Rəhim Həsənov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
42 Bu dövrdə yəni XIX əsrin birinci yarısında Almaniya parçalanmış halda qalmaqda idi, orta əsrlər dövründə yaranmış 360 xırda dövlətlərin bəzilərinin bir-biri ilə birləşməsi vəziyyəti dəyişdirmirdi. Bu dövlətlərdən əksəriyyəti formal olaraq «Müqəddəs Roma İmperiyası»na daxil idi. Fransız ordularına məğlub olmuş qürurlu alman xalqı artıq vahid bir bayraq altında birləşmənin zəruri bir proses olduğunu anlamışdılar. 1815-ci ildə çağrılmış «Vyana konqresi» dünyanın siyasi xəritəsində bir sıra dəyişikliklərə səbəb oldu. Bu dəyişikliklərdən biri də alman dövlətlərindən «Almaniya ittifaqı»nın yaranması idi. Pomeraniya, Vestfaliya və Reyn vilayəti İsveçdən alınaraq Prussiyaya birləşdirildi. Almaniyanın şimalında yerləşən Prussiya krallığı «Almaniya ittifaqı»nın ən güclü dövləti olaraq qalmaqda davam edirdi. Hələ Napoleonun dövründə Reyn və Vestfaliya əyalətlərində feodal qaydaları ləğv edilmiş, kapitalizmin yaranması üçün zəmin hazırlanmışdı. Bu dövrdə Berlin dünyanın ən böyük sənaye mərkəzlərindən birinə çevrilmiş, sənaye istehsalının həcminə görə Almaniya yalnız Fransa və İngiltərədən geri qalırdı. Ağır sənaye Saksoniya krallığında və Prussiyanın Sileziya əyalətində inkişaf etməkdə idi, daş kömür və metal istehsalına Rur hövzəsində geniş təsadüf olunurdu. Reyn çayı boyunca isə toxuculuq sənayesi inkişaf etmişdi. 43 Almaniyanın Fransa və İngiltərədən iqtisadi geriliyinin əsas səbəbi sex qaydalarının, feodal torpaq sahibliyinin, ölkədaxili gömrükxanaların, polis və məmur özbaşınalığının hökm sürməsi idi. Hər bir alman dövlətinin ölçü, çəki və pul sistemi ayrı idi, mütləqiyyət quruluşu da Almaniyanın inkişafı üçün əngəl yaratmaqda davam edirdi. 1815-ci ildə Vyana konqresində Polşanın yenidən birləşdirilməsində iştirak edən Avstriya və Prussiya arasında ədavət qalmaqda davam edirdi. Vyana konqresində Poznan ərazisi Prussiyaya, Qalitsiya əyaləti isə Avstriyaya verilmişdi, lakin bu bölgü heç tərəfi qane etməmişdi. Bütün bunlar «Almaniya ittifaqı»nın möhkəmliyinin sarsılmasına və Almaniyanın iqtisadi və hərbi cəhətdən digər qonşu ölkələrdən geri qalmasına səbəb olurdu. Almaniya monarxları içərisində mütərəqqi baxışları ilə seçilənlər də istisna deyildi. Kral Vürtenberq konstitusiyalı monarxiyanın tətbiq olunmasına cəhd göstərsə də nəticəsiz qaldı. Ayrı-ayrı təbəqələrdən nümayəndələr toplayan kraldan konstitusiya əvəzinə köhnə quruluşun bərpa edilməsini tələb etdilər. Sonralar F. Engels rişxəndlə bunu alman torpağı üçün adi bir hal olduğunu yazırdı. Hegelin yaşadığı dövrün sosial-mədəni mühitinə baxdığımız zaman fərqli bir mənzərə ilə qarşılaşırıq. Bu dövrdə Almaniya «şairlər və mütəfəkkirlər ölkəsi» kimi məşhurlaşmış, xüsusilə də poeziya, musiqi və fəlsəfə sahəsində bəşəriyyət tarixinə böyük töhfələr 44 vermişdi. XVIII-XIX yüzilliklər içərisində Almaniyada Motsart, Qaydn, Bethoven, Şubert, Veber kimi bəstəkarlar, Şiller, Höte, Villand, Hölderlin, Hofman, Heyne kimi şair və yazıçılar, Kant, Herder, Fixte, Şellinq, Hegel, Şopanhauer, Forster, Feyerbax və Şleqel qardaşları kimi düşüncə adamları yaradıcılıq fəaliyyəti ilə məşğul olmuş, Almaniyada mədəniyyətin və elmin çiçəklənməsinə əvəzsiz xidmət göstərmişlər. Ümumdünya fəlsəfə tarixində alman klassik fəlsəfəsinin seçkin bir rola malik olduğu danılmaz bir faktdır. XVIII yüzilliyin 70-ci illərində Almaniyada şair və dramaturq Fridrix Şillerin (1759-1805) rəhbərliyi altında «Fırtına və təzyiq» adlı ədəbi cərəyan meydana gəlmişdi. Musiqi tarixində dönüş yaradan İohan Sebestyan Bax (1685-1750) və Volfqanq Amadey Motsart (1756-1791) kimi qüdrətli bəstəkarlar, Hegelin müasiri olmuş, astronomiya sahəsində inqilabi dönüş yaratmış İmmanuil Kant (1724-1804) kimi mütəfəkkirlər bu dövrdə Almaniyada xüsusi bir diqqətə malik idilər. Fransız burjua inqilabının başladığı zaman Hegel 19 yaşında idi və bu inqilab onun bütün ruhuna təsir etmişdi. Hegel bu inqilaba gənclik ehtirasları ilə o qədər aludə olmuşdu ki, Tübingendə yaranmış siyasi klubun fəal nümayəndələrindən biri halına gəlmişdi. Hegel bu dövrdə Şarl Lui Monteskyo (1689-1775) və Jan Jak Russonun (1712-1778) əsərləri ilə tanış olur, onların inqilabçı ideyalarına bir sıra digər alman 45 ziyalıları kimi şərik çıxır. Almaniyada da respublika qurluşunun yaradılmasının vacibliyi haqqında düşünürdü. Napoleonun alman dövlətlərinə hücumu və almanları məğlub etməsindən sonra fransız xalqına qarşı olan etimadı itirməyə başlayan alman burjuaziyası fransız maarifçilərinə yenə də hörmətlə yanaşırdılar. Didro, Russo, Volter, Robspyer, Holbax, Helvetsi, Monteskyo, Mabli, Morelli kimi fransız maarifçi mütəfəkkirləri təkcə alman ziyalıları deyil, Avropanın bütün ziyalı maarifçiləri tərəfindən rəğbət hissi ilə qarşılanırdı. Bir çox tarixi tədqiqatçılar belə qənaətə gəlirlər ki, fransız maarifçilik fəlsəfəsi olmasaydı, klassik alman fəlsəfəsi də meydana gəlməzdi. Əgər belə demək mümkünsə, alman idealizmi fransız materializmindən ortaya çıxmışdır. XVII yüzillikdəki fransız materializminin əsas üstün cəhətləri fəlsəfi baxışların latın dilində deyil, öz milli dilində yazılması idi. Ensiklopediyalar, lüğətlər, polemik məqalələr və həcvlər şəkilində yazılan bu yazılarda əsas məqsədi milli burjuaziyanın qabaqcıl və ziyalı təbəqəsini maarifləndirmək, onlara fərqli bir dünyagörüşü aşılamaq idi. XVIII yüzilliyin sonu – XIX yüzilliyin əvvəllərini əhatə edən klassik alman fəlsəfəsinin əsas fərqləndirici xüsusiyyətlərdən biri di onda dialektik ünsürlərin daha çox nəzərə çarpması idi. Bu fəlsəfənin nümayəndələri içərisində Kant dualizimə, Fixte subyektiv idealizmə, Şellinq və Hegel obyektiv Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|