Redaktor: Korrektor: Cildin

Məntiq _________________________________________________________  

xüsusi  halıdır,  amma  hər  birinin  öz  yeri  olduğundan  ayrıca  qeyd 

edildi. 

22.

 

Təkrar: 

Təkrarlama  psixoloji  təsirə  malik  olduğundan, 

iddiarun təkrarlanaraq isbatsız qəbul edilməsinə naü olmaq. Bunun 

da  müxtəlif  səbəbləri  var  və  psixologiya  ehninin  mövzusudur. 

Məsələn,  "Yüz  dəfə  demişəm  ki,  bu  belə  deyil,  yenə  də  öz 

bildiyinizi edirsiniz". 

23.

 

Xəcalət: 

Qarşı tərəfin başa düşmədiyini büruzə verməkdən 

utandığmdan istifadə etməklə, məlum olmayan xarici sözlərdən, ya 

da  ehni  terminlərdən  istifadə  edərək  iddianm  isb  atsız  qəbul 

edilməsinə  nail  olmaq.  Məsələn,  "Pozitivizm  iqtisa-  diyyatmda 

asanhqla  göstərmək  olar  ki,..."  və  ya  "Kantm  Tras-  sendental 

fəlsəfəsinə görə...". 

24.

 

Mənfəət: 

Yəni  qarşı  tərəfə  iddianm  mənfəətli  olduğunu 

deyib, onu təsir altma salaraq, qəbul etdirmək. Bu zaman da sofizm 

edən, qarşı tərəfin hansı halda olduğundan istifadə edir. 

25.

 

Təhdid: 

Qəbul  etməyəcəyi  halda,  zərər  yetiriləcəyini 

vurğulayaraq iddianm qəbul edilməsinə nail olmaq. 

Bu  sofizmdən  peyğəmbərlərə  (ə)  qarşı  çox  istifadə  edilmişdir. 

İbrahim surəsinin 13-cü ayəsini buna misal gətirmək olar. 

26.

 

Sevgi: 

Obrazlı  ifadələrlə  qəlblərdə  sevgi  oyadaraq  iddi- 

amn qəbuluna naü oknaq. 

27.

 

Xəyal: 

Qarşı  tərəfin  xəyalpərəstliyindən  istifadə  edərək, 

onun da arzusu olan iddianm qəbuluna nail oknaq. 

28.

 

Nisbət: 

İddiarun  qeyri-mütəxəssisə,  amma  məşhur  bir 

şəxsə istinad edilərək qəbul etdirilməsi. Məsələn, iqtisadi mövzu ilə 

bağlı iddiam Eynşteynə istinad edərək qəbul etdirmək. 

Allah-taala 

əl-Ənbiya 

surəsinin 

7-ci 

ayəsində 

"Əgər 

bilmirsinizsə,  bilənlərdən  soruşun!"  deyə  əmr  edir.  Bu  da  onu 

göstərir  ki,  hər  bir  mövzuda,  onun  mütəxəssisinə  müraciət 

edilməlidir. 

414 

---

 ------------------------------------------------------------------------------ Maddi Məntiq 

29.

 

Təcəssüm: 

Yəni,  əsimdə,  zehni  aləmə  məxsus  olan  şeyin 

xarici  aləmdə  də  müstəqil  olaraq  mövcud  olduğunu  qəbul 

etdirmək. Məsələn, ədalət, zükn, cəmiyyət və s. Yaxud "qeyri- zati" 

məfhumrm  "zati"  olaraq  qələmə  verilməsi,  rəngin  cismin  zati 

xüsusiyyəti kimi göstərilməsi və s. 

30.

 

İstiqaməti 

dəyişmə: 

Dinləyənin 

diqqətini 

əsas 

mövzudan  tamamüə  fərqli  olan  başqa  bir  istiqamətdəki  mövzuya 

tərəf yönəltmək. Məsələn: 

-

 

Siz həmişə öz mənafeyinizi düşünürsünüz və elə kitablar çap 

edirsiniz ki, gəliri çox olsım. 

-

 

Əlbəttə, zövqlər müxtəlifdir. Neçə il bımdan əvvəl çalışırdıq 

ki, kitablarımızı gözəl cilddə çap edək. Amma gördük ki, bu cildlər 

tez  xarab  olur.  Buna  görə  də  cildləri  dəyişdirdik  və  müştərilər  də 

belə cildləri daha çox qəbul edirlər. 

31.

