Realizm I idealizm
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
wersja robocza: maj 2007 ż e sceptyk w tym sensie również nie jest idealistą - tak jak idealistą epistemologicznym i agnostykiem był Kant, a idealistą epistemologicznym i metafizycznym spirytualistą był Husserl. Zależność obrazu świata, którą hipotetycznie projektuje sceptyk, nie jest zależnością tego obrazu od naszego, ludzkiego umysłu, czy nawet zależnością od ponadindywidualnej ś wiadomości transcendentalnej, lecz zależnością od nieznanego nam czynnika - którego tylko barwną ilustracją jest demon lub laboratorium - i to ten czynnik powoduje, że obraz świata, jakim dysponujemy, nie jest obrazem, choćby w zasadniczych rysach, prawdziwym. Nieco inaczej przedstawia się kwestia relacji pomiędzy zagadnieniem realizmu i idealizmu a agnostycyzmem. A g n o s t y c y z m p o w s z e c h n y można rozumieć, podobnie jak sceptycyzm, jako tezę, że wszystkie problemy są nierozstrzygalne i przy takiej interpretacji wszystkie powyższe uwagi na temat relacji pomiędzy problemem realizmu i idealizmu a problemem sceptycyzmu odnoszą się również do agnostycyzmu. Z drugiej jednak strony, z idealizmu wynika agnostycyzm partykularny, jak również realista może być agnostykiem w sensie agnostycyzmu partykularnego. Gdy, jak wypadku idealizmu epistemologicznego Kanta, stwierdzamy, że nasz obraz świata jest istotnie zależny od sposobu funkcjonowania naszego umysłu, to musimy uznać, że nie dysponujemy wiedzą, jaki jest świat naprawdę, to znaczy, jaki jest świat niezależnie od ‘schematu pojęciowego’, który nasz umysł stosuje do różnego rodzaju danych. Kant był idealistą (epistemologicznym), mimo tego jednak bardzo wiele rzeczy musiał traktować jako poznawalnych, a mianowicie poznawalna była według niego sfera zjawisk, jak również struktura i sposób funkcjonowania ludzkiego umysłu. Szczególnie ta ostatnia teza była niezbędna, gdyż inaczej nie miałby żadnych podstaw, aby twierdzić, że ze względu na obecność apriorycznych i subiektywnych kategorii świat ‘sam w sobie’ jest niepoznawalny. Jednocześnie jednak idealizm Kanta był (partykularnym) agnostycyzmem, to znaczy głosił teoretyczną nierozstrzygalność zdań odnoszących się do sfery pozazjawiskowej. Realista (krytyczny) uznaje, że, przynajmniej częściowo, poznajemy świat takim, jakim jest on ‘sam w sobie’, lecz tego rodzaju realizm nie musi być równoznaczny z tezą swoistego panlogizmu, to znaczy z twierdzeniem, że wszystkie sfery bytu, niejako ‘na wskroś’, są poznawalne przez umysł ludzki, i że wszystkie, dające się poprawnie sformułować, problemy muszą być poznawczo dostępne dla umysłu ludzkiego. Również i stanowisko realistyczne może się więc łączyć się ze agnostycyzmem partykularnym. Bardziej skomplikowana jest relacja pomiędzy stanowiskami realizmu lub idealizmu a możliwością teoretyczną nazywaną solipsyzmem. B. Russell stwierdził, że solipsyzm jest poglądem, który trudno jest odrzucić, lecz jeszcze trudniej jest weń uwierzyć. 10 S o l i p s y z m m e t a f i z y c z n y jest tezą, że istnieje tylko jedno ‘ja’, a mianowicie ‘ja’ aktualnie filozofujące. Wyrażenie „’ja’ aktualnie 10 Por. B. Russell, Human Knowledge, London 1948, s. 191-198. 19 wersja robocza: maj 2007 filozofujące” bierze się stąd, że gdy ktoś przeprowadza radykalny (Kartezjański) dyskurs dotyczący wartości wiedzy, to jego tymczasowym wynikiem musi być twierdzenie, że pewność jest możliwa tylko w stosunku do istnienia jednego ‘ja’, to znaczy w stosunku do ‘ja’, które właśnie dokonuje tego dyskursu, wszystkie zaś przekonania dotyczące istnienia innych podmiotów muszą zostać opatrzone tymczasową klauzulą niepewności. Solipsyzm tego rodzaju - analogicznie do sceptycyzmu metodycznego - bywa etykietowany jako so l i p s y z m m e t o d y c z n y . Solipsyzm metodyczny może się przerodzić w postać tezy metafizycznej, że istnieje tylko jedno ‘ja’, którym jest ‘ja’ aktualnie filozofujące, lecz z samego tylko faktu, że istnienie innych podmiotów jest mniej pewne niż istnienie własnego ‘ja’, nie wynika, że inne podmioty nie istnieją. Stąd solipsyzm metafizyczny należy uznać raczej za eksces argumentacji filozoficznej, niż za stanowisko posiadające rzeczywiste uzasadnienie. Inaczej ma się rzecz z solipsyzmem epistemologicznym: s o l i p s y z m e p i s t e m o l o g i c z n y polega na twierdzeniu, że jedynym ‘ja’, którego istnienie jest pewne, jest istnienie ‘ja’ aktualnie filozofującego, istnienie innych podmiotów jest zaś tylko prawdopodobne. To ‘tylko prawdopodobieństwo’ istnienia innych podmiotów wynika stąd, że przekonania dotyczące ich istnienia są zapośredniczone przez takie objawy cielesne, jak miny, gesty, mowa itd., a wszystkie te zapośredniczenia dopuszczają możliwość błędu, pomyłki w poszczególnych wypadkach, a uogólnieniem tych partykularnych możliwości jest solipsyzm epistemologiczny. Jak było widać z powyżej przedstawionych rozważań na temat relacji pomiędzy realizmem a idealizmem z jednej strony, a sceptycyzmem z drugiej z tego, że istnieją powody, aby w coś wątpić, nie wynika, że to, coś nie istnieje lub też że jest ono zależne w swoim istnieniu i uposażeniu od umysłu. Podobnie wygląda relacja pomiędzy sceptycyzmem a solipsyzmem: z tego, że istnieją powody, aby wątpić w istnienie innych podmiotów, nie wynika, że istnieje tylko jedno ‘ja’, a mianowicie ‘ja’ aktualnie dokonujące dyskursu filozoficznego. Sceptycyzm na pewno nie pociąga za sobą metafizycznego solipsyzmu. Pod adresem stanowisk idealistycznych wysuwany jest zazwyczaj zarzut - i zarzut ten jest traktowany argument przeciwko idealizmowi - że idealizm musi łączyć się z solipsyzmem, jeśli nie z solipsyzmem metafizycznym, to przynajmniej z solipsyzmem epistemologicznym. Jeżeli - jak głosił Berkeley - ‘istnieć’ dla ciał fizycznych równa się ‘być spostrzeganym przez jakiś podmiot’ i jeżeli istnienie innych podmiotów jest dane poprzez zapośredniczenie, jakie stanowią ich ciała, to ‘istnieć’ dla innych podmiotów oznacza również ‘być spostrzeganym’, a dokładniej rzecz biorąc: ‘być spostrzeganym przeze mnie’. Inne umysły istniałyby o tyle, o ile byłyby spostrzegane przez aktualnie filozofujące ‘ja’. Berkeley sądził jednak, że jego idealistyczna (fenomenalistyczna) argumentacja 20
Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|