Rəhim Həsənov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
10 Digərindən isə İsa peyğəmbərin öz ardıcıllarına məsum və günahsız olmağı öyrətdiyi halda xristian dininin müasir dövrdə dəyişildiyindən və necə nüfuz qazanmasından bəhs olunurdu. Ümumiyyətlə, Hegelin bu dövrdəki həyatı hüzünlü və kədərli, yaradıcılığı isə ziddiyyətli bir mahiyyət kəsb edirdi. Müxtəlif düşüncə tərzlərini tədqiq edən gənc Hegel Kant fəlsəfəsinin təsiri altında qalır. Hegelin ilk dövrlərdəki yaradıcılığı xristianlığın Kant nöqteyi-nəzərindən şərhinə əsaslanırdı. Hegel hələ universitetdə oxuduğu zamanlarda məşhur olan alman filosofu kimi gələcəkdə yetişən F.V.C. Şellinqlə və sonralar daha çox şair kimi məşhur olan Helderlinlə dostlaşmışdı. Hegel 1796-cı ildə Vyurtenberqdə birgə təhsil aldığı tələbə yoldaşı Helderlinin məsləhəti üzrə Frankfurt-Mayna köçərək burada ailə müəllimi kimi özəl dərslər verməyə başlayır. Hegel Berndə olduğu kimi burada da sıxıntı və kədər içərisində tənha yaşamağa davam edir. Ətrafında o qədər də geniş bir çərçivəsi olmayan Hegel özündə yaranmış kədərin ortadan qalxması üçün çox çalışması qənaətinə gəlir. Qədim yunan fəlsəfəsini dərindən öyrənir, iqtisadiyyatı və tarixi öyrənməyə maraq yaranır, elə bu dövrdə də siyasətə doğru meyl etməyə başlayır. 1798-ci ildə Bern təcrübələri adlanan yazılarını yenidən işləməyə və Kantın təsirindən xilas etməyə başlayır. Bu dövrdən Kantı tənqid etməyə başlayan Hegel Berndə qələmə aldıqlarını Frankfurt-Maynda 11 yeni bir düşüncə tərzi ilə izah etməyə başlayır. Əsasən İsa peyğəmbərin həyatı və xristian kilsəsinin tarixindən bəhs edən bu yazılar 1907-ci ildə «Xristianlıq dini və onun taleyi» adı altında çap olunub. Müxtəlif cərəyanları, düşüncə tərzlərini tədqiq etdiyi zaman Hegeldə yaranan ziddiyyət Kantın tənqidi ilə ortadan qalxmışdı. Fransız maarifçilərinin, xüsusilə də Russo, Volter və Monteskyonun əsərləri ilə yaxından tanış olur və 1789-cu il Fransa burjua inqilabı Hegeli özünə cəlb etməyə başlayır. Gəncliyində Fransa burjua inqilabını alqışlayan, Prusiyya feodal monarxiyasına qarşı çıxan Hegel hələ Tyunbingendə oxuduğu zamanlar siyasi klubun fəal üzvlərindən biri olmuşdu. Lakin, Fransa burjua inqilabının məğlub olması Hegeldə siyasi fəaliyyətin zəifləməsinə səbəb olur. Hegel Fransa burjua inqilabının gedişatını yaxından izləmiş, ona müsbət münasibət bəsləmiş, respublika qurluşunun tərəfdarı olmuşdur. 1799-cu ildə Hegelin atası vəfat etdikdən sonra özəl dərsləri buraxır və 1800-cu ildə dostu Şellinqin də çalışdığı Yena Universitetində dərs deməyə başlayır. Elə bu dövrdə ilk məqaləsini yazmağa başlayır. «Fixte və Şellinqin fəlsəfi sistemlərinin fərqi» adlanan məqalə 1801-ci ildə çapdan çıxır. Hegel burada öz dostu Şellinqlə bir sıra ortaq düşüncələri olsa belə Fixteyə üstünlük verir. Hegel 1801-1802-ci illər arasında Yenadakı pedoqoji 12 fəaliyyətinə 11 tələbəyə məntiq və metafizika dərsləri verməyə başlayır. Bir neçə ildən sonra bu tələbələrin sayı 30-a çatmağa başladı və artıq Hegel bu zaman öz fəlsəfi sistemindən tələbələrə dərs verməyə başlayır. 