Rəyçilər Ə. A. Sadıqov T.Ə. Sadıqov
Yüklə 4,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
78 Onlardan: a) təbii itki norması hüdudunda olanlar uçotda belə əks etdirilir: 721 saylı “İnzibati xərclər” hesabının debeti 731 saylı “Sair əməliyyat xərcləri” hesabının krediti b) günahkar maddi məsul şəxslərin hesabına silinmələrə bu cür köçürmə tərtib edilir: 533 saylı “Əməyin ödənişi üzrə işçi heyətinə olan qısamüddətli kreditor borcları” hesabının debeti 731 saylı “Sair əməliyyat xərcləri” hesabının krediti 5.3. Uçot registrləri, onların növləri və formaları Təsərrüfat fəaliyyəti haqqında lazımi informasiyaları əldə etmək üçün bütün təsərrüfat əməliyyatlarını ilkin sənədlərdə əks etdirdikdən sonra onları iqtisadi məzmunlan üzrə müəyyən ardıcıllıqla qeydiyyatdan keçirmək və qruplaşdırmaq lazımdır. Belə qeydiyyat uçot registrlərinin köməyi ilə həyata keçirilir. Təsərrüfat əməliyyatlarını yazmaq üçün xüsusi ayrılmış kitablar, kartoçkalar və cədvəllər uçot registrləri adlanır. Uçot registrlərində təsərrüfat əməliyyatlarının yazılmasına uçot qeydiyyatı deyilir. Xarici görünüşlərindən asılı olaraq uçot registrləri mühasibat kitab- lanna, kartoçkalanna və sərbəst vərəqələrə (cədvəllərə) bölünür. Kitablar əməliyyatları əks etdirmək üçün cildlə möhkəm bərkidilmiş və nömrələnmiş kağız vərəqələrindən ibarətdir. Kitab ilin əvvəlində rəsmiləşdirilir. Onun cildində təşkilatın adı, kitabın adı, hesabat ili göstərilir. Səhifələri nömrələnir. Axırıncı vərəqənin aıXäsmda dairəvi möhürlə təsdiq edilmiş baş mühasibin imzası ilə səhifələrin miqdarı göstərilir. Kartoçkalar bir-biri ilə bərkidilmiş sərbəst kağız vərəqələrindən və ya nazik kartondan ibarətdir. Kartoçkalar kartoteka adlanan xüsusi qutuda saxlanılır. Kartoçkalar torpaq, tikili və avadanlıqların obyektlər üzrə uçotu, materialların növləri üzrə uçotu, bəzi hesablaşmaların uçotu, kalkulyasiya obyektləri üzrə istehsalat xərclərinin uçotu üçün geniş istifadə edilir. Sərbəst vərəqələr (cədvəllər) ayrı-ayrı vərəqələrdən və ya bir neçə vərəqənin bərkidilməsindən ibarətdir. Cədvəllər kartoçkadan ölçülərinə və saxlanma üsullarına görə fərqlənirlər. Onlar kartoçkadan böyük olur və 79 ondan fərqli olaraq, qutuda deyil, qovluqda saxlanılır. Uçot registrləri kimi cədVələ misal olaraq, köməkçi cədvəlləri göstərmək olar. Uçot registrlərinin təyinatına və məqsədlərinə görə bütün registrlər xronoloji, sistematik və qarşılıqlı olmaqla üç yerə bölünürlər. Xronoloji registrlər xronoloji qaydada qeydiyyat üçündür, yəni mühasibat sənədlərini, onlar daxil olduqca hesablara yazılış aparmadan ardıcıllıqla yazmaqdan ibarətdir. Kassa kitabı, məhsulların yola salınması və satışı cədvəli, qeydiyyat jurnalı xronoloji registrlərə aiddir. Sistematik registrlər iqtisadi məzmunlanna görə bircinsli təsərrüfat əməliyyatları sintetik və analitik uçot hesablan üzrə qruplaşdırılır. Sistematik registrlərə baş kitabı misal göstərmək olar. Sistematik registrlərə həmçinin misal olaraq, analitik uçot kitablanm, kartoçka və ya cədvəlləri göstərmək olar. Əməliyyatların eyni vaxtda həm xronoloji, həm də sistematik qaydada yazılması qarışıq registr adlanır. Qarışıq uçot registrlərinə hesabdar- lığın jurnal-order forması zamanı tətbiq olunan jurnal-orderlər aiddir. Bəzi təşkilatlarda sintetik uçot “Baş jurnal” adlanan registrlərdə apanhr. “Baş jurnaF’da qeydlər açılmış vərəqədə həm xronoloji, həm də məzmununun həcminə görə uçot registrləri sintetik, analitik və kompleks ola bilər. Sintetik uçot registrlərində təsərrüfat əməliyyatları ümumiləşdirilmiş şəkildə ancaq pul ifadəsində əks olunur. Sintetik uçot registrlərinə qeydlər ayrı-ayrı sənədlərdən deyil, əvvəlcə qruplaşdınlmış eynicinsli sənədlərin məzmunundan edilir. Sintetik registrlərə Baş kitab, qeydiyyat jurnalı və b. aiddir. Analitik registrlərdə hər bir aynca əməliyyat lazımi bütövlükdə yazılır, hətta maddi qiymətlilər üzrə natural və pul ölçülərində yazılır. Analitik uçot registrlərinə torpaq, tikili və avadanlıqlar obyektlər üzrə və ya qrup uçotu kartoçkaları, ayrı-ayrı kalkulyasiya obyektləri, istehsalat məsrəfləri və məhsul buraxılışı uçotu kartoçkaları, ümumistehsalat və inzibati xərclərin maddələr üzrə uçotu cədvəlləri aiddir. Hazırda sintetik və analitik uçot registrlərini eyni vaxtda əlaqələndirən və habelə xronoloji və sistematik qeydTöıi-^'erləşdirən müxtəlif növlü registrlər geniş yayılmışdır. Belə registrlər kompleks adlanır. Onlara malgöndərən və podratçılarla hesablaşmalar üçün olan 6 saylı “jurnal- order”, təhtəl hesab şəxslərlə hesablaşmalann uçotu üzrə 7 saylı “jurnal- order”, məhsulların yola salınması və satışı cədvəli və s. aid etmək olar. Yüklə 4,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|