Resmi İdeoloji ve yargisal aktiVİzm nilüfer coşkun öZ

Resmi İdeoloji ve Yargısal Aktivizm 

DÜHFD, Cilt: 22, Sayı: 36, Yıl: 2017, s. 59-86 

62 

Bu 

çalışmada, 

öncelikle 

anayasacılık 

hareketlerinden 

bahsedilerek  anayasa  yargısının  meşruluğu  tartışılacaktır.  Daha  sonra 

anayasanın  belli  hedef  ve  değerler  dizini  oluşturmak  amacı  yani 

anayasanın  bir  ideolojisinin  olması  ve  bu  ideolojinin  yargısal  denetimle 

görevli  organ  tarafından  hayata  geçiriliş  şekli,  ideoloji  teriminin  tarihine 

inilerek  ele  alınacaktır.  Son  bölümde  ise,  yargısal  denetimle  görevli 

mahkemenin  kararlarında  müdahaleci  tutum  izlemesi  sonucu  ortaya 

çıkabilecek  yargısal  aktivizm  hususu,  Türkiye’de  anayasa  yargısının 

yorumda  esas  aldığı  temel  noktalarla  ve  esas  alması  gerektiği  ilkelerle      

-demokrasi ve insan hakları lehine aktivizm- birlikte anlatılacaktır. 

II.   ANAYASA YARGISI 

A.  

Anayasa (veya Anayasacılık Hareketleri)

 

İdeoloji  olarak  dile  getirilen  siyasî  felsefelerin  -muhafazakârlık, 

sosyal demokrasi, liberalizm, sosyalizm, faşizm, nasyonal sosyalizm, din 

devleti  taraftarlığı,  liberteryenizm-  dizayn  etmek  istedikleri  devleti, 

onların  toplum,  düzen,  adâlet  anlayışları  şekillendirir.

3

  İdeolojilerin 

anayasacılığa 

bakışı 

ise 

bu 

anlayışlar 

karşısında 

kendilerini 

konumlandırdıkları yer yoluyla belirlenir.  

Anayasacılık  siyasî  düzenin,  yani  devletin  hukukla  ve  yazılı  bir 

metinle  sınırlı  olmasını  isteyen  fikir  geleneği  içinde  doğup  gelişmiştir, 

başka 

deyişle 

anayasacılık 

ideali 

doğal 

hukuk 

geleneğinden 

kaynaklanmıştır.

4

  Bu  anlamda  anayasacılığa  bağlı  kalmak  ve  anayasal 

yönetim  geleneğine  uygun  bir  anayasa  yapmak,  sınırsız  (ve  sorumsuz) 

devlete  karşı  sınırlı  (ve  sorumlu)  devleti;  sosyal  düzenle,  sosyal  düzenin 

kurallarıyla,  birey  hak  ve  özgürlükleriyle  sınırlı  ve  bireylere  karşı 

sorumlu devleti- savunmak demektir.

5

 

                                                

3

   Yayla,  Atilla:  Anayasa  ve  Devletin  Sınırlandırılması,  Liberal  Düşünce 

Dergisi, Sayı 66, Y. 2012, s. 10. 

4

   Yayla,  Anayasa  ve  Devletin  Sınırlandırılması,  s.  10;  Erdoğan,  Mustafa: 

Anayasa Hukuku, Orion Yayınları, 7. Baskı, Ankara 2011, s. 25; Heywood, 

Andrew:  Siyaset,  Adres  Yayınları,  9.  Baskı,  Ankara  2013,  s.  374;  Teziç, 

Erdoğan:  Anayasa  Hukuku  (Genel  İlkeler),  Beta  Yayınları,  17.  Bası, 

İstanbul  2014,  s.  159-162;  Oder,  Bertil  Emrah:  AB’de  Anayasa  ve 

Anayasacılık, Anahtar Yayıncılık, 1. Baskı, İstanbul 2004, s. 37. 

5

   Yayla, Anayasa ve Devletin Sınırlandırılması, s. 10. 

