Resmi İdeoloji ve yargisal aktiVİzm nilüfer coşkun öZ
Yüklə 292,06 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV. SONUÇ
Nilüfer COŞKUN DÜHFD, Cilt: 22, Sayı: 36, Yıl: 2017, s. 59-86 79
kesinlikle karıştırılamayacağı…” ifadesi kavramsal olarak belirsizlik içermekte; aynı şekilde Anayasa’nın değiştirilmesi teklif dahi edilemeyen ve devletin temel niteliklerini tanımlayan ilk üç maddesindeki “Atatürk milliyetçiliği, hukuk devleti, insan haklarına saygılı devlet, demokratik devlet, sosyal devlet, milli dayanışma, toplumun huzuru …” gibi ifadeler de yoğun belirsizlik içermekte ve / veya kolaylıkla değişik şekillerde tanımlanmaya müsait halde bulunmaktadır. Anayasa Mahkemesi, anayasada kavram olarak açıklanmaya ve sınırlarının belirlenmesine ihtiyaç duyan
ilke ve
kuralları anlamlandırırken müdahaleci tavır içinde Cumhuriyetin temel değerleri doğrultusunda yorumu, kendine yol haritası olarak belirlemiştir. Nitekim Anayasa Mahkemesi 1970 yılında verdiği kararda, Anayasa’nın 2. maddesinde sayılan Cumhuriyetin niteliklerini, Cumhuriyet ilkesine dâhil etmiş ve Cumhuriyet sözcüğü ile ifadeden kastın bir devlet sistemi, Cumhuriyet rejimi olduğunu savunarak anayasa değişikliklerini hem şekil ve hem de esas yönden denetleme yetkisini kendinde görmüştür. 85 Yine
aynı şekilde Anayasa Mahkemesi, kararlarında 1971 Anayasa değişikliği ile getirilen sadece şekil açısından denetim sınırlılığına rağmen, Anayasa’nın 2. maddesinde sayılan niteliklere aykırı anayasa değişikliğini şekil açısından denetim kapsamına almıştır. 86
benzer bir tavır içinde olduğu söylenebilir. Anayasa’nın 68. maddesinin 2. fıkrasına göre; “Siyasi partiler, demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurlarıdır.” Demokratikliğin kurucu unsurlarından olan ve anayasa ile varlıkları güvence altına alınmış siyasi partilerin, Anayasa Mahkemesi tarafından birtakım değerler uğruna veya ideolojik kaygılar çerçevesinde mi, yoksa demokratik devlet kazanımını korumak adına mı kapatılma ile
85 AMK. E. 1970/1, K. 1970/31, T. 16.06.1970, www.anayasa.gov.tr, erişim tarihi 14.03.2017. 1982 Anayasası’nın 148. maddesinde bu denetim, şekil denetimi kapsamında sadece teklif ve oylama çoğunluğuna ve ivedilikle görüşülemeyeceği şartına uyulup uyulmadığı hususları çerçevesine indirgenmiştir. 86 AMK E. 1973/19, K. 1975/87, T. 15.04.1975, E. 1976/38, K. 1976/46, T. 12.10.1976, E. 1976/43, K. 1977/4, T. 27.01.1977, www.anayasa.gov.tr, erişim tarihi 14.03.2017. Resmi İdeoloji ve Yargısal Aktivizm DÜHFD, Cilt: 22, Sayı: 36, Yıl: 2017, s. 59-86 80
yüzleştikleri hususu önem taşımaktadır. 87 Bu durumu, bu tür davalarda atıf yaptığı ve demokrasi ile aynı düzlemde aldığı Atatürk ilke ve inkılaplarına verdiği önem ile görmek mümkündür. Nitekim bunu Refah Partisi kararında olduğu gibi çeşitli kararlarında görmek mümkündür. 88
Anayasa koyucu Türkiye devletini tarafsız bir aygıt olarak değil, fakat belli bir ideolojiye göre işleyecek bir kurum olarak tasarlamıştır. 89
başlangıç kısmında ifade edilen “Atatürk milliyetçiliği, inkılap ve ilkeleri” anayasaya hâkim düşünceyi yansıtmaktadır. Bu ilkelerden de laiklik ilkesinin özel bir yeri bulunmaktadır. 90 Anayasa Mahkemesi bu ilkeyi ve bu ilkenin adeta ilkeler arasındaki hiyerarşik sıralamasındaki yerini kararlarında şöyle açıklamıştır 91 : “Lâiklik, ortaçağ dogmatizmini 87 Siyasi partilerin, ancak Anayasa’nın 69. maddesinde belirtilen sınırlı sayıdaki nedenlerle kapatılmaları mümkündür. Buna göre bir siyasi parti şu üç sebeple kapatılabilmektedir: • Bir siyasal partinin tüzüğü ve programının 68. maddenin 4. fıkrası hükümlerine aykırı bulunması (m. 69/5) • Bir siyasal partinin 68. maddenin 4. fıkrası hükümlerine aykırı eylemlerin işlendiği bir odak haline gelmesi (m. 69/6), • Bir siyasal partinin yabancı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan ve Türk uyrukluğunda olmayan gerçek ve tüzel kişilerden maddi yardım alması (m. 69/10).
Aykırı tüzük veya program veya aykırı hareket edilmesi halinde kapatma nedeni oluşturacak olan Anayasa’nın 68. maddesinin 4. fıkrası ise şöyledir: "Siyasi partilerin tüzük ve programları ile eylemleri, Devletin
88 Refah partisinin laiklik gerekçesiyle kapatılması ile ilgili karar için bkz. AMK, E. 1997/1, K. 1998/1, T. 16.01.1998, www.anayasa.gov.tr; erişim tarihi 14.03.2017. 89 Erdoğan, Anayasa Hukuku, s. 175. 90 Nitekim siyasi parti kapatma davalarında ve önceden verilen türban kararlarında hukuk mantığının değil, ideolojik reflekslerin baskın olduğunu ve laikliğin en yüce ilke farz edildiğini görmek mümkündür. Erdoğan, Anayasa Hukuku, s. 175. 91 Laiklik temelli siyasi parti kapatmaları hakkındaki kararlar için bkz. E. 1971/1, K. 1971/1, T. 20.05. 1971; E. 1983/2, K. 1983/2, T. 25.10.1983; E.
Nilüfer COŞKUN DÜHFD, Cilt: 22, Sayı: 36, Yıl: 2017, s. 59-86 81
yıkarak aklın öncülüğü, bilimin aydınlığı ile gelişen özgürlük ve demokrasi anlayışını, uluslaşmanın, bağımsızlığın, ulusal egemenliğin ve insanlık idealinin temeli kılan bir uygar yaşam biçimidir. … Demokrasiye geçişin de aracı olan lâiklik, Türkiye’nin yaşam felsefesidir.”, “özgürlüklere kıydırılamayacak kadar önemi haiz en üstün anayasal ilkedir”. 92
zaman zaman anayasanın liberal-demokratik olma özelliği ile bağdaşmadığı için eleştiriye maruz kalmaktadır. Mahkemenin, kuruluşundan 93 itibaren verdiği kararlarda politik alanın sınırları katı bir şekilde resmi ideoloji tarafından belirlenmiştir. 94 Bu bağlamda mahkeme kendini evrensel hukuku gerçekleştirmekle görevli değil, Cumhuriyeti / Devleti korumakla birinci dereceden vazifeli addetmiştir. 95 Nitekim mahkeme temel ve siyasi haklara ilişkin kararlarda ihtiyatlı ve aşırı sınırlayıcı tutum sergilemiştir. 96 Bu tutumunun sonucu anayasa yargısının 1997/1, K. 1998/1, T. 16.01.1998; E. 1999/2, K. 2001/2, T. 22.06.2001; E. 1993/1, K. 1993/2, T. 23.11.1993, www.anayasa.gov.tr, erişim tarihi 14.03.2017. 92 Türban yasağı hakkındaki bu karar için bkz. AMK E. 1989/1, K. 1989/12, T. 7.3.1989, Işık, s. 374. Dolayısıyla demokrasi ilkesi, laiklikle birlikte ele alınarak sınırlı ve dar biçimde yorumlanmaktadır. Bkz. Turhan, s. 390. 93 Ülkemizde anayasa yargısı düşüncesinin benimsenmesi 1924 Anayasası’nın bulunduğu dönemde Anayasa’daki kural boşluğunun siyasal amaçlarla kötüye
kullanılması sonucu,
Anayasa’ya aykırı
birçok yasanın
mahkemelerce uygulanmasına tepki olarak ve sonuçta bir ihtiyaç olarak 1961 Anayasası ile gerçekleşmiştir. Bkz. Gören, s. 274. 94 Laikliğin mahkeme kararlarındaki totaliter yorumunda, kurucu askerin dine bakış açısı ve sonradan yetişen aydınların pozitivist felsefeyi benimsemesi, Atatürk milliyetçiliğinin katı yorumunda geçmişinde sürekli toprak kaybeden bir neslin bu konudaki korkusu etkin rol almıştır ve bu da mahkemenin laikliği demokrasiye ve özgürlüğe tercih etmesine ve üst kimlik olarak Türklüğü ihdas etmesine neden olmuştur. Bkz. Işık, s. 415. 95 Işık, s. 414. 96 Demokrasinin ve özgürlüklerin belki de önceden olmadığı kadar çok vurgulandığı, evrensel nitelikte olan bu terimlerin resmi ideolojiden ari olarak değerlendirilmesi gerektiği anlamının çıkarıldığı tek dava, Ak Parti’nin kapatılması ile ilgili davadır. Nitekim dava son çare olarak görülen siyasi partinin kapatılması yaptırımı ile değil, hazine yardımından mahrum bırakılma yaptırımının uygulanması kararı ile sonlanmıştır. Bkz. AMK E.
Resmi İdeoloji ve Yargısal Aktivizm DÜHFD, Cilt: 22, Sayı: 36, Yıl: 2017, s. 59-86 82
demokratik meşruiyetinin sorgulanmasına, yargısal aktivizm tartışmalarıdır. Devleti resmi ideoloji çevresinde tutmaya çalışmanın 97 ve
resmi ideoloji yönünde mahkeme kararları Türkiye’de haklar bakımından ağır olmuş ve şuna yol açmıştır: Vesayetçi siyasi sistemin hâkimiyeti. 98
emsallerinin aktivizminden negatif anlamda daha özel bir yere konumlandırılmış durumdadır. Başka deyişle olumsuz aktivizm Anayasa Mahkemesi kararlarına hâkimdir. Çünkü mahkeme temel ve siyasi kararlarında aşırı derecede ihtiyatlı ve muhafazakâr bir tutum sergilemiş ve üniter, milli ve laik olarak tanımlanabilecek Cumhuriyetin temel değerlerine özgürlüklerle birlikte anabilecek kadar özel bir önem atfetmiştir. 99 Dolayısıyla Türk Anayasa Mahkemesi’nin aktivizmi temel hakların korunması yolunda bir aktivizm değil, devletin temel değerlerini ve çıkarlarını korumaya yönelik müdahaleci bir aktivizmdir IV. SONUÇ Anayasa, ölçüsü tartışılmaya açık olmakla birlikte diğer hukuk dallarına oranla yapısı gereği daha genel, geniş ve belirsiz ilke ve kurallardan oluşmaktadır. Bu durum özellikle anayasadaki temel hak ve özgürlüklerle ilgili düzenlemelerde ortaya çıkmaktadır. Anayasa’nın bu özelliği ona bir yandan genel yapısını bozmayacak şekilde küçük değişiklikler yapma imkânı sağlayarak esnek olma özelliği vermekte, diğer yandan yargısal denetim gündeme geldiğinde anayasa yargısına yorum kalitesini maksimize etme imkânı tanımaktadır. Anayasacılık hareketleri ile
ortaya çıkan
iktidarın sınırlandırılması düşüncesi ve daha sonraları benimsenen temel hak ve hürriyetlerin korunmasının zorunluluğu anlayışı; anayasa yargısına
2008/1, K. 2008/2, T. 30.7.2008, www.anayasa.gov.tr, erişim tarihi 14.03.2017. 97 Turhan, devleti resmi ideoloji etrafında tutmaya çalışanları sert şekilde şöyle eleştirmektedir. “Devlet ideolojisi temelinde bu ilkeleri savunanlar bu kavramlar etrafında kamplaşmalar yaratmakta, farklılıkları, eleştirileri rejim düşmanlığıyla özdeşleştirerek siyasette rejim tartışmalarını ortaya çıkarmaktadır.” Bkz. Turhan, s. 391. 98 Işık, s. 414-417. 99 Özbudun,
Türk Anayasa Mahkemesinin Yargısal Aktivizmi ve Siyasi Elitlerin Tepkisi, s. 264. Nilüfer COŞKUN DÜHFD, Cilt: 22, Sayı: 36, Yıl: 2017, s. 59-86 83
anayasada yer alan ilke ve kuralların tercümesi şeklinde bir görev veya birtakım endişeler ve beklentilerle siyasete yön verme görevi yüklememekte, aksine etki ve sonuçları bakımdan siyasi niteliğe haiz olsa da siyasal konular dâhil tüm konularda hak temelli, otoriteryenlikten uzak anlamlandırmalar yapması konusunda zemin oluşturmaktadır. Başka deyişle, yargısal denetimle görevli mahkemenin yorum yetkisini, anayasada bulunan resmi söylem doğrultusunda birtakım evrensel değerler üzerine inşa etmesi, onu tartışmaya mahal bırakmayacak şekilde ‘siyasi bir mahkeme’ olma tehlikesinden uzaklaştırır; yargısal aktivizm uygulamalarının minimuma indirgendiği