Redaktor: İlyas Şahquliyev Dizayner: Elçin Babayev «Gabud və gabudlular»
Yüklə 3,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Osmanlı dövlətinin
- Dərələyəz nahiyəsi
- “Qərbi Azərbaycanın türk mənşəli toponimləri. Bakı, 2000”
- “Kaput”
- “Naxıvan sancağının müfəssəl dəftəri”
- Qaraçor nahiyəsinə
6 Gabud və gabudlular inzibati-ərazi bölgüsü mənasında işlənməklə, geniş ərazini əha- tə emişdir. XVIII əsrin əvvəlində
altın da olmuş Naxçıvan sancağının 14 nahiyəsindən biri də Dərələyəz idi. Bu dövrdə Dərələyəz nahiyəsi 102 kəndi əhatə edirdi. Xalq bölgüsünə görə, 2 hissəyə ayrılırdı: Şərqi Dərələyəz və Qərbi Dərələyəz. Türkmənçay müqaviləsindən (1828) sonra Rusiyanın tərkibinə daxil edilən Dərələyəz bölgəsi İran və Türkiyədən bu- raya köçürülən ermənilərin hesabına etnodemoqrafik dəyşik- liklərə məruz qalmışdır. Köçürmələrə qədər bölgədəki ailələrin 94,1%-ni azərbaycanlılar, 5,8%-ni ermənilər təşkil edirdisə, köçürmələrdən sonra erməni ailələri 25,8%-ə çatmışdır. 1870-ci ildə Dərələyəz İrəvan quberniyasının tərkibində yaradılan Şərur- Dərələyəz qəzasına daxil edilmişdir. 1897-ci ilin məlumatına görə, Dərələyəzin sahəsi 2972,3 kv.km, əhalisi 76551 nəfər idi. Əhalinin 70,5%-i azərbaycanlı, 27,5%-i erməni olmuşdur. 1918-1920-ci illərdə Dərələyəzin azərbaycanlı əhalisi dəhşətli soyqırıma məruz qalmış, sağ qalanlar isə öz doğma yerlərini tərk etməyə məcbur edilmişlər. Sovet hakimiyyəti illərində Də- rələyəz bölgəsi heç bir əsas olmadan, Azərbaycandan qoparılıb Ermənistana verilmişdir. Bütün XX əsr boyu azərbaycanlılara qarşı aparılan soyqırım siyasəti nəticəsində onlar Qərbi Azər- baycandan (indki Ermənistan), o cümlədən Dərələyəzdən zorla deportasiya olunmuşlar. 1849-cu ildə mərkəzi Şərurda yerləşən Baş Noraşen kəndi olmaqla Şərur-Dərələyəz qəzası yaradılmlşdır. 1920-ci ildə eməni-azərbaycanlı müharibəsi nəticəsində qəzanın bir hissəsi Baş Noraşen də daxil olmaqla Naxçıvan MSSR-in tərkibində qalmış, qalan hissənin adı dəyişdirilərək Dərələyəz nahiyəsi 7 Nazir Əhmədli edilmiş və Ermənistanın tərkibinə qatılmış, Keşişkənd kəndi qəzanın mərkəzi olmuşdur. 1930-cu ildə qəza ləğv edilmiş və onun ərazisi Keşişkənd rayonunun tərkibinə daxil edilmişdir. Ermənistan SSR rayonlaşdırılan zaman Dərələyəz mahalı Keşişkənd və Söylan rayonlarına bölünmüşdür. Dərələyəz Dərələyəzin xəritəsi
