Rəhim Həsənov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
14 dünyaya gəlir. Bundan sonra Hegel Yena şəhərində olarkən onun ayrı qeyri-qanuni nigahdan Lüdviq adlı bir oğlu da anadan olmuşdu. Hegel Yenada anadan olmuş oğlunu da bu ailənin tərkibinə daxil edir. Nürnberqdə də yaradıcılıq fəaliyyəti ilə məşğul olan Hegel 1812-ci ildə «Obyektiv məntiq»i, 1816-cı ildə isə «Subyektiv məntiq»i tamamlayaraq «Məntiq elmi» adı altında topladı. Hegel bu əsəri ilə öz düşüncə sistemini bütöv bir formaya salmasına nail ola bilmişdi. Hegelin «Məntiq elmi» əsərini yazması onun Erlangen, Neydelberq və Berlin universitetlərinə getməsinə səbəb oldu. 1816-cı ildə Hegel Heydelberq universitetinin təklifini qəbul edərək burada dərs deməyə başladı və elə burada da dərs kitabı olaraq işlədilən «Fəlsəfə elmləri ensiklopediyası»nı yazdı. 1817-ci ildə tamamladığı bu əsərdə Hegel «mütləq ideya», «dünya zəkası» və yaxud «dünya ruhu» kimi ideyalarını irəli sürürdü. 1818-ci ildən Hegel Berlin Universitetində dərs deməyə başlayır, 1814-cü ildə Fixtenin vəfatından sonra boş qalmış yeri Hegelə təklif edirlər. 1818-ci ildən ömrünün sonuna qədər Berlin Universitetində çalışan Hegel burada tarix fəlsəfəsi, fəlsəfə tarixi, hüquq fəlsəfəsi, din fəlsəfəsi üzrə dərs deməyə başlayır. Hegelin bütün mühazirələri, tələbələrin və özünün qeydləri toplanaraq ölümündün sonra «Berlin dərsləri» adı altında nəşr olunur. 15 Berlində fəlsəfə professoru kimi fəaliyyət göstərən Hegel getdikcə daha artıq nüfuzlu bir şəxs halına gəlməyə başlayır. 1822-ci ildən isə qonşu ölkələrə səyahət etməyə başlayaraq, 1822-ci ildə Hollandiyaya, 1824-cü ildə Vyanaya, 1827-ci ildə isə Parisə səyahət edir. 1827-ci ildə Berlinə qayıdaraq burada «Jahrbücher für Wissenschafliche Kritik» adlı jurnalın nəşrinə rəhbərlik edir. 1830-cu ilin iyulunda baş verən Fransa burjua inqilabının nəticələri Hegelə pis təsir bağışlamışdır. 1830-cu ildə Berlin Universitetinə rektor təyin olunan Hegel 1831-ci ildə Prussiya hökmdarı III Fridrix Vilhelm (1770-1840) tərəfindən medalla təltif olunur. 1831-ci ildə «Məntiq elmi»ni yenidən gözdən keçirmək istəyi Hegelə nəsib olmur. Vəba adlı yolxucu xəstəliyə tutulan Hegel 1831-ci ilin 14 noyabrında vəfat edir. Hegel vəziyyəti nəzərə alınaraq onu məşhur alman filosofu İ.Q. Fixtenin məzarı ilə Karl Solger adlı bir yazıçının məzarı arasında dəfn olunur. Prussiya dövlətinin rəsmi filosofu kimi tanınan Berlin Universitetinin rektorunun dəfn mərasiminin çox təmtəraqlı olması onun necə bir nüfuza sahib olmasına işarə idi. Ümumiyyətlə, müasirləri və tarixçilər Hegelin xarakterini təsvir edərkən onun çox ağır bir xarakterə malik olduğunu qeyd edirlər. Gənclik dövrlərində belə özünü yaşlı bir adam kimi apardığını, çılğın və şən olmadığını, danışmaqda belə əziyyət çəkdiyini, dərs zamanı rahatsız və qayğılı olduğunu qeyd edirlər. 