Residivə görə cəza təyin edilməsi barədə Vəkillərin İxtisas Komissiyasının üzvü
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 10 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ V nömrə Əhməd Fərhadov Vəkillərin Kollegiyasının üzvü
10 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ V nömrə Əhməd Fərhadov Vəkillərin Kollegiyasının üzvü CİNAYƏT MÜHAKİMƏ İCRAATINDA MƏHKƏMƏ ARAŞDIRMASININ HƏDLƏRİNİN AKTUAL MƏSƏLƏLƏRİ “Azərbaycan Respublikasında məhkəmə sisteminin müasirləşdirilməsi və “Azərbaycan Respublikasının bəzi qanunvericilik aktlarına dəyişikliklər və əlavələr edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 19 yanvar 2006‐cı il tarixli Fərmanı məhz insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinin təmininə, məhkəmə sisteminin müasirləşdirilməsinə, məhkəmə hakimiyyətinin möhkəmlənməsinə yönəlmişdir. Demokratik və hüquqi dövlət olan Azərbaycanda ədalət mühakiməsi həyata keçirilərkən Konstitusiyanın, CM‐nin, CPM‐in, Azərbaycan Respublikasının digər qanunlarının və tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrin müddəa və tələblərinə ciddi əməl edilməsi məhkəmə və cinayət prosesi iştirakçılarının əsas vəzifələrindən biri olmaqla ədalət mühakiməsi bu hüquqi baza ilə şərtləndirilən prosessual hüquq normalarına uyğyn həyata keçirilməli və məhkəmələr tərəfindən cinayət‐prosessual qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydalara dəqiq riayət olunmalıdır. Lakin buna baxmayaraq, bu gün məhkəmə hüquq təcrübəsində “məhkəmə baxışının hədləri” anlayışı hələ qəti həllini tapmamış hüquqi mübahisə mövzularından biri olmaqla vaxtaşırı gündəmi dolaşmaqdadır. Bu məsələni sabit düşüncə mövqeyinə çəkməyə dəfələrlə tanınmış hüququşünaslar, Ali Məhkəmə, Konstitusiya Məhkəməsi tərəfindən cəhd göstərilsə də natamamlıq və kolliziya yenə də qalmaqdadır. Məncə bunun əsas səbəbi məsələyə qüvvədə olan hüquqi aktların kontekstindən yanaşılmaması, cinayət prosessual qanunvericiliyin bir sıra prinsip və şərtlərinin fikir yürüşündə əsassız diskvalifikassiyası, məhkəmə təcrübəsinin ehkam həddinə qaldırılmasıdır. Qanunları rəsmi şərh edən Konstitusiya Məhkəməsinin mövqeyinə görə cinayət prosesində hədd kateqoriyası məcburi prosessual şərt olmaqla “məhkəmə baxışının hədləri” təqsirləndirilən şəxsə qarşı irəli sürülmüş və məhkəmədə müdafiə edilən ittihama uyğun məhkəmə tədqiqatının və qərarının qanunla müəyyən edilmiş sərhədləridir. Nə qədər ki, hüquqi terminlər doğru seçilməmiş və ifadə tərzi mükəmməl formaya salınmamışdır, sərgilənən mövqe ilə tam razılaşmaq olmaz və bu məsələdə aydın fikir yaratmaq qeyri‐mümkündür. Əvvəlcə, ondan başlayaq ki, Azərbaycan Respublikası CPM‐nin 318‐ci maddəsinin adı düzgün müəyyənləşdirilməmişdir. Normativ‐hüquqi aktlar haqqında Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Qanununun 30.6‐cı maddəsinə əsasən normativ hüquqi aktın maddəsi tamamlanmış normativ müddəanı əks etdirən əsas struktur elementi olmaqla, onun mahiyyətini əks etdirən ada malik olmalıdır. Bildiyimiz kimi hazırda qüvvədə olan cinayət prosessual qanunvericiliyinə görə cinayət mühakimə icraatı —məhkəməyədək, BİM, AİM, KİM‐də aparılan icraatdır. Məhkəməyədək icraat ibtidai araşdırma adlanmaqla cinayət işi üzrə ibtidai istintaq və təhqiqat növündə aparılır. (bax: CPM m.7.0.8; 7.0.22 ). BİM, AİM, KİM‐də aparılan icraat isə “məhkəmə baxışı” adlanır. Halbuki məhkəməyədək icraat “ibtidai araşdırma” yox, ”ibtidai tədqiqat” (расследование) adlandırılmalı, ali tədqiqat kimi isə məhkəmə baxışı götürülməli idi. Məhkəmə baxışı isə cinayət işlərinə, məhkəməyədək sadələşdirilmiş icraat üzrə materiallara və xüsusi ittiham qaydasında şikayətlərə