8 Gabud və gabudlular (dəyişdirilmiş adı Vayotsdzor) dağ silsiləsi Arpa çayı ilə Nax- çıvan çayı arasındadır.Şərqdə Zəngəzur zirvəsinə qovuşur. Uzunluğu 70 km, ən hündür zirvəsi Kükü dağıdır (h.3120 m). Yaşadığımız Gabud kəndi Dərələyəzin cənub-şərqində, Nax çıvan Muxtar Respublikasının Kükü kəndi ilə sərhəddə yerləşirdi, 1988-ci ildə deportasiya edilməzdən qabaq burada 500 nəfərə yaxın adam yaşayırdı. Buradan Kükü kəndinə qədər 15 km məsafə vardı-bu iki kəndi Səfərbəy və Keçəl dağ, Qanlı göl bir-birindən ayırırdı. Gabud kəndinin adının mənşəyinə gəldikdə isə, əslən Qərbi Azərbaycandan olan alim İ.Bayramov “Qərbi Azərbaycanın türk mənşəli toponimləri. Bakı, 2000” adlı kitabında onun “kab/gab” sözündən götürülərək “qayalar arasından keçən yol, cığır” mənasını verdiyini bildirir və deməliyəm ki, bu izah Gabud kəndinin relyefinə olduqca uyğundur. Bu adı ona kim fikirləşib qoyubsa, çox dəqiq qoyub. Qeyd edim ki, Gabud kəndinin 1852-ci ilə aid kameral siyahıda adı ərəb əlifbası ilə də
yaxud “d” olması haqqında həmişə müəyyən fərqli mülühizələr meydana çıxırdı, indi məlum olur ki, “t” olub, amma sonradan “d” kimi tələffüz olunmağa başlayıb və yazıya da belə keçmişdi. Adın birinci səsinin də “g” yox, “k” (“kağız” sözündəki “k”) olmasının daha dəqiq olduğu anlaşılır. Ermənistanda aparılan kütləvi addəyişdirmə kam pani- yasında 1968-ci ildə Gabudun da adını dəyişdirib Kapuyt eləmişdilər ki, rəsmi sənədlərdə belə də yazılırdı. Onlar bunu belə əsaslandırırdılar ki, buranın qədim adı məhz Kapuyt olub. Düzdür, Gabud kəndinin yaxınlığındakı qədim Kapuyt şəhərinin 9 Nazir Əhmədli xarabalıqları dururdu, amma Gabud kəndi onun yerində deyil, ondan bir qədər aşağıda, onun qərbində yerləşirdi. “Kapuyt” sözünün mənasına gəlincə, erməni dilini bilənlər bu sözün mənasını “yaşıllıq”, “göylük” kimi izah edirdilər. Gabudun təbiəti bu mənaya uyğun idi. Amma ən azı son 300 illik sənədlərdə Kabut/Kəbut kimi yazılan kəndimizin adının farscadan mənası da “göylük”, “yaşıllıq” mənsını verir. Beləliklə, qeyd etməliyəm ki, Kabut/Gabud toponimi də, Kapyt da onun təbiətinə tamamilə uyğun idi. Dərələyəz mahalının əhalisinin
sözünə uyğun adın olub-olmadığını araşdırmaq qərarına gəldim və axtarışlarım müsbət nəticə verdi. Məlum oldu ki, Salmas- Xoy-Maku şəhərlərinin əmələ gətirdiyi üçbucağın daxilində Kabut sözündən yalnız bir hərflə fərqlənən
var, həm də bu kənd Türkiyədəki ÇaybağıQaraçor nahiyəsinin yaxınlığında yerləşir. Güman etmək olardı ki, Gabuda ilk gələn müsəlman Ruşan və başqaları məhz həmin kənddən Gabud kəndinə gəlmiş və yaşadıqları yerin adını da gəldikləri kəndə daşımışlar (Ruşanın Gabuda gəlmə tarixi hesablamalara görə XVIII əsrin sonlarına düşür). Bu bəlkə də bir təsadüfdür, axı 1727-ci ilə aid
Gabudun adına rast gəlinir ki, o zaman hələ Ruşan bu kəndə gəlməmişdi. Amma hər halda, İranda bu ada oxşar adda kəndin olması və onun Qaraçor nahiyəsinə yaxın bir ərazidə yerləş- məsi maraq doğurur. Maraq doğuran başqa bir şey də Türkiyənin
kəndin olmasıdır. Düzdür, Trabzonda və Çubukovada da eyni Yüklə 3,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|