16 Bunlar bəlkə də onun uzun müddət tənha yaşamasının nəticəsi idi. Burjua inqilabı ərəfəsində Almaniyanın inkişafının ziddiyyətli cəhətləri Hegelin fəlsəfəsində əsaslı surətdə əks etdirilmişdir. Bir cəhətdən Almaniyada burjua inqilabına ideoloji cəhətdən hazırlanmasının ifadəsi olan mütərəqqi və inqilabi meylləri, digər tərəfdən isə qeyri ardıcıllığı ilə tanınan alman burjuaziyasının mühafizəkar qüvvələri ilə barışığa getmək meyllərindən doğan mürtəce və mühafizakər ideyalar Hegel fəlsəfəsinin xarakterik xüsusiyyətlərindən biridir. Bu ikili və kompromosə getmək meylləri Hegelin gəncliyi ilə yaşlılığı arasında özünü biruzə verir. Hegel fəlsəfəsi haqqında fikir söyləyən məşhur ingilis filiosofu B. Rassel yazırdı ki, «Hegelin fəlsəfəsi çox çətindir. Mən deməliyəm ki, o, bütün böyük filosofların ən çətin başa düşülənidir.»(70, səh.671) Akademik filosof olan Hegel fəlsəfəsinin əsas mahiyyəti ondan ibarətdir ki, dünyanın əsasında «Mütləq ruh» olan bütöv, tam durur və dünyanın əsasında təkcə real bir mahiyyət kəsb etmir. Hegelin obyektiv idealizimi bir sıra cəhətlərinə görə obyektiv idealizm cərəyanının digər nümayəndələrindən müəyyən mənada fərqlənirdi. O, bütün mövcudatın ilkin mənbəyi, ilkin səbəbi kimi «mütləq ideya»nı qəbul edir və bu fikiri öz əsərlərində sübut etməyə çalışırdı. İnsandan asıl olmayan və 17 insandan kənarda mövcud olan, bütün təbiət və cəmiyyət hadisələrini yaradan və müəyyənləşdirən «mütləq ideya» mənəvi ilkin başlanğıc kimi götürülmüşdü. Elə bu səbədən də Hegelin obyektiv idealizim fəlsəfəsi eyni zamanda mütləq idealizm fəlsəfəsi adlandırılmışdır. Hegel fəlsəfəsinin dalektik idealizm sistemi onu digər obyektiv idealizm tərəfləndarlarından fərqləndirən əsas cəhət idi. Hegelin yaratdığı dalektik idealizm sisteminə görə hər cür hərəkətin, həyatiliyin mənbəyi ziddiyyətdir. Ziddiyyətlərin mövcud olması intellektual və təfəkkür prosesinin var olmasına əsas amildir. Hegelin yaradıcılığına gəldikdə isə onun üslubunun dəyişkən olduğunu qeyd etmədən yan keçmək olmaz. Hər zaman diqqət mərkəzində olmuş bu məşhur filosof geniş və ensiklopedik yaradıcılığına yəhudilik və xristianlıq barəsində bir sıra mühüm araşdırmalar aparmaqla başlamışdı. İlk dövrlərdə əsasən xristian ilahiyyatına geniş yer verən Hegelin 1793-1796-cı illərdə Bern şəhərində yazdıqları 1907- ci ildə «Xristian dini və alın yazısı» adı altında nəşr olunur. Hegel burada təkcə xristianlığın deyil, eyni zamanda yəhudi dini və tarixi haqqında məlumat verir. Burada xristianlığın təməlini təşkil edən ünsürlər təhlil olunur, xristianlığın yaranma dövrünün tarixi haqqında məlumat verirdi. Ümumiyyətlə götürsək Hegelin 1798-ci ilə qədərki bütün yaradıcılığı Kantın təsiri altında Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|