11 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ V nömrə ilkin baxılması; məhkəmə baxışının açılışı; məhkəmə istintaqı; məhkəmə çıxışları və təqsirləndirilən şəxsin son sözü; yekun məhkəmə qərarının çıxarılması; məhkəmə hökmünün və digər yekun qərarının qüvvəyə minməsi; cəzaların icra edilməsi, məhkumluğun götürülməsi kimi mərhələlərdən ibarətdir. Bu mövqe qismən də olsa “İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyasının 6‐cı mad. 1 hissəsinin məntiqi mənasından da irəli gəlir. Belə ki, həmin maddəyə əsasən “hər kəs... ona qarşı hər hansı cinayət ittihamı irəli sürülərkən, qanun əsasında yaradılmış müstəqil və qərəzsiz məhkəmə vasitəsilə, işinin ağlabatan müddətdə ədalətli və açıq araşdırılması hüququna malikdir”. Cinayət işləri ilə bağlı həmin müddətlərin hesablanması zamanı ağlabatan müddət” həm ibtidai araşdırma müddətini, həm də hökmün çıxarılmasına kimi olan məhkəmə baxışı müddətini əhatə edir. Avropa Məhkəməsinin hüquqi mövqeyinə görə müddətin hesablanması şəxs barəsində hökmün qanuni qüvvəyə minməsinə və ya onun barəsində cinayət təqibinə xitam verilməsinə kimi davam edir. Lakin bizim fikrimizcə cəzaların icra edilməsi, məhkumluğun götürülməsi də (ödənilməsi yox) məhkəmə baxışı mərhələsinə aiddir. Məsələn: eyni işi üzrə cəzanın dəyişdirilməsi, cəzadan şərti olaraq azad etmə, cəzanın çəkilməmiş hissəsini daha yüngül cəza növü ilə əvəz etmə, xəstəliyə görə cəzanı çəkməkdən azad etmə, hamilə qadınlar və azyaşlı uşaqları olan şəxslər tərəfindən cəzanın çəkilməsinin təxirə salınması, ittiham hökmünün icrası müddəti ilə əlaqədar cəza çəkməkdən azad etmə və s. məhz məhkəmə baxışı ilə həll olunur. Məhkəmə araşdırması yalnız BİM və AİM‐də məhkəmə istintaqı formasında aparılır. Ona görə də CPM‐nin 318‐ci maddəsinin adında “məhkəmə baxışının hüdudları” ifadəsi doğru hesab edilə bilməz. O, “məhkəmə araşdırmasının hüdudları şəklində yazılmalıdır. Çünki məhkəmə araşdırması bilavasitə təqsirləndirilən şəxsə qarşı irəli sürülmüş ittihamla bağlı olmaqla məhkəmə istintaqı formasında həyata keçirilən cinayət prosessual icraatdır. Rusiya Federasiyası CPM‐nin 252‐ci maddəsində də fikirlərimizi təsdiq edən ifadə tərzi vardır. Orada belə yazılmışdır: Ñòàòüÿ 252. Ïðåäåëû ñóäåáíîãî ðàçáèðàòåëüñòâà 1. Ñóäåáíîå ðàçáèðàòåëüñòâî ïðîâîäèòñÿ òîëüêî â îòíîøåíèè îáâèíÿåìîãî è ëèøü ïî ïðåäúÿâëåííîìó åìó îáâèíåíèþ. 2. Èçìåíåíèå îáâèíåíèÿ â ñóäåáíîì ðàçáèðàòåëüñòâå äîïóñêàåòñÿ, åñëè ýòèì íå óõóäøàåòñÿ ïîëîæåíèå ïîäñóäèìîãî è íå íàðóøàåòñÿ åãî ïðàâî íà çàùèòó. Yəni “1. Məhkəmə araşdırması yalnız təqsirləndirilən şəxsə münasibətdə və ancaq ona qarşı irəli sürülmüş ittiham üzrə aparılır. 2. Məhkəmə araşdırmasında ittihamın dəyişdirilməsinə məhkəməyə verilmiş təqsirləndirilən şəxsin vəziyyəti pisləşmədiyi və onun müdafiə hüququ pozulmadığı halda yol verilir.” Qanunverici oxşar hüquqi məsələ üzrə hüquqi terminləri qayğısız tərcümə etməklə kateqoriyaları ümumiləşdirmişdir. Belə ki, “разбирательства” heç vaxt “baxış” kimi tərcümə edilə bilməz və onun yeganə düşgün tərcüməsi “araşdırma”dır. Azərbarcan Respublikası CPM‐nin 318.1.‐ci maddəsinə əsasən isə “Məhkəmə baxışı zamanı Cİ, MSİ və XİQŞ‐ə yalnız təqsirləndirilən şəxsə qarşı irəli sürülmüş və ya məhkəməyə verilən ittiham daxilində baxılır.” Məhz bunu əldə bayraq edən bəzi hüquqşünaslar belə qənatdədirlər ki,istintaq orqanı Cİ, MSİ, xüsusi ittihamçı isə XİQŞ materiallarında təqsirləndirilən şəxsə qarşı məhkəmədə hansı ittiham irəli sürərlərsə, məhkəmə də bu həddə işə baxmalıdır. Hətta məhkəmədə ittihamin maksimal həddinin düzgün müəyyənləşdirilmədiyi sübuta yetsə belə. Halbuki CPM‐nin 318‐ci maddəsində məhkəmənin ittihamın həddini aşması üçün iki istisna halı təsbit olunmuşdur. Bunlardan biri ittihamın həddindən aşağı,ikincisi isə yuxarı yönəli istisnalardır. Qanunverici birinci istisna halını belə ifadə etmişdir: “Məhkəmə baxışı??? nəticəsində məhkəmə təqsirləndirilən şəxsin əməlini ağır cinayətdən daha yüngül cinayət əməlinə??? tövsif etmək, habelə ona qarşı irəli sürülmüş ittihamdan ayrı‐ayrı bəndləri çıxartmaq hüququna malikdir.” Bir çox hüququşünaslar “yüngül cinayət” anlayışını qəbul etməyərək Azərbaycan Respublikası CM‐nin 15‐ci maddəsində cinayətlərin təsnifatında belə kateqoriya cinayətin olmadığını əsas gətirirlər. Bəs əgər cinayət əməli xüsusilə ağır, yaxud az ağırdırsa, onda niyə “ağır cinayətdən” ifadəsinə də eyni dərəcədə hiddət göstərilmir. Məncə, bunu dramatikləşdirmək lazım deyil və sadəcə olaraq, qanunverici CM‐nin “ağır sanksiyalı”
Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|