Redaksiya şurasi misir Mardanov

Ön  söz 

7 

Göründü yü  taK, ilin  dörd  faslini  saciyyalandiran  bu  örnaKda  qış  "ya!ı", 

başqa  sözla,  düşman,  yaz  "cannat  ba!ı",  yay  bolluq,  firavanlıq,  baraKat  gati­

ran ,  payız  olan-olmazı  tüKadan  adlandırılır.  Burada  daha  dayarli  olan  odur 

Ki ,  örnaKda  adamlarımızın  animist  tasavvürlara  inarnlarının  tarixi aKs  olun­

muşdur.  Bu  yön  qışın  BöyüK  çillasinin  başlanğ'ıcında  samani  halvası  bişirilan 

zaman  söylanilan  nağ'mada  da  özünü  qorumuşdur: 

Samani ,  saxla  mani, 

İlda  göyardaram  sani. 

Samaniya  saldıını  badam, 

Qoymurlar  bir barmağ'  dadam. 

Samani,  bezana  galmişam, 

Uzana-uzana  galmişam. 

Qış  faslinin  KiçiK  çillasi  soyuqluğ'u ,  boran,  tufanı  ila  seçilir.  Bu  çilla­

nin  "Xıdır  nabi"  adlanan  ilK  ongünlüyü ,  nainKi  faslin ,  ümumiyyatla,  ilin  an 

sart ,  dondurucu çağ'ı çayılır.  abas  yera  deyilmir Ki ,  "Xıdır girdi qış  girdi,  Xı­

dır  çıxdı  qış  çıxdı". 

"Xıdır  Nabi"  marasimina,  adatan ,  çillanin  ilK  günündan  hazırlıq  başla­

nır.  Buğ'da  qovrulub  aldaşında  (KirKira)  qovut  çaKilir.  Qaynadılmış  yumurta­

lar günaşin,  yazın simvolu  sayılan  qırmızı,  sarı,  yaşıl  ranglarla  boyanılır.  İs­

tiliK  gatiran  yemaKlar  bişirilmaK  üçün  tadarüK  görülür.  "Xıdır  Nabi"nin 

sonuncu  geeasi  çaKilmiş  qovut  evin  "al  daymamiş"  KÜncü,  bucağ'ı  sayılan  ye­

ra,  yÜK  dolabının  altına  qoyulur.  Etiqada  göra,  Xıdır galib  qovutun  üstüna  al 

basır  va  öz  payını  götürür.  Yena da  ela  inama  göra  bela  olduqda  eva  bolluq, 

baraKat  galir.  Yalnız  bundan sonra ,  asKi  görüşlara  göra,  müqaddas  bilinan  bu 

qovutdan  evdaKilar  yeya  bilarmiş.  Ela  qapı-qapı  gazan ,  hacalardan  torba  sal­

layan  uşaqlar  da: 

Xanım ,  ayaA-a  dursana, 

YüK  dibina  varsana , 

Boşqabı  doldursana, 

Xıdırı  yola  salsana ,  -

oxumaqla  mahz  harnin  qovutdan  pay  istayirlar.  aKs  halda: 

Çatma,  çatma,  çatmaya , 

Çatma  yera  batmaya , 

Xıdır  payın  Kasanin 

Ayağ'ı  yera  çatmaya , 

Geca  evinda  yatmaya  -

şaKlinda  qarğ'ış  söylayirlar. 

Sözsüz ,  bütün  bu  marasimlar va  ayinlar aslinda qışın  qurtarması ,  yazın 

başlanması  şarafina  geniş  şaKilda  qeyd  olunan  Novruz-Bahar  bayramına  bir 

hazırlıqdır.  Xalqımızın  har  il  böyüK  sevinc ,   faralı  hissi  ila  qarşılaşdığ'ı  bay­

ram - yazın başlanmasını  bildiran  Novruz-Bahar bayramı  ham  da  daha  çox  bu 

vaxt  oxunulan  nağ'malarin  zanginliyi  ila  baxışı  çaKir. 

Azarbaycan  marasim  poeziyasının  mühüm  bir  qismi  vacib  maişat  masa­

lalarİ  ila  bağ'lı  KeçirHan  marasimlarla  alaqadardır.  Buraya,  asasan ,  insanın 

dünyaya  galmasi  - doğ'ulması,  evlanib  aila  qurması,  dünyasını  dayişınasi  da­

xildir.  Bu  marasimlarla  bağ'lı  nağmalar  da  maişat  tariximizin  an  mühüm  öy­

ranilma  sahifalarindandir. 

