S. C.ƏLİyev, H. M. Haciyeva, N. C. MİKayilzadə TİBBİ
Yüklə 3,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
62
Morfoloji dəyişikliklər hüceyrənin kiçilməsi, sitoplaz- manın vakuollaşması ilə gedir. Amitozun miqdarı artır. İkinüvəli hüceyrələr meydana çıxır. Bu, qocalığa uyğun¬laşma reaksiyası kimi baş verir. Çünki ikinüvəlik hücey¬rənin funksional fəallığını artırır. Qocalan hüceyrələrdə sitoplazmada və karioplazmada özlülük artır, zülallar asanlıqla koaqulyasiyaya uğrayır və s. Biokimyəvi dəyişikliklərə aşağıdakılar aiddir: hüceyrədə suyun miqdarı azalır, fermentlərin fəallığı zəifləyir, xolesterin artır, lesitin azalır, sitoplazmada narıncı-sarı rəngdə lipo- lussin (lipofussiııə «qocalıq» piqmenti də deyilir) toplanır, tənəffüs və zülal sintezi zəifləyir. Müəyyən səbəblