Redaktor: Korrektor: Cildin
Yüklə 2,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ZEHİN, 3 ÖLÇÜLÜ ŞƏKİLLƏR VƏ SOFİZM
- İnsajı zehni, xarici aləmdə mövcud olmayan bir şeyi həqiqət kimi dərk edə bilər.
- IV HİSSƏ
5-
Cl DƏRS ZEHİN, 3 ÖLÇÜLÜ ŞƏKİLLƏR VƏ SOFİZM Kitabın əvvəlində qeyd etdik ki, zehnin müxtəlif xüsusiyyətləri vardır. Bu xüsusiyyətlərdən biri də "3 ölçülü şəkillərilə bağlıdır. "3 ölçülü şəkil" elə planimetrik (ikiölçülü səthi) şəkildir ki, insan müəyyən qayda ilə bu şəklə baxdıqda, onu streometrik (üçölçülü fəza şəkli) olaraq görür. Yəni belə baxış qaydası ilə insan zehni, səth üzərində olan 2 ölçülü şəkli, fəzada 3 ölçülü olaraq dərk edir. Qaydası: 1)
əşyarun iki eyni şəkli (hissi ehn) üst-üstə düşür və insan əşyanm xarici surətini dərk edir. Əşyaya bir gözlə nəzər saldıqda alman zehni surətin, iki gözlə nəzər salarkən alman zehni surətdən zəif olduğu da buna görədir. 2)
cəmləyərək, bu nöqtədən fərqli B nöqtəsini də görə bilir (əslində, belə ohnası Allahm insana bir nemətidir. Çünki əgər belə olmasa, insan ancaq nəzər saldığı nöqtədən başqa, ətraf aləmi dərk edə bilməz və bu da müxtəlif zərərlərə səbəb olardı). 417
Məntiq _________________________________________________________ 3)
3 ölçülü şəkil gözlərdən təqribən 25-30 sm məsafədə yerləşdirilir. Amma bu zaman gözlər şəklin səthində yox, onun arxa tərəfində cəmlərur (əlbəttə, bu, təcrübə tələb edir). Eyni ilə bir qələmi gözün qarşısmda tutub, qələmdən daha uzaq məsafəyə baxdıqda iki qələm göründü}di kimi. İkinci qeydə əsasən, gözlər şəklin arxasmda cəmlənsə də, şəklin özünü görə bilirik. Bu zaman, üçüncü qeydə əsasən, iki şəkil görəcəyik. Qələmdən fərqli olaraq zehində formalaşan iki eyni şəkildən soldakı şəklin sağ hissəsi ilə sağdakınm sol hissəsi üst-üstə düşəcək. Amma qələmdə isə tamamilə, biri solda, biri sağda iki eyni qələm görürdük. Bundan sonra iki eyni şəklin üst-üstə düşən hissəsində, həm gözümüz, həm də nəzərimiz onun üzərində cəmlənəcək. Bu zaman zehində 3 ölçülü fəza şəkli almacaq. Burada bir sualla qarşılaşırıq: 2 ölçülü olduğu halda necə olur ki, insan bu şəkli 3 ölçülü fəza şəkli halmda görür? Axı məlumdur ki, bu şəkil xarici aləmdə 2 ölçülü (predmet), amma zehin aləmində 3 ölçülüdür (ehn, təsəvvür). Əvvəlki dərslərə əsasən, burada zehindəki 3 ölçülü şəklin və ya təsəvvürün predmeti xarici aləmdəki 2 ölçülü şəkil olmur. Çünki onlar ölçülərinə görə bir-birindən fərqlidir. Cavab: burada, şəkil əvvəlcədən müəyyən şəkildə hazırlanır ki, qeyd olunan sağ və sol tərəflər üst-üstə düşdükdə, zehində yeni 3 ölçülü təsəvvür almır. Halbuki bu təsəvvür xarici aləmdə mövcud deyil (bu da fəlsəfi bəhs olan zehni varlığm mövcudluğuna misaldır). Bizim məqsədimiz isə bu təcrübi əməliyyatm sofizm üə əlaqəsini göstərməkdir. Göründüyü kimi, yuxarıda iki məlumat müəyyən qaydada göz vasitəsilə ötürülərək zehində xarici aləmdə predmeti olmayan hissi təsəvvür yaradılır. İnsan isə zehnində yaranan bu təsəvvürü bir həqiqət kimi dərk edir. Halbuki bu, yalmz zehni bir varlıqdır və xarici aləmdə mövcud deyil. Bu qeyd edilənlərdən məqsədimiz aşağıdakı cümlədir: 418
Maddi Məntiq İnsajı zehni, xarici aləmdə mövcud olmayan bir şeyi həqiqət kimi dərk edə bilər. "Mürəkkəb cahil" bəhsində də qeyd edildi ki, mürəkkəb cahil hər hansı bir hökmü öz zehnində təsdiqləsə də, əsimdə, omm qəbul etdiyi kimi xarici və ya həqiqət aləmində belə bir təsdiqin predmeti yoxdur. Bunlarm hamısı sofizm əsasmdadır. Yəni zehnə müəyyən məlumatlar elə şəkildə ötürülə bilər ki, bu məlumatlar əsasmda alman nəticə həqiqətdə mövcud ol- masm və insan diqqətsizlik və ya cəhalət üzündən bundan xəbərsiz olsun. Bəli, insan praktiki olaraq 3 ölçülü şəkilləri gördükdə, bu nəzərlərlə bərabər, tam olaraq dərk edir ki, onun zehni Allah tərəfindən necə də əzəmətli, insanı dərin təəccüblər aləminə aparan şəkildə yaradılmışdır. Amma onu da qeyd edək ki, insan bu şəkilləri praktiki olaraq təcrübə etsə də, onun üçün o qədər də təəccüblü olmamalıdır. Səbəb budur ki, həmin şəkilllərin praktikası üə yanaşı, onun qeyd etdiyimiz sofizm ilə əlaqəsini də diqqətlə izləmək lazımdır. Əgər bu şəkillərin praktikası Uə onun sofizmi arasmdakı əlaqənin nəzəriyyəsi lazım olan qədər dərk edilsə, bu zaman insan məntiqə nə qədər ehtiyacı olduğunu daha yaxşı anlaya bilər. Belə olan halda zehnin 3 ölçülü şəkillər səhvinə, sofizminə düşməməsi üçün, insan öz insanlığma əvvəlki kimi adi şəkildə yox, ciddi şəkildə baxası olacaqdır. Biz, oxucuları bu hissədə diqqətli olmağa çağuu, onları insan zehninin nələrə qadir olduğunu və qadir olduğu bu şeylərdən hansınm onun xeyrinə, hansmm isə zərərinə olduğunu dərk etməkdə təfəkkürə dəvət edirik. Nümunə üçün aşağıdakı gətirilmiş üçölçülü şəkillərə baxa bilərsiniz. 419
IV HİSSƏ XARİC OXU Yüklə 2,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|