Bilavasita  uşağ'ın  parvariş· tapmasında  müstasnalıq  taşKil  edan  yüyrüK­

beşiK  nağ'malari  da  bir  çox  yöndan  baxışı  çaKir.  Bu  nağ'malar  yalnız  KÖrpani 

yatırmaq,  aylandirmaK,  nazlamaq  vasitasi  deyil.  Burada  valideyn  mahabbati, 

---

8 

Azarbaycan  şifahi  xalq  adabiyyatı  antologiyası 

Körpaya  ümid,  inam  hissiari  ila  yanaşı,  real  münasibatlardan  doğan  bir  çox 

ciddi  matlahlar  da  poetiK  şaKilda  if ada  olunur.  Misal  üç ün: 

Oxşasın  dilim  sani , 

Böyütsün  elim  sani. 

Meydanda  at  oynadan 

Bir  igid  görüm  sani.  -

YüyrüK-heşiK  nağmasinda  uşağın  vataninin ,  xalqının  igid ,  qahraman 

övladı  taK  boya-başa  çatması  istayindan  danışılırsa, 

Ay  lay-lay,  balam  lay-lay, 

Gözal-göyçayim  lay-lay, 

Qürbat  ölKa,  yad  ölKa 

Arxa-Kömayim  lay-lay 

nağmasinda  qürbat  diyarda,  yadlar  arasında  doğmalar  üçün  hasrat  çaKan  bir 

ananın  övladına  ümidi ,  istayi  mahz  onun  KÖmayi  ila  arzuya  qovuşmaq  inaını 

ifada  olunub. 

Kitaba  daxil  edilmiş  örnaKlarin  hamısından  bu  KiÇiK  hacmli  yazıda  da­

nışmaq,  sözsüz  Ki,  mümKün  deyil.  Amma  galin  razılaşaq Ki ,  burdaKı  çoxsay­

lı  nümunalar  bütövlüKda  bir  yandan  xalq yaradıcılığımızın  mühüm  sahasi  ila 

tanış  olmaq  imKanını  genişlandirirsa,  o  biri  yandan  va  daha  asaslı  isa  sonra­

Kı  dövr  manavi  madaniyyatimizin,  elaca  da  bu  madaniyyatin  ayrılmaz  hissa­

larindan  olan  yazılı adabiyyatımızın  hansı  qaynaqlara söyKanaraK  inKişaf edib 

formalaşması  barada  müfassal  tasavvür  yaradır.  Bundan  savayı,  n üm unalar­

daKi  görüş  va  anlayışların  doğurduğu  qanaat  biz  Azarbaycan  türKlarinin  da 

dünyanın  an  qadim  xalqlarından  olmasını  söylamaya  haqq  qazandırır. 

"Antologiya"  aid  olduğu  sahaya  dair  na  varsa,  onların  hamısından 

özünda  n üm unalar  aKs  etdiran  topludur.  "Seriya"da  "Azarbaycan  nağılları", 

"Azarbaycan"  dastanları ,  "Molla  Nasraddin  latifalari"  ayrıca  naşr  olunması 

sababindan ,  burada  onlardan  nümunalar  verilmayib. 

Bahlul  Abdolla 

Filologiya  elmlari  do�etoru, 

ama�edar  elm  xadimi 

---

8M8K 

V 

• 

N8GM8L8RI 

---

---

amaK  nağmalari 

HOLAVARLAR 

Qara  ÖKÜz  aranda, 

Çıxar  gün  qızaranda. 

Xodaq  murada  çatar, 

Torpaqdan  bar  alanda . 

Qaşqa  Kalim  boz ,  ala, 

Tarlaya  saldım  yola, 

Tay  ÖKüzla iş aşmaz , 

ÖKüz  garaK  cüt  ola. 

Dağ  döşünda  yatana, 

Gün  gedar  ay batana. 

Qara  ÖKÜZ  qarğıyar 

Cütün  macın  tutana. 

Gün  düşdü  qar  üstüna, 

Bağçada bar üstüna, 

Tanbal  yatan  ÖKüzün 

Quşlar  qonar  üstüna. 

Qara  Kal  gedar  işa, 

Qorxum  var  bağrı  bişa, 

N ola bir bul u d  gala 

Yağış  yağa,  nam  düşa. 

İranada  boz  ÖKÜz , 

Qoparıbdı  toz  ÖKÜz , 

Alıb  yerin  canını, 

Çıxsın  yaman  göz,  ÖKÜz . 

ÖKÜZ ,  ÖKÜZ,  xan  ÖKÜZ , 

Boynu  qızıl  qan  ÖKÜz . 

ÇaK  çayırı  çamandan, 

Sana  can  qurban  ÖKÜz . 

ÖKüzlar  qoşa  getdi, 

Güc  vurdu  daha  getdi, 

Cütün  macı qırıldı, 

Zahmatim  boşa  getdi . 

Qızıl  ÖKÜzüm  yeri, 

Qoyma  şum  qala  geri . 

İti  tarpan,  maralım, 

Düşmanlar baxır  bari . 

ll 

---