ideal anayasalı devlet savına tedricen yakınlaştırır. Yargısal denetimde olması gereken, anayasa yargıcının devlet gücünün dengelenmesi ve sınırlandırılması için anayasada yer alan ve geniş ve belirsiz ilke ve kuralların yorumu yoluyla serbest bırakılan hareket alanında, demokrasinin, hak ve adaletin gerektirdiği şekilde anlamlandırmalar yapmasıdır. Yargısal denetimle görevli mahkemenin belki de ilk, tek ve en önemli işlevi, bireysel hak ve özgürlüklerin korunması misyonunu üstlenmiş olması gerekliliğidir. Böylece bu işlev, hukuk devletinin gelişiminde önemli bir adım olacaktır. Bu husus, Türkiye örneğinde farlılık arz etmektedir. Nedeni ise, Türkiye’de Anayasa Mahkemesi’nin, bazı hususlarda sözü edilen değer ve ilkeler yerine devletin kuruluş dönemine dayanan birtakım ilkeleri tercih yönünde desteklemesidir. Başka deyişle, Anayasa Mahkemesi ilke ve kuralları yorum işlevini diğer demokratik ülkelerdeki uygulamaların aksine, Cumhuriyet’in nitelikleri olarak kapsama aldığı birtakım vesayetçi değerler dizisi lehine kullanmış, demokrasinin ve bireysel hak ve özgürlüklerin Cumhuriyetin korunması adına ihlal edilebileceğini çeşitli kararları yoluyla göstermiştir. Mahkemenin bu yorum anlayışını, özellikle parti kapatma davalarında sergilediği tutum üzerinden sık sık görmek mümkündür. Fakat mahkemenin halkın önemli bir kesiminden oy alan ve iktidarda olan AK Parti ile ilgili kararını istisna tutmakta fayda vardır. Çünkü mahkeme, kararının verilmesinde önceliği laiklik yerine demokrasi olarak belirlemiş; günümüz demokrasilerinin partiler demokrasisi olarak adlandırılmasından mütevellit siyasi partilerin varlıklarının sürdürülmesinin esas alınması gerektiğine, kapatma yaptırımının son başvurulacak çare olduğuna karar vermiştir. Bu kararın verilmesinde, gerekçede belirtilen siyasi partinin serbest şekilde örgütlenmesinin ve parti özgürlüğüne kayıtsız önem vermenin mi, partinin oy oranının yüksekliğinin mi etkili olduğu tartışmaya açık bir konudur. Resmi İdeoloji ve Yargısal Aktivizm DÜHFD, Cilt: 22, Sayı: 36, Yıl: 2017, s. 59-86 84
1982 Anayasası kapsam, anlam, sınır ve amaç bakımından muğlak düzenlemeler içermektedir. Anayasa’nın önsöz kısmında ve başlangıç hükümlerinde kendini gösteren bu düzenlemeler, birtakım ideolojik kaygılarla yargısal denetim yapılması durumunda olumsuz bir aktivist tutum oluşturma tehlikesine yol açar. Nitekim Anayasa Mahkemesi de, bu düzenlemelerde geçen özellikle laiklik ve milliyetçilikten doğan bölünmez bütünlük ilkesini kararlarında vurgulayarak ve demokrasiyi sürekli bu ilkelerle birlikte değerlendirerek devletçi yapıyı kuvvetle somutlaştırmış ve genel siyasi ideolojisini yansıtmıştır. Bu durum da Türkiye’de liberal bir hukuk anlayışı ve hak temelli bir resmi ideoloji anlayışı hâkim olana kadar; anayasanın anlamlandırılması, siyasal çatışma ortamının mevcudiyeti, Anayasa Mahkemesi’nin demokratik meşruluğu ve
yargısal aktivizm tartışmalarının şiddetlenerek devam etmesi demektir.
