Redaktor: bdu-nin genetika və təkamül təlim kafedrasının biologiya elmləri
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
hüceyrələrdə kəskin dəyişikliklər baş verir, bədxassəli şişlər və leykozlar, şüa xəstəliyi inkişaf edir. İnsanın həyat tərzi tarixi zaman, sivilizasiyanm inkişaf səviyyəsi, mədəniyyətin xüsusiyyətləri, həmçinin şəxsi keyfiyyətlər, xarakter və iradə ilə müəyyən olunur. Həyat tərzi əmək, nitq mədəniyyəti, qidalanmanın xüsusiyyəti və insanın həyat fəaliyyətinin digər cəhətlərini əhatə edir. Hər tarixi dövrün özünəməxsus həyat tərzi mövcud olmuşdur. Müasir insanın həyat tərzi öz qədim əcdadlarından kəskin şəkildə fərqli cəhətlərə malikdir. Səmərəli qida və fəal hərəkət tərzi insamn yalnız cismani sağlamlığını deyil, eyni zamanda onun ruhi rahatlığım, xoş emosional halını da müəyyənləşdirir. Sağlam həyat tərzindən kənara çıxmaq sağlamhq üçün çox təhlükəlidir. Çünki bu kökəlməyə, hipodinamiyaya, ürək və qan damar sistemi xəstəliklərinin inkişafına gətirib çıxanr. Minilliklər ərzində cəmiyyətin ən möhkəm zəmini kimi kiçik sosial alətlər qorunub saxlanmışdır. Çünki onun köməyi ilə xalqın mədəniyyətini, müəyyən qanunlannı nəsildən-nəslə ötürmək və mühafizə etmək mümkün olmuşdur. Sağlam həyat tərzi hər bır cəmiyyətin bacarıqla idarə olunması ilə əlaqədardır. Əmək fəaliyyəti yalnız insana məxsusdur və onun köməyilə insan əhatə olunduğu ətraf mühiti dəyişir. Əməyin özü, onun inkişafı və təkmilləşdirilməsi insana hərtərəfli təsir göstərmişdir. Belə ki, onun bütün orqan sistemləri dinamik və statistik xarakter daşıya bilən əmək fəaliyyətinə cəlb olunmuşdur. Bütün əmək növləri səmərəli təşkil və mexanizmlərin optimal təmin olunmasım tələb edir. İnsamn fiziki, psixi və mənfi sağlamhğı çox mühüm şəxsi və ictimai sərvət olub irsiyyət, ətraf mühit, həyat tərzi və səhiyyə qanunları ilə xarakterizə olunur. XX əsrin sonu və XXI əsrə keçid dövrü təbii mühitin öz xassəsini itirməsi, landşaftların korlanması, hava, su və torpağın çirklənməsi, yad cisimcik- lərin ətraf mühitdə toplanıb dövran etməsi ilə daha səciyyəvidir. Qeyd olunan göstəricilər insan da daxil olmaqla, bütün canlılara qarşı sinergetik effektlə təsir göstərir. İnsamn həyat tərzi daim dəyişkənliyə məruz qahr. Tə 23 kamülün ilkin inkişaf dövründə insan orqanizminin həyatını ağır fiziki əmək və ciddi maddi mənəvi ehtiyaclar formalaşdırmışdır. Hazırda insan həyatında əks xarakterli amillər - kifayət qədər əzələ və fiziki hərəkət fəallığının olmaması, keyfiyyətsiz qidalanma, psixoemosional təzyiq, hava çox mühüm rol oynayır. Bizim sinir sistemimiz daim güclənən müsbət və mənfi, həmçinin oyanmış emosiyalann təzyiqinə məruz qalır. Həyatın ümumi axarı kimi tərəqqipərvərlik, inkişaf sürəti daim yüksəlir, ümumi biliklərin, texnikamn mənimsənilməsi möhkəmlənir, köhnələn bir sıra peşələr yeniləri ilə əvəz olunaraq elmin, mədəniyyətin inkişafına təkan verir. Bütün bunlar insanın daxili ehtiyatlanna, onun fiziki və psixi sferasına yüksək tələbkarlıqla yanaşır. Məhz belə olan surətdə insan öz həyat tərzini təşkil etməyi, sağlam və xoşbəxt olmağı öyrənməli, eyni zamanda bunu bacarmağa qadir olmalıdır. Çünki Yer üzünün «əşrəfi» adlandırdığımız insan bütün bunlara tam layiqdir. İnsanın əmin-amanlığı planetin bioloji