfüqi hesabatı “öz missiyalarının” yolunda maneə” hesab edir, ona görə də bu cür təsisatların inkişafına hər vasitə ilə əngəl törədir”. 5. Deleqativ demokratiyada siyasət əvvəldən-axıradək prezidentin və onun yaxın əhatəsinin ixtiyarındadır. Demokratiyanın bu forması üçün ifrat fərdiyyətçilik səciyyəvi cəhətdir, bu isə müəyyən mənada “qalib gə- lən hər şeyi əldə edir” prinsipi ilə eyniləşdirilir. 6. Siyasi qərarların sürətlə qəbul edilməsi, onların həyata keçirilməsi metodlarının riskli olması və nəticəyə görə məsuliyyətin prezident üzərində cəmləşməsi üzündən səhvlərə yol verilməsi ehtimalının olması cəmiyyətdə böhranlı vəziyyət yaranmasına və prezidentin rey- tinqinin dəyişməsinə səbəb olur. Ona görə də bu və ya digər sosial və iqtisadi problemlərin həlli zamanı prezidentin rolu “Məsih” rolu səviyyəsinə qaldırılır, lakin böhran dərinləşdikdə bunun əksi baş verir. Deleqativ demokratiya şəraitində prezidentin qərarlar qəbul etməsi və onları həyata keçirməsi daha asan olur. Latın Amerikasında qərarlar qəbul edilməsinin bu cür imkanı “dekretizm” adlanır. Demokratik təsisatların möhkəmləndiyi şəraitdə prezidentin qərar qəbul etməsindən əvvəl müəyyən prosedurların bütöv bir Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|