Rüblük ədəbiyyat dərgisi
191
böyük bir hissəsi Tacikistanın Leninabad vilayətinin
Vaxşeki rayonuna evakuasiya edildi, 16 min nəfər
isə Rusiyanın Smolensk və digər vilayətlərində
yerləşdirildi. Bundan başqa, Fərqanə vilayətindəki
türklər Özbəkistanın digər ərazilərinə, o cümlədən,
Daşkənd vilayətinə köçürüldü. Ancaq vəziyyət
bununla sabitləşmədi - respublikanın digər
vilayətlərində - Namanqan, Sırdərya, Daşkənddə də
türklərin təqib olunması davam edirdi.
Həm İttifaq, həm də respublika rəhbərliyinin
laqeyd
münasibəti
cinayətkarları
daha
da
şirnikləndirirdi. Mərkəz öz növbəsində vilayətdə
hərbi vəziyyət elan etməyə tələsmədi, ancaq general
Y.Şatalinin başçılığı ilə nə komissiya, nə də
respublika rəhbərliyinə tabe olan DİN-in daxili
qoşunları Fərqanəyə yeridildi. Ordu öz növbəsində
Özbəkistanın bir suveren ittifaq respublikası kimi
elementar hüquqlarını belə hesaba almırdı. Faciəli
hadisələrin gedişində 107 nəfər öldürüldü, mindən
çox adam yaralandı, xəsarət aldı, yüzlərlə evlər
yandırıldı, dağıdıldı, qorxu və təşviş iki həftə ərzində
bütün regionda davam etdi.”
***
Şəhər məktəbinin direktoru başıma gələn
müsibətləri bilirdi. Mənim Minskiyə getmək üçün
icazə almaq istəyimə tək bir cümləylə cavab verdi:
―Gedin, maaşınızı özünüzə yazacağam, amma
yarısını mən götürüb təhsil şəbəsinin müdirinə
verəcəyəm.‖
Mən dedim ki, elə hamısını götürün, amma
şərait yaradın gedim. O razı olmadı: ―Söz bir kələmə
oldu, getdi. Sizə yaxşı yol.‖
Amma qaçqın məktəbimizin direktoru ayrı
hava çaldı:‖Maaşını yazıb yuxarıya verəcəyəm.
Amma
gələn olsa, səni müdafiə edə bilməyəcəyəm.‖
Mən də dedim ki, onda gedib rayonumuzun
təhsil şöbəsinin müdirindən icazə alaram. Nə
düşündüsə, dedi: ―Lazım deyil, gedin, bir təhər
yoluna qoyaram...‖
Beləcə icazə məsələsini həll etmiş oldum.
***
Kitabın 3-cü fəsli daha maraqlıdır. Burada
―Bir həkimin qeydləri‖ adı altda verilən yazını ürək
ağrısız oxumaq olmur.
“Beləcə dili bir, dini bir qardaşlar – məhsəti
türkləri, özbəklər, qırğızlar, qazaxlar bir-birinə əl
qaldırdılar.
Axşam saat səkkiz idi. Cəmilə məni çağırıb
bedi:
-Muxtar, qonşu özbək aulundakı gənclərin
silahlanaraq bizim aula hücum edəcəyi barədə
danışırlar. Gəl biz də camaat kimi soldatların keşik
çəkdiyi Ayni auluna qaçaq.
Mən gülüb dedim:
-Gözəlim, sən bilirsən ki, o aulun adamları
mənə peyqəmbər kimi baxırlar. Nə qədər adama
həyat vermişəm. Çoxunu ölümdən qurtrmışam. Bizə
dəyməzlər.
O mənimlə razılaşdı. Beləcə, kəndin yarısı
qaçsa da, biz bir çox ailələrlə birlikdə evimizdən
çıxmadıq. Gecə yarısı qapımız döyüldü. Qonşu
Kazbek kişi idi. Mənə yalvara-yalvara dedi ki,
Aynidən gələn qudurğan gənclər onun qızlarını
sürüyə-sürüyə aparıblar. Onun qızlarına kömək
etməyimi istəyirdi. Mən atımı minib kəndin ayağına
– səs-küy gələn yerə getdim.
Gənclər məni görən kimi başlarını aşağı
saldılar. Mən üzümü onlara tutub dedim:
-Biz də türkük, siz də türksünüz. Baxın, siz taş
deyirsiniz, biz daş deyirik, siz til deyirsiniz, biz dil
deyirik, sizin də bacınızın adı Mədinədir, bizim də. O
aparmaq
istədiyiniz
qızlar
bir
osetin
ailəsindəndilər... Adları nə olsa yaxşıdır? Dilara və
Gülara. Ay Dolmu, sənin bacının adı Gülara
deyilmi? Bəs adam bacısını zorlayar?
Gənclər utanıb yerə girirdilər. Başlarını
bilmirdilər hara soxsunlar. Onlar məndən üzr istəyib
getdilər. Yalnız içlərində olan rusaoxşar biri məni
qışqıra-qışqıra hədələdi:
-Xaroşo mujik! Mı eşyo uvidimsya!
Bir gün sonra kəndə rus əsgərləri gəldilər.
Onlar bizi sakitləşdirib getdilər. Elə onlar gedən
günün gecəsi məni hədələyən o sarıbaşın
başçılığıyla avtomatla silahlanmış bir dəstə kəndə
gəldi. Onlar ilk olaraq bizim evə hücum etdilər. İki
yaşlı oğlumu gözüm görə-görə süngüyə keçirdilər.
Sonra arvadım Cəmiləni gözümün qabağında bir
neçə qudurğan gənc zorladı. Məni də o ki var döyüb
tövləyə saldılar. İstər inanın, istər inanmayın, bu
dəfə gələnlər mülkü geyimdə olsalar da, gündüz
gələn hərbçilər idilər. Düzdür, içlərində özbəklər də
vardı, amma onlar Ayninin cavanları deyildilr.
Mən tövlənin pəncərəsindən çıxıb sərxoş
halda evimizdə yatışan cəlladları (onlar beş nəfər
idilər) baltaladım. Sonra qollarından çarpayıya
bağlanmış
Cəmiləni
açıb
kürəyimə
aldım.
Öldürdüyüm cəlladların silahlarını kəndin diri
qalmış kişilərinə payladım. Beləcə, biz rus
zastavasına tərəf irəlilədik. Bundan sonrasını
yazmaq istəmirəm. Ona görə ki, on gün sonra artıq
Azərbaycanda idik. Bura haqqında ayrıca bir kitab