Rəhim Həsənov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II F Ə S İ L Georq Vilhelm Fridrix Hegelin ruh fəlsəfəsi . Subyektiv ruh
46 idealizmə, Feyerbax isə materializmə meyl edirdi. Müxtəlif fəlsəfi cərəyanın nümayəndələri olsalar belə klassik alman fəlsəfəsində bütün sistemlər əslində bir- birinin məntiqi cəhətdən davam olmasından başqa bir şey deyildi. Məsələn, Kantın «özündə şey»in dərk edilməsi zaman yaranan ziddiyyətə Fixtenin subyektiv idealizmində, Şellinq və Hegelin obyektiv idealizmində də rast gəlmək mümkündür. Klassik alman fəlsəfəsinin nümayəndələri arasında birgə çalışmalar da istisna deyildi. 1801-ci ildə Hegel Yenada olarkən burada Tyubingendəki Vyurtenberq məktəbindən birgə təhsil aldığı tələbə yoldaşı F.V.Y. Şellinqlə «tənqidli fəlsəfə qəzeti» mətbuat səhifələrinə çıxardılar. Bu qəzetdə əsasən Kantın, Fixtenin, Şellinqin və Hegelin yazıları nəşr olunur, əlavə olaraq ədəbi janrdakı əsərlərə də rast gəlmək olurdu. XVIII yüzilliyin sonlarında Almaniyada Kantın təbii-elmi və fəlsəfi yaradıcılığı geniş yayılmış, bu dövrdə Kant «Almaniyanın birinci filosofu» kimi şərəfli bir ada layiq görülmüşdü. Bu amil Hegelin də uzun müddət Kant dualizminin təsir altında qalmasına səbəb olmuşdu. Lakin, Hegelin yazdığı «Xristianlıq ruhu» əsəri Kantın inkarı olub, «Praktik zəkanın tənqidi» əsərinin özünəməxsus izahını hədəf obyektinə götürmüşdü. Göründüyü kimi XVIII-XIX yüzilliklərdə ziddiyyətli və təlatümlü hadisələrin baş verməsinə baxmayaraq Avropada xüsusilə də Fransa və Almaniyada mənəvi mədəniyyət özünün ən yüksək bir 47 zirvəsinə çatmışdı. Fransa burjua inqilabının yaratdığı qarşıdurmalara, Napoleonun qəsbkar və işğalçı yürüşlərinə baxmayaraq, Hegelin yaşadığı dövrdə elm və incəsənət öz dəyərini itirməmiş, Berlin, Vyana və Paris kimi şəhərlər elm və incəsənət ocaqlarına çevrilmişdi. Hegelin 1822-1827-ci illərdə yay tətilləri zamanı Avropanın bir sıra təhsil ocaqlarını gəzməsi, xüsusilə də fransız ziyalıları ilə yaxından dostluğu Avropa təhsilində humanist fikirlərin mövcud olmasına bir nümunə idi. 48 Sözlərin gücünü anlamadan, insanların gücünü anlaya bilməzsən. Konfutsi. II F Ə S İ L Georq Vilhelm Fridrix Hegelin ruh fəlsəfəsi. Subyektiv ruh. Burjua inqilabı ərəfəsində Almaniyanın inkişafının ziddiyyətli cəhətləri Hegelin fəlsəfəsində əsaslı surətdə əks etdirilmişdir. Bir cəhətdən Almaniyada burjua inqilabına ideoloji cəhətdən hazırlanmasının ifadəsi olan mütərəqqi və inqilabi meylləri, digər tərəfdən isə qeyri ardıcıllığı ilə tanınan alman burjuaziyasının mühafizəkar qüvvələri ilə barışığa getmək meyllərindən doğan mürtəce və mühafizakər ideyalar Hegel fəlsəfəsinin xarakterik xüsusiyyətlərindən biridir. Bu ikili və kompromosə getmək meylləri Hegelin gəncliyi ilə yaşlılığı arasında özünü biruzə verir. Hegelin obyektiv idealizimi bir sıra cəhətlərinə görə obyektiv idealizm cərəyanının digər nümayəndələrindən müəyyən mənada fərqlənirdi. O, bütün mövcudatın ilkin mənbəyi, ilkin