1803-cü ildə Şellinqin Yenadan ayrılmasından sonra Hegelin universitetdə daha nüfuzlu bir şəxs olması halına gətirib çıxartdı. 1805-ci ilin fevral ayında Hegel professor adına layiq görüldü. 1806-cı ilin iyulunda Hegel məşhur alman şairi Hötenin köməkliyi nəticəsindən universitetdən ilk maaşını alır. Hegel 1807-ci ildə ilk böyük həcmli əsəri olan «Phanomenologie des Geistes» («Ruhun fenomenologiyası») adlı məşhur fəlsəfi traktatını tamamladı. Hegel bu əsərində tarixin və düşüncənin dialektik bir zaman içərisində inkişafda olduğu fikrini irəli sürmüş və bu inkişafın tsiklik xarakterə malik olduğu qənaətinə gəlmişdir. Burada Hegel hesab edirdi ki, hər bir tsikl tezis, antitezis və sintezdən ibarət üç mərhələdən keçir. Hegel bu əsərində bütün maddi dünyanın real gerçəkliyin, ruhun, ideyanın təzahürü olduğu qənaətinə gəlir, bu zaman varlıq və təfəkkürün eyniyyəti fikri ortaya çıxır. Fenomenologiyada haqqında bəhs olunan dialektik inkişaf, həm varlığın, həm də düşüncənin dialektik bir zaman içərisində inkişafını özündə ehtiva edirdi. Bu dialektik inkişafın ana təməlini triada prinsipi təşkil edir. Hər hansı bir obyektin qərarlaşması, yaranması zamanı irəli sürülən tezis müəyyən məkan və zaman daxilində mövcud 13 olduqdan sonra öz yerini antitezisə verməyə başlayır. Antitezis tezisi inkar edən zaman onun mütərəqqi, pozitiv və həyat qabiliyyətləri tərəfini özündə əxz etdirir və sonrakı inkişafın təməli rolunu oynayır. Bu prosesə isə bədtərəf adı verilir. İnkar ediləni inkar edən antitezis də öz növbəsində sintez tərəfindən inkar edilir. Buna inkarı- inkar deyirlər. «Ruhun fenomenologiyası» əsərində sonra da Yenada şansı gətirməyən Hegel 1807-1808-ci illərdə Bamberq şəhərinə gedərək burada nəşr olunan «Bamberq yenilikləri» qəzetinin redaktoru vəzifəsində çalışmağa başlayır. Bu qəzet fransız dilində çap olunan və gündəlik xəbərlərdən bəhs edən rəsmi qəzet idi. Hegel 1808-ci ildə Nürnberq şəhərinə gedərək «Algiden gymnasium» adlı gimnaziyada rektor vəzifəsində çalışmışdır. Hegel bu gimnaziyada 1816- cı ilə qədər rektor vəzifəsini şərəfli bir surətdə yerinə yetirir. Hegel gimnaziyaya rəhbərlik etdiyi bu səkkiz il ərzində yazdığı Hegel «Philosophische Prodaeutik» («Fəlsəfəyə hazırlıq») adlı əsərində öz fəlsəfi düşüncələrini xülasələşdirərək bir sistem halına gətirdi. Hegelin «Wissenschaft der Logik» («Məntiq elmi») adlı əsəri də gimnaziyada işlədiyi dövürün məhsuludur. Hegel 1811-ci ildə Mariya von Tiçer adlı bir xanımla ailə həyatı qurur. Hegelin 41 yaşında qurduğu bu izdivacdan Karl və İmmanuil adını verdiyi iki oğlu Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|