Redaktor: İlyas Şahquliyev Dizayner: Elçin Babayev «Gabud və gabudlular»
Yüklə 3,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “İzahat yazısı”
- Qarabağ vilayətindəki
- “Gəvən Məmmədrza”
62 Gabud və gabudlular Sənədin təhlilinə ondan başlamaq lazımdır ki, Gabuda ilk qədəm basan müsəlman Ruşan artıq sağ deyil. Mən əvvəllər belə hesab edirdim ki, qaraçorlular da Dərələyəzə 1828-ci ildə Türkmənçay müqaviləsindən sonra ermənilərlə birlikdə Salmas və Xoydan gəlib. Lakin məsələ heç də elə deyilmiş. Bir qədər əvvəl təqdim etdiyim
İrandan, müsəlmanların isə Qarabağdan gəldiyini yazır. Ermənilərin 1828-ci ildə köçürülməsini qeyd etdiyi halda, İ.Şopen buradakı müsəlman əhalini yerli xalq kimi təqdim edir ki, bu da qaraçorluların Dərələyəzə ermənilərdən daha qabaq gəldiyini göstərən fakt hesab olunmalıdır. Bu versiyanın xeyrinə olan bir fakt da ondan ibarətdir ki, 1822-ci ildə Qarabağ xanlığının ləğv edilməsindən sonra Rusiya İmperiyasının yaratdığı
yaşayan qaraçorluların bərgüşad, hacısamlı, şadmanlı, milli tayfalarının adlarına Dərələyəz mahalında da rast gəlirik. Bütün bu mülahizələri nəzərə alsaq, deyə bilərik ki, qaraçorluların Cənubi Qafgaza gəlməsi ermənilərdən xeyli qabaq baş vermişdir. Fikrimizi gücləndirən amillərdən biri də ondan ibarətdir ki, yaşlı adamların dediyinə görə, Gabuda gəlməzdən qabaq Hürşan öz qardaşlarından ayrılıb buralara tək gəlmiş, sonralar qardaşları da onun ardınca Dərələyəzə gəlmişlər. Törəmələrinin dediyinə görə, Şahbəndənin anası Sonanı Hürşan Qazaxdan qaçırıb Gabuda gətirib. 1831-ci ildə Şah- bəndənin 30 yaşı olduğunu nəzərə alsaq, (hətta 1842-ci ilin kameral siyahısında Şahbəndənin 42 yaşında olduğu göstərilir, 63 Nazir Əhmədli yəni 1800-cü ildə anadan olub) deməli Sona ən geci 1800-cü ildə Gabuda gəlib. Buradan da aydın olur ki, Hürşan Gabuda 1800- cü ildən qabaq başqa qadından doğulan böyük oğlu Həzrətqulu ilə gəlib və bu vaxt ya dul imiş, ya da Həzrətqulunun anası Gabudda ölüb. Böyük oğlu Həzrətqulunun 1831-ci ilin kameral siyahısına görə 1891-ci ildə, 1842-ci ilin kameral siyahısına görə isə 1789- cu ildə anadan olduğunu, bu vaxt Hürşanın 25-30 yaşlarında ola biləcəyini və deyilənə görə, Gabuda gənc yaşlarında, qardaşlarından ayrılaraq tək gəldiyini nəzərə alsaq, düşünə bilərik ki, o buraya 1790-1800-cü illər arasında gəlib. Digər 6 ailənin Gabuda gəlmə tarixi haqqında belə dü- şünürəm ki, onlar Qarabağdan Türkmənçay müqaviləsi (1828) ilə nəti cələnən II Rusiya-İran müharibəsindən ən azı 15 il qabaq artıq burada idilər. Ona görə də keçmiş Naxçıvan və İrəvan xanlıqlarının ərazisində 1829-1832-ci illərdə tədqiqat aparan İ.Şopen qaraçorluları Dərələyəzin yerli əhalisi kimi təqdim et di- yi halda, Dərələyəzə köçürülən ermənilərin 1828-ci ildə Salmas, Xoy və Makudan gəldiyini qeyd etmişdir. Haqqında sövbət açdığımız Gabud sakinlərinin yaşları da bunu göstərir. Məsələn, Məmməd Bayram oğluna baxaq. 1831-ci ilin siyahısında 40, 1842-ci ilin siyahısında 50 yaşında göstərilən Məmməd Bayram oğlu təqribən 1791-1792-ci ildə anadan olub. Onun Gabuda gəldiyi vaxdakı yaşını 25-30 hesab etsək, deməli 1815-1820-ci illər arasında gəldiyini düşünə bilərik. 1831-ci ilin siyahısında Gabudda 8-ci sırada 20 yaşlı Abbasəli (Avasalı) və 15 yaşlı Həsənalı Abbas(Avas) oğlu qar- daş larının adı qeyd olunub. Anaları Şahpərinin də 50 yaşı var. Gabud kəndinin ərazisində “Avasölən” deyilən bir yer 64 Gabud və gabudlular vardı. Düşünürəm ki, bu yer adı bu qardaşların atası Avasın adı ilə bağlıdır. Keçən əsrin əvvəllərində doğulan və məlumatlı insan olan İsaxan kişinin bu tayfanın hazırda Qusar rayonunun Aşağı Ləyər kəndində yaşayan 67 yaşlı nümayındəsi Yusif Camalova söylədiyinə görə, Avas burada cütlə əkin edərkən ölüb və yerin adı ona görə «Avasölən» qalıb. Deyilənə görə, vaxtilə çox varlı adam olan, hətta 1000-dən artıq qoyunu olan Avas sonradan uğursuzluqlar zolağına düşüb, var-dövlətini itirərək yoxsullaşıb və nəhayət cütün arxasında dünyadan vaxtsız köçüb. Əgər ölməsəydi, 1831-ci ildə təxminən 50-55 yaşlarında olacaqdı. Fətəlinin atası Şahqulunun Gabuda gəlməsinin tarixinə gəlincə, onun Gabudda cəmi 1 il yaşadığı haqqındakı yaşlı ad- amların dediklərini, eləcə də 1814-cü ildə anadan olan Fətəlinin bəzi mülahizələrə görə 6, bəzilərinə görə isə 11 yaşında yetim qalmasını nəzərə alsaq, Şahqulunun Gabuda gəlmə tarixini təxminən 1820-25-ci illər hesab edə bilərik. Başqa bir məsələ Hürşan və Fətəlinin atası Şahqulunun qohumluğu məsələsidir. Şahqulunun ağacdan yıxılıb ölməsindən sonra deyilənə görə, Fətəlini Hürşan himayə edib. Yəqin bu himayə hansısa qohumluğa görə olub. Amma hansı qohumluq? Bu, araşdırma tələb edir. Başqa mühüm məsələ Hürşanın və Şahqulunun atasının kimliyidir. Hər iki tayfanın ağsaqqalları onların ulu babasının “Gəvən Məmmədrza” adlı bir şəxs olduğunu söyləyirdi (qır mızı və sıx saqqalına görə ona bu ləqəbi veriblərmiş). Əgər Hürşan doğrudan da onun oğludursa, onda Şahbaz, Bünyadəli və Səfəralı Hürşanın qardaşlarıdır, hamısı 1831-ci ildə Gabudda yaşayan bu qardaşları 1842-ci ildə Daşaltı kəndində görürük, amma təkcə onları yox, Hürşanın kiçik oğlu Xudabəndə də
Yüklə 3,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|