Rəyçilər: Süleyman Əliyarlı
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
da Qafqaz canişinliyinə çatdırılacağını yazırdı. Bu arayışdan sonra Qafqaz hərbi dairəsi 1915-ci il dekabrın 7-də İran konsulunun Bakıdan un və qənd almasını dayandırmaq barədə əmr verdi’“. Belə qadağan İran tərəfindən narazılığa səbəb oldu. Rusiya Xarici İşlər naziri S. D. Sazonov 1915-ci il 11 dekabr thrixli 6342 №li teleqramında Qafqaz canişininə taxılın Bakıdan buraxılmasına İran nümayəndəsinin etiraz etdiyini yazaraq bildirdi ki, indiki halda məhsulların aparılmasının dayandırılması bizi çətin vəziyyətə salar. Məhsulların verilməsi isə İran tərəfinə bizim xüsusi diqqət yetirməyimiz kimi qiymətləndirilə bilər^“. Sazonov qəndin buraxılmasına icazə verməyi Qafqaz canişinindən xahiş etdi. Rusiya XİN III siyasi şöbəsinin məsləhətçisi fon Klemm 1915-ci il 15 dekabr tarixli 6421 №li teleqramında Qafqaz canişini yanında diplomatik məmura yazırdı ki, məhsulların verilməməsi əhalini bizə qarşı qaldırar. İran nümayəndəsi ərzağı müsəlman bayramı üçün alır. Nümayəndə qəndin Skobelev və Maçaret tərəfindən aparılmasını təklif edir. Bu mal Davud xanın iştirakı olmadan alınmışdır. Hər halda malların aparılmasını ləngitmək lazım deyildir. Bu, İranla dostluq münasibətlərini pozar və intriqa yaradar. Qəndin İrandan keçiriləcək Türkiyəyə aparılmasının əsası yoxdur“. Bununla belə, hakimiyyət orqanları ona aşağıdan mane olmaq üçün cəhdlər edir və mətbuat vasitəsi ilə ictimai rəyi hazırlayırdılar. “Kas- piy” qəzeti 1916-cı il 6 yanvar tarixli 4-cü nömrəsində “Qənd işi” adlı məqalə çap etdirdi. Məqalədə şəhərdəki qənd qıtlığı İrana qənd satılması ilə əlaqələndirilirdi“■^ Bakı şəhər polis idarəsinin köməkçisi Mixaylovski Qafqaz hərbi dairəsi rəisinə 1916-cı il 8 yanvar tarixli 88 №li məxfi məktubunda İrana məhsulların aparılmasının Bakının təchizatına zərbə vurduğunu, qıtlıq yaratdığını, yerli hakimiyyət orqanlarını nüfuzdan saldığını, alverçilərin fəallaşdığını və ordu təchizatının pisləşdiyini yazdı. O, Sko- belevin qənd fabrikinin sahibi deyil, dəyirman sahibi olduğunu bildirdi. Məktubda konsulun hərəkətlərinin Rusiya üçün zərərli olduğu göstərilirdi“^ Rus hakimiyyət orqanları “qənd işini” bütövlükdə, ərzaq aparılmasını izləməyə və türkçü kimi tanınan İran konsulu haqqında məlumat toplamağa başladılar. Bakı quberniya jandarma idarəsi rəisinin müavini 1916-cı il 8 yanvar tarixli 26 №li təcili, məxfi məlumatında bildirdi ki, həqiqətən Ənzəlidə 25, Meşedesdə 9, Bəndər Qiyasda 2 və Fəri- 116 mabadda 2 vaqon qənd boşaldıldı’". Yüklər “Br. S. i İ. Skobelev S cə- miyyəti”nin tapşırığı ilə boşaldıldı. Əslində qəbzlərdə malları göndərənin Davud xan olduğu göstərilir. Yerlərdə malların kim tərəfindən alındığı molum deyildir'’’^. Rusiyanın Ənzəlidəki vitse-konsulu 1916-eı il 16 yanvar tarixli 131№li tam məxfi məktubunda Bakı şəhər polis rəisinə yazırdı: “Apardığım təhqiqat söyləməyə əsas verir ki, İrana gətirilən məlum miqdarda un İran əhalisinin, Ənzəlidəki və Rəştdəki rus koloniyalarının ehtiyaelarına verildi”“''. Vitse-konsulun 1916-cı il yanvarın 24-də 201№li məxfi məktubunda bildirilirdi ki, Bakıdan göndərilən qənd qəbzdə göstərilən şəxslər tərəfindən qəbul edilərək Rəşt, Qəzvin və Tehrana göndərilir, eüzi qismi isə Ənzəlidə və onun ətrafında satılır”“. Bakı jandarma idarəsi Əlahiddə korpusunun rotmistri Qusakov İran təbəələrinin anonim məktubunu təhqiq edərək 1916-cı il fevralın 13- də 2№li məxfi məktubunda belə nəticəyə gəldi: 1). Davud xanın türklərin əsirlikdən qaçmasına kömək etməsi və onlara İran posportu verməsi iddiaları Bakı dairə məhkəməsinin xüsusilə mühüm işlər üzrə müstəntiqinin sərəncamına verilsin; 2). “İran ehtiyacları” üçün alman un və qənd həqiqətən Ənzəlidə, Rəştdə və başqa yerlərdə xüsusi tacirlərə satılmışdır. İş üzrə təhqiqat dayandırılsın və iş Bakı quberniya jandarma idarəsinin rəisinə təqdim edilsin”'. İran Xarici İşlər nazirliyi Bakıdakı İran konsulunun katibi Mirzə Əsədulla xanın İrəvanda İran vitse-konsulu kimi tanınmasını xahiş etdi. Lakin hakimiyyət orqanları buna mane olurdular. Qafqaz canişinliyinin 1916-cı il 2 mart tarixli 1127№li tam məxfi, təcili arayışında deyilirdi ki, Bakı quberniya jandarma idarəsinə daxil olan anonim şikayətə görə, Bakıdakı İran konsulu Davud xan Nüsrətül Vezare hər ay 2 min ton unu İran ehtiyacları üçün aparmaq barədə icazə alsa da, onu Bakıda konsulluğun katibi Mirzə Əsədulla xanla müştərək satdırırlar. Onlar konsulluq binasında guya ticarət edirlər. Konsul ticarətlə məşğuldur, İrana aparılmalı olan unu və qəndi Ənzəlidə və Rəştdə xüsusi tacirlərə'satır”'. Qafqaz canişinliyinin ərzaq işləri üzrə səlahiyyətli nümayəndəsi ona göndərilən 5 mart tarixli 1184 №li məxfi məktuba cavab oİaraq 14 mart taıxli 2355 №li məxfi məktubunda bildirdi ki, İran konsulu Davud xan Nüsrət ül Vczarenin fəaliyyəti haqqında onun əlində heç bir məlumat yoxdur”'. Canişinliyin xüsusi şöbəsi 5 mart tarixli 1185 №li 117 məxfi məktubunda dəftərxanadan konsul barədə məlumat verməyi xahiş etdi”f Cavab məktubunda 10 mart tarixli 168 №li məlumat ilə dəftərxana konsulun ticarətlə məşğul olduğunu və məlumatın 1915-ci il 6 dekabr tarixli 3164 №li məxfi məktubla Bakı quberniya jandarma idarəsinə təhqiqat üçün göndərildiyini göstərdi”-^ Lakin təhqiqatın nəticələri məlum deyildi. Hakimiyyət orqanları Azərbaycandan ərzaq daşınması işindən mü- səlmanlan uzaqlaşdırıb, onu erməni və digər xristian xalqların nümayəndələrinə vermək istəyirdi. 1916- cı ilin martında ərzaq üzrə səlahiyyətli nümayəndə, general- mayor Kalmakov Mesrop Qriqoryansa aprel ayı ərzində Bakıdan Aşqabada 20 vaqon unun ordu ehtiyacı üçün daşınmasına icazə verilməsini Bakı şəhər başçısından xahiş etdi”‘. Bakı qənd zavodu ordunun təminatında mühüm rol oynayırdı. Bakı şəhər başçısı zavod rəhbərliyinə yazdığı 1916-cı il fevral tarixli 215 №li məktubunda 47 könüllü üçün 20 pud qənd ayrılmasını xahiş et- dP’., Bundan sonra ordunun və arxanın qəndlə təmin edilməsində erməni Georgi Qandalyans^’“, gürcü Arsen Qoqolişvili və b. əsas rol oynadılar^™. Lakin bu şəxslər ordunu təchiz etmək adı altında fırıldaqçı ticarət əməliyyatları ilə məşğul idilər. Fırıldaqçılıqla Bakıdan ərzağın çıxarılması Azərbaycanda böhran yaradırdı. Kartof, soğan, buğda, lobya, un, pambıq yağı, yumurta, qənd və b. çatışmırdı. Bunu Maştağa kəndinin səlahiyyətli nümayəndəsi Mütəllib Hüseynovun və kənd sakini Məlik Əliyevin Bakı şəhər rəisinə 1916-cı il 3 noyabr tarixli məktubu sübut edifi*°. Məktubda^ yaranan vəziyyət göstərilir və ərzağın çıxarılmasına etiraz edilirdi. Qafqaz canişinliyi dəftərxanasının xüsusi şöbəsi 1916-cı ilin iyulunda XİN-in sərhəd əlaqələri üzrə məmuruna məxfi məktubunda Davud xanın əməllərini və alman məhsulların “İran ehtiyacları” üçün olub-olmadığını yoxlamağı xahiş etdi^"'. Bakı şəhər polis rəisinin 1916-cı il 13 iyun tarixli 3355 №li məxfi, təcili məktubunda Qafqaz hərbi dairəsi rəhbərliyinə bildirildi ki. Davud xan kommersiya kombinasiyaları ilə məşğuldur. Ona qəndin pudu 9 rub 25 qəpikdən satılıb, o isə yerdə qəndin pudunu 13 rubla satır və hər pudda 3 rubl gəlir götürür. Davud xan qəndin aparılmasında alver məqsədi güdür. Lakin ordularımızın Həmədanı tutması bu ərzağın Türkiyəyə verilməsini mümkünsüz edir. Anonim məlumata görə, Da 118 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|