---

Nilüfer COŞKUN 

DÜHFD, Cilt: 22, Sayı: 36, Yıl: 2017, s. 59-86 

63 

Anayasacılık  fikri  esas  itibariyle  liberal  düşünce  geleneği  içinde 

doğmuş ve olgunlaşmış, Locke ve Montesquieu ile başlayarak günümüze 

doğru gelmiştir.

6

 Liberal filozoflar anayasacılık fikrinde,  insan tabiatının 

zayıflığı  ve  kırılganlığından  dolayı bir kişiye,  gruba, sınıfa veya  kuruma 

mutlak  iktidarı  bahşetmenin  tehlikeli  olması  ve  temel  insan  haklarının 

(doğal  haklar)  siyasal  gücün  varlığını  öncelemesi  olmak  üzere  iki 

kaynağa  dayanmışlardır.

7

  Nitekim  Lord  Acton  insanın  iktidar  tarafından 

baştan  çıkartılma  potansiyelini  “İktidar  yozlaşmaya  meyillidir,  mutlak 

iktidar mutlaka yozlaşır.” sözleriyle dile getirmiştir.

8

 

Anayasa  veya  anayasacılık  hareketleri,  18.  yy’de  devletin 

yapısını,  işleyişini,  ana  prensiplerini  belirleme,  organları  arasındaki 

ilişkileri, bireylerin hak ve hürriyetlerini kurala bağlama, yazılı belgelere 

bağlama  amacı  güden  hareketlerdir.

9

  Demokratikleşme  sürecinden  önce 

vuku  bulan  ve  evrensel  olan  bu  hareketler

10

,  modern  anlamı  ile  1787 

yılında  Amerika’daki  kolonilerin  federe  devlet  düzeni  kurmaları  ve 

bireylerin  temel  hak  ve  özgürlüklerinin  yazılı  kurallara  bağlanması  ile

11

, 

                                                

6

   Yayla,  Atilla:  Anayasacılık,  Anayasal  Demokrasi  ve  İdeolojiler,  Liberal 

Düşünce Dergisi, Sayı 66, Y. 2012, s. 17. 

7

   Yayla, Anayasacılık, Anayasal Demokrasi ve İdeolojiler, s. 17. 

8

   Yayla, Anayasacılık, Anayasal Demokrasi ve İdeolojiler, s. 17. 

9

   Teziç,  s.  160-161;  devrimler  dönemi  hakkında  ayrıntılı  bilgi  için  bkz. 

Sander,  Oral:  Siyasi  Tarih  İlk  çağlardan  1918’e,  İmge  Kitabevi,  16.  Baskı, 

Ankara 2007, s. 164. 

10

  

Demokrasi  tüm  üye  veya  vatandaşların,  organizasyon  veya  devlet 

politikasını şekillendirmede eşit hakka sahip olduğu bir yönetim biçimi iken, 

başka deyişle iktidarın belirlenmesi, kaynağı demokrasinin uğraş alanı iken, 

anayasacılık iktidarın gücünün kötüye kullanılmasını, bireyler için koruyucu 

mekanizmalar  getirilmesini,  siyasi  kararları  alanlar  üzerinde  halkın 

denetimini 

sağlamayı 

amaçlar. 

Bu 

bağlamda 

demokrasi 

veya 

demokratikleşme,  anayasanın  ardılıdır,  sonrasında  gündeme  gelen  bir 

husustur  diyebiliriz.  Anayasal  devlet  ise,  anayasacılık  kaygıları  ile 

demokrasi teorisini bünyesinde mezceden bir devlettir. Bkz. Coşgun, Uygar: 

Dünden  Bugüne  Anayasacılık,  www.ankarabarosu.org.tr,  erişim  tarihi 

14.03.2017,  s.  97;  Işık,  s.  74;  sözü  edilen  demokrasiden  anlaşılması 

gerekenin  liberal  demokrasi  -çoğulcu  veya  anayasal  demokrasi-  olduğu 

hakkında  bkz.  Yayla,  Anayasacılık,  Anayasal  Demokrasi  ve  İdeolojiler,  s. 

13.

 

11

   Amerika  Birleşik  Devletleri’nin  yazılı  bir  anayasa  yapmasında  ve 

anayasanın 

muhtevasında 

göçmenlerin 

yakından 

bildiği 

İngiltere 

 

---