Nilüfer COŞKUN DÜHFD, Cilt: 22, Sayı: 36, Yıl: 2017, s. 59-86 85
KAYNAKÇA ALTHUSSER, Louis (Çeviren: Alp Tümertekin): İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları, İthaki Yayınları, 3. Basım, İstanbul 2008. BOWLS Samuel / GINTIS Herbert (Çeviren: Osman Akınhay): Demokrasi ve Kapitalizm, Ayrıntı Yayınları, 1. Basım, İstanbul 1999.
COŞGUN, Uygar:
Dünden Bugüne
Anayasacılık, www.ankarabarosu.org.tr, erişim tarihi 14.03.2017. EAGLETON, Terry (Çeviren: Mutallip Özcan): İdeoloji, Ayrıntı yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2005. ERDOĞAN, Mustafa: Anayasa Hukuku, Orion Yayınları, 7. Baskı, Ankara 2011. ERDOĞAN, Mustafa: Henry Roussillon’un Fransız Ana Konseyi: Tehlikeler Dönemi Başlıklı Tebliğinin Yorumu, Uluslararası Anayasa Hukuku Kurultayı, 9-13 Ocak 2001, Ankara, s. 844-851. GÖREN, Zafer: Anayasa Hukuku, Yetkin Basımevi, 2. Baskı, Ankara 2011. GÖZLER, Kemal: Anayasa Yargısının Meşruluğu Sorunu, AÜSBF Dergisi, C. 61, S. 3, Y. 2006, s. 131-165. HAKYEMEZ, Yusuf Şevki: Anayasa Mahkemesinin Yargısal Aktivizmi ve İnsan Hakları Anlayışı, Yetkin Yayımcılık, 1. Baskı, Ankara 2009.
HEYWOOD, Andrew: Siyaset, Adres Yayınları, 9. Baskı, Ankara 2013. IŞIK, Hüseyin Murat: Anayasa Mahkemesi Kararlarında Devletin Resmi İdeolojisi, Adalet Yayınevi Ankara 2012. MANHEİM, Karl (Çeviren: Mehmet Okyayuz): İdeoloji ve Ütopya, Epos Yayınları, Ankara 2002 MARDİN, Şerif: Din ve İdeoloji, İletişim Yayınları, 12. Baskı, İstanbul 2003. MARSHALL, Gordon (Çeviren: Osman Akınhay / Derya Kömürcü): Sosyoloji Sözlüğü, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara 1999. ODER, Bertil Emrah: AB’de Anayasa ve Anayasacılık, Anahtar Yayıncılık, 1. Baskı, İstanbul 2004.
Resmi İdeoloji ve Yargısal Aktivizm DÜHFD, Cilt: 22, Sayı: 36, Yıl: 2017, s. 59-86 86
ÖZBUDUN, Ergun: Dünyada Anayasacılık Hareketleri ve Türkiye, Uluslararası Anayasa Hukuku Kurultayı, 9-13 Ocak 2001, s. 38- 44. ÖZBUDUN, Ergun: Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, 7. Baskı, Ankara 2002. ÖZBUDUN, Ergun: Türk Anayasa Mahkemesinin Yargısal Aktivizmi ve Siyasi Elitlerin Tepkisi, AÜSBF Dergisi, C. 62, S. 3, Y. 2007, s. 257-268. ROUSSILLON, Henry: Fransız Ana Konseyi: Tehlikeler Dönemi, Uluslararası Anayasa Hukuku Kurultayı, 9-13 Ocak 2001, Ankara, s. 821-844. SANDER, Oral: Siyasi Tarih İlk çağlardan 1918’e, İmge Kitabevi, 16. Baskı, Ankara 2007 TEZİÇ, Erdoğan: Anayasa Hukuku (Genel İlkeler), Beta Yayınları, 17. Bası, İstanbul 2014. TURHAN, Mehmet: Anayasanın Hak Temelli Yorumu ve Anayasa Yargısı, AÜSBF Dergisi, C. 62, S. 3, Y. 2007, s. 379-404. www.anayasa.gov.tr, erişim tarihi 14.03.2017. www.wikipedia.org, erişim tarihi 14.03.2017. YAYLA, Atilla: Anayasa ve Devletin Sınırlandırılması, Liberal Düşünce Dergisi, Sayı 66, Y. 2012, s. 9-11. YAYLA, Atilla: Anayasacılık, Anayasal Demokrasi ve İdeolojiler, Liberal Düşünce Dergisi, Sayı 66, Y. 2012, s. 13-22. Yüklə 292,06 Kb. Dostları ilə paylaş:
|