müxtəlifliyindən ası- hdu*. Bizim fəaliyyətimizin müxtəlif cəhətləri biosferin müxtəlif növlərinin bilavasitə və ya dolayı yolla məhvinə səbəb olur. Bioloji müxtəlifliyin itirilməsi bizi ekoloji fəlakət qarşısında qoymuşdur. Hər bir insan müxtəlif varhqlann yaşayış şəraitinin qorunması ilə bağlı fəaliyyəti öz qarşısmda vacib bir məqsəd kimi qoymalı və bunun icrasına hökmən nail olmahdır. Biolooji təkamül canlı maddənin xüsusi xassəsidir. Biosferin canlı maddəsini təşkil edən canlı orqanizmlər dəyişkənliyə və irsiyyətə malikdirlər. Məhz bunun sayəsində təbii seçmə canh varlıqlar mühitinə daha çox uyğunlaşanların yaşaması və çoxalması, az uyğunlaşanların isə məhv olmasına səbəb olur. Biosfer Yer təbəqəsinin bir hissəsi olub tərkibi, quruluşu və energetikası ilə canh orqanizmlərin keçmiş və müasir fəaliyyəti ilə fərqlənir. Bioloji müxtəliflik biosferin dayanıqhğım və təkamülünü təmin edir, lakin insanın günahı üzündən o çox yüksək sürətlə tükənməyə doğru meyl edir. Həyatın maddi enerji prosesləri planetin simasını, canh varlıqların, o cümlədən insamn fiziki kimyəvi mühitini dəyişir. Bioloji müxtəlifliyin itirilməsi təhlükəsi elmi biliklər bazasımn 24 inkişafına, təbiətdən istifadənin səmərəliliyinin artmlmasma, onun saxlanması və qorunması üçün beynəlxalq səylərin artırılmasına maddi təminatı tələb edir. Beynəbcalq birlik bəşəriyyətin sabit inkişafım təmin etməkdən ötrü səylərini biosferin bioloji müxtəlifliyinin qonm- ması ətrafında cəmləşdirməyə nail olmalıdır. Bioloji müxtəliflik haqqmda elmi biliklərin zənginləşdirilməsi, dağılmaqda olan təbii irsin bərpası, bioloji müxtəlifliyin qorunması üsuUa- rımn səmərəliliyinin artıniması bəşəriyyəti narahat edən problemlərdən ən vacib və zəruri bir məsələ olduğundan dayanmadan öz həllini gözləməkdə tam haqhdır. Həyatın başlanğıc sirri hələ açılmamışdır. Bioloji faktlar sübut edir ki, həyat yalnız həyat vasitəsilə verilir. Həyatın Yerin cansız maddəsindən öz-özünə törəməsi haqda dəlillər tapılmadığından onun sübutu da demək olar ki, yox dərəcəsindədir. Arxeogenez həyatın qədimdə Yerin geologiyay- aqədərki dövrlərində bir anda yaranması, yaxud heterogenez həyatın hansısa qarışıq şəkildə yaranması sübuta yetirilməmişdir. Canlı maddə bu tsikldə onun qanunauyğun iştirakçısı, eyni zamanda təşəbbüskardır. Canh maddə, biosferin müəyyən Yerində energetik təkan verir, sonra bu maddə geoloji, tektonik, vulkanik, radioaktiv qüvvələrin təsiri altmda dəyişkənliyə məruz qalır. Biosfer qlobal ekosistemdir. Bizim planetimiz nadirdir, çünki orada həyat vardır. Həyat təkcə hava və su mühitində deyil. Yerin qabığında da geniş şəkildə yayılmışdır. Həyat Yerdə milyonlarla növ, milyardlarla fərddən ibarət olan canh maddə ilə təmsil olunmuşdur. Canh maddə Yerin bütün bioloji müxtəlifliyi kosmik şüalardan geomaqnit sahə və ozon ekra- m vasitəsilə mühafizə olunur. Həyatın bütün forma və təzahürləri öz-özünə mövcud deyildir, onlar mürəkkəb qarşıhqh təsirlər vasitəsilə vahid kompleks olan qlobal ekosistemdə - biosferdə birləşmişdir. Böyük sistemləri yaradan qohum növlərin hər bir qrupu maddələr dövranında müəyyən rol oynayır, yəni üzvi maddəni yaradır, çevirir, parçalayır. Beləliklə, biogen proseslər, yəni 25 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|