Redaktor: İlyas Şahquliyev Dizayner: Elçin Babayev «Gabud və gabudlular»
Yüklə 3,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Erməni vilayəti”
- Lazarev
28 Gabud və gabudlular Beləcə, son dərəcə füsunkar, əsrarəngiz, təkrarsız Gabudun ərazisində yerləşən bir çox yerlər orada məskunlaşan, nəfəsləri ilə uzun müddət boş qalmış əraziləri isidən, canlandıran gabudluların adı ilə əbədiləşdirilmişdi. Belə adlardan Şahqulular gölləri, Şahbəndə yurdu, Fətəli biçənəyi, Məşədi yurdu, Təmo dərəsi, Xıdırın gədiyi, Avasölən, Mustafa güneyi, Məmmədin düz yeri, Hacının yoncası, Alışanın döş yeri, İsanın bağı, Şaxenin bağı, İsmixanın biçənəyi, Şahmirzə yurdu və başqa yer adlarını da göstərmək olar. Azərbaycanlıların bu kənddə məskunlaşmasını XVIII əsrn sonlarını, buradan köçməsini isə 1988-ci il qəbul etsək, bu rada təxminən 200 il yaşamışıq. 1828-ci ilin 10 fevralında imzalanmış Türkmənçay müqaviləsinə görə, İrəvan və Naxçıvan xanlıqları İrandan Rusiya imperatorluğuna keçdi. Bu əraziləri daim münaqişədə olduqları İran və Türkiyəyə qarşı forposta çevirmək istəyən Rusiya həmin iki xanlığın ərazisini
müsəlmanlara düşmən olan ermənilərlə məskunlaşdırmağa başladı. Bu məqsədlə Türkmənçay müqaviləsində xüsusi, 15-ci maddə də nəzərdə tutulmuşdu və bu maddə ilə İran təbəələrinə 1 il vaxt verilirdi ki, kim istəsə, öz malı, mülkü, sərvəti ilə digər dövlətin ərazisinə keçə bilər. Amma təbii ki, bu cür ifadə sırf diplomatik bir ifadə idi və əsasən ermənilərin bu ərazilərə köçürülməsini təmin etməyə yönəldilmişdi. Beləliklə, artıq 1828-ci ilin mart ayında ermənilərin tələm-tələsik köçürülməsinə başlanılır, bu prosesə isə polkovnik rütbəsində olan hərbçi, milliyyətcə erməni
edən erməniləri müxtəlif vədlərlə, hətta pulla şirnikləndirirdilər. Və İranın Salmas, Xoy, Marağa və Maku vilayətlərindən
29 Nazir Əhmədli “Erməni vilayəti” adlandırılan ərazilərə 8 min erməni ailəsi köçürməyə nail olurlar. 1831-ci ildə Dərələyəzdə cəmi 1001 müsəlman ailəsinin yaşadığını nəzərə alsaq, səkkiz minin çox böyük rəqəm olduğu ortaya çıxar. Maraqlıdır ki, həmin köçürmə dövründə İrandan buralara 500 müsəlman ailəsinin də könüllü olaraq gəldiyini yazırlar. Qısqanclıq keçirən Lazarev onlara mane olmaq üçün hətta qalib qoşunların komandanı general Paskeviçə də müraciət edir, amma istəyinə nail olmur, çünki bu ərazilərin məskunlaşdırılması Rusiya imperiyasının maraqlarına uyğun idi, bu təbəələr gələcəyin vergi ödəyiciləri, əsgəri mükəlləfiyyəti olan adamlar idi. Mən əvvəllər belə hesab edirdim ki, 1828-ci ildə ermənilərlə buraya eyni vaxtda gələn müsəlmanlar bizim babalarımızdır, amma məlum olur ki, bu heç də belə deyilmiş, Dərələyəzdə yaşayan 1001 müsəlman ailəsi 1831-ci ilin siyahıyaalınmasında buranın köklü əhalisi kimi qeyd olunduğu halda, 1828-ci ildə İranın Salmas, Xoy və Maku vilayətlərindən gələn 507, Türkiyədən gələn 8 erməni ailəsinin yeni köçürülənlər olduğu qeyd olunur. Bu 1001 ailə Dərələyəzin daha qədim sakinləri kimi göstərilir. 1988-ci ildəki deportasiya Gabudun tarixində ilk belə hadi- sə deyil. Ümumrusiya Kommunist Bolşeviklər Partiyasının Siyasi Bürosunun üzvü və SSRİ xarici ticarət naziri, dövlət başçısı İ.Stalinə yaxın fiqur olan A.Mikoyanın fikirləşip tapdığı siyasi kələk-guya Suriyadan, Livandan və başqa xarici dövlətlərdən erməniləri Ermənistan SSR-ə gətirmək üçün Ermənistan azərbaycanlılarının 1948-ci ildə Azərbaycan SSR-ə köçürülməsi, daha doğrusu deportasiyası baş vermişdi. O vaxt gabudluları da Yevlax şəhərinin yaxınlığında yeni salınan
30 Gabud və gabudlular sərin iqlimli yerdən gə tirilərək cəhənnəm kimi isti bir yerdə məskunlaşdırılmaları, həm də ənənəvi məşğuliyyətlərindən fərqli olaraq pambıqda işləməyə məcbur edilmələri gabudluların qətiyyən ürəyindən deyildi. Amma onları geriyə-Gabuda da buraxmırdılar. 1953-cü ilin martın əvvəllərində İ.Stalinin ölümü siyasi rejimdə müəyyən dəyişikliyə-yumşalmaya səbəb olduğundan, gabudlular da vəziyyətdən istifadə edib Gabuda qayıtdılar. Atam danışırdı ki, gabudlular geri qayıdanda Bazarçay deyilən yerdə, Sisyan rayonunun ərazisində yol bağlı imiş, qışdan qalan qar hələ əriyib qurtarmayıbmış. Gabudlular bir həftə gecə- gündüz çalışaraq, onları gətirən yük maşınının keçməsi üçün yolu qardan təmizləmişdilər. İş elə gətirdi ki, Gabudu sonuncu tərk edənlər də qışın çovğununda, qarında dağdan Şahbuz rayonunun Kükü kəndinə aşaraq Azərbaycan ərazisinə yetişə bilmişdilər... 1948-1952-ci illərin deportasiyası zamanı Gabudu tərk etməyən bir ailə vardı-o, Gabudun ilk daş qoyanı Ruşanın nəslindən olan Hacının nəvəsi Məhəddin, yəni babam idi. Sanki ulu əcdadının miras qoyub getdiyi məskəni ermənilərə tərk edib getmək istəmirdi. Həmin vaxt onu qonşu gomurlular özlərinə kolxoz sədri seçib etimad göstəriblər. Gomurlular da doğma kəndlərini tərk etməmişdilər. O vaxt gabudluların tərk etdiyi kənddə erməni yaşamırdı, amma deyilənə görə, indi Gabudda müəyyən qədər məs- kunlaşıblar. Ermənilər tarix boyu nə qədər vətənpərvərlik şüarları ilə pərdələnsələr də, Ermənistanda yaşamaq istəyənlər azlıq təşkil
Yüklə 3,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|