 

Lətifə: 

İddia  ilə  əlaqəli  və  ya  əlaqəsiz maraqlı  söz,  yaxud 

lətifə  ilə  dinləyənin  zehnini  iddiarun  isbatmdan  yaymdır-  maq. 

Məsələn, "Bu, yadıma bir lətifə saldı...". 

Quranda  buna  əl-Hicr 

10 

və 

11, 

əz-Zuxruf 

7, 

Yasin 

30, 

əl- 

Mutaffifin 

29-31, 

əl-Qəsəs 

38 

və 

39, 

Ğafir 

36 

və 

37 

ayələrində işarə 

edilir. 

32.

 

Dəlalətin  dəyişdirilməsi: 

Yəni  əvvəlki  sözün  dəlalət 

etdiyi mənam  somadan  başqa  dəlalət  etdiyi  məna ilə  əvəz  etmək. 

Məsələn,  "Sizə  demişdik  ki,  bu  tarixdə  telefon  xətti  çəkəcəyik  və 

çəkdik. Amma deməmişdik ki, telefon xətti bu tarixdən işləyəcək". 

Yaxud  sözdə  yanlışlıq  aşkar  olduqdan  soma,  yeni  məna  verilərək 

subyektin  dəyişdirilməsi.  Yəni  iddia  "subyekt  və  predikat"dan 

ibarətdir və bu zaman da subyektin əvəz edilməsi ilə sofizm almır. 

Məsələn, "İradmız düzdür və "A"ya aiddir, amma mənim dediyim 

"B" idi". 

33.

 

İddiaya  zidd  predmetin  istisnası: 

İddiarun  ziddinin 

istisna  halı  oknasmm  iddiaya  zərər  vurmadığmı  iddia  etmək. 

Məsələn: 

415 

---

Məntiq _________________________________________________________  

-  Oğluma  borc  verə  bilərsinizmi?  Bilirsiniz  ki,  biz  borclarm 

qaytarıLmasmda əmanətdarıq. 

-Amma oğlunuz əvvəlki borcu hələ qaytarmayıb! 

-Elədir!  Amma  bu  bir  istisnadır  və  bizim  əmanətdar 

olmağımıza zərər yetirmir. 

34. 

Əlbəttə,  amma...: 

Yanlış  iddianm  agahcasma  obnasm- 

dan,  iddianm  doğruluğu  nəticəsi.  Məs.:  "Əlbəttə  ki,  mən  bilirəm 

vaxtım tamamdır, amma yaxşı olar bunu da deyim ki,..." 

SUALLAR: 

1.

 

Birind  hissədə  birind  fəslin  üçüncü  dərsində  gələn  Anselmin 

sübutunun sofizm olduğunu göstərin. 

2.

 

Aşağıdakı silloqizmi dəyərləndirin. 

İnsanın səadəti son məqsəddir. 

Son məqsəd ölümdür. 

Elə isə insanın səadəti ölümdür. 

3.

 

Əqli və nəqli dəlillər vasitəsilə Cənnət və Cəhənnəm isbat edilir. 

Bundan  sonra  əgər  bir  nəfər  "O  dünyadan  kim  qayıdıb  ki?"  deyərək, 

Cənnət və Cəhənnəmi inkar edərsə, bu hansı sofizmdir? 

4.

 

Bir  çox  xarid  filmlərin  ssenarisi  eynidir.  Məsələn,  döyüş, 

öldürmək səhnələri. Kiçik yaşlı uşaqların bu filmlərə baxaraq onlarda 

insanlara  qarşı  yaxşı  olmayan  psixoloji  hisslərin  hansı  sofizm 

sayəsində yarandığını göstərin. 

5.

 

Valideynin öz övladma "Heç utanmırsan? Filankəsi görürsənmi, 

dərslərini necə yaxşı oxuyur?" deyərək, onu dərslərini oxumağa vadar 

etməsi düzgündürmü? 

6.

 

Bir qadın, doğrudan da, vaxt olmadığı halda, öz həyat yoldaşına 

deyir: "Bizi filan yerə apar". Kişi deyir: "Bu gün vaxtımız yoxdur, gedə 

bilmərik". Qadın deyir: "Sən məni necə sevirsən ki, bizi aparmırsan?" 

Kişi  yoldaşının  bu  sözündən  təsirlənərək,  onu  istədiyi  yerə  aparır. 

Burada hansı növ sofizm olduğunu göstərin. 

416 

---