səbəbi kimi «mütləq ideya»nı qəbul edir və bu fikiri öz əsərlərində sübut etməyə çalışırdı. İnsandan asıl olmayan və insandan kənarda mövcud olan, bütün təbiət və cəmiyyət hadisələrini yaradan və müəyyənləşdirən 49 «mütləq ideya» mənəvi ilkin başlanğıc kimi götürülmüşdü. Elə bu səbədən də Hegelin obyektiv idealizim fəlsəfəsi eyni zamanda mütləq idealizm fəlsəfəsi adlandırılmışdır. Hegel fəlsəfəsinin dalektik idealizm sistemi onu digər obyektiv idealizm tərəfləndarlarından fərqləndirən əsas cəhət idi. G. V. F. Hegel «Fəlsəfi elmlər ensiklopediyası»nda təfəkkürün və varlığın eyni olması, maddi dünyanın öz inkişafının nəticəsi və daim inkişafda olması kimi müddəalarının geniş bir surətdə izahını əks etdirmişdir. Onun fikrincə təbiət və cəmiyyətin əsasında duran. Predmet və hadisələrin inkişafını, rəngarəngliyini şərtləndirən mənəvi, mütləq və zəkalı bir başlanğıc vardır. Daim fəaliyyətdə olan bu başlanğıc, yəni, «mütləq ruh» ilkin əsas kimi «öz inkişaf» halındadır. Hegelin obyektiv idealist sisteminin əsasını təşkil edən bu «öz inkişaf» üç mərhələdən keçir: 1). «Xalis təfəkkürün kortəbi inkişafı»nı şərtləndirən, ideyanın özülüyündə mərhələsi − Məntiq. Bu mərhələdə ideyanın məzmunu bir-birilə əlaqədə olan və bir-birinə keçən məntiq kateqoriyaları sistemi özünü biruzə verir. 2). İdeyanın «başqa varlıq», «başqa forma»da, yəni, təbiət formasında inkişaf etməsi mərhələsi olan «Təbiət fəlsəfəsi»ndə təbiətə mənəvi mahiyyət verilir. Hegelə görə təbiət inkişaf etmir, təbiətin mənəvi 50 mahiyyətini təşkil edən məntiq kateqoriyalarının öz inkişafının yalnız xarici təzahürüdür. 3). Hegel ideyanın tarixdə (ruhda) və təfəkkürdə inkişafı «Ruh fəlsəfəsi» «Fəlsəfə elmlər ensiklopediyası»nın sonunci və ən ali bölməsidir. Haqqında söhbət açacağımız «Ruh fəlsəfəsi» əsərində dialektik inkişaf edən ruhun üç əsas pilləsi göstərilir: subyektiv ruh (antropologiya, fenomologiya, psixologiya), obyektiv ruh (hüquq, əxlaq, mənəviyyat) və mütləq ruh (incəsənət, din, fəlsəfə). «Fəlsəfi elmlər ensiklopediyası»nın bu mərhələsində («Ruh fəlsəfəsi») «mütləq ideya» yenə də öz-özünə qayıdır, cəmiyyətin mədəniyyəti və ictimai şüurunda ictimai fəaliyyətin müxtəlif növlərində təzahür edir. Kant aqnostiziminin inkarını göstərən Hegel varlıq və təfəkkürün idealist eyniyyət prinsipini irəli sürərək, xarici aləm və təfəkkür qanunlarının vəhdəti ideyasına əsas önəm verirdi. G. V. F. Hegelin yazdığı «Fəlsəfi elmlər ensiklopediyası»nın 377-577-ci paraqraflarını əhatə edən «Ruh fəlsəfəsi» nin bölümlərində ruhun inkişafının ardıcıl mərhələləri öz əksini tapmışdır. Hegel ruhun tədqiqinə subyektiv ruhla başlayarkən qeyd etmişdir ki, «subyektiv ruh» da ideyanın gerçəkləşməsi kimi dərk edilməlidir. Başlıca mövzu insan olan ndə ictimaiyyətin tarixi − ictimaiyyətin mənəvi inkişaf tarixi kimi qiymətləndirilmişdi. Fərdi və ictimai şüurun, bəşəriyyətin əqli cəhətdən inkişafı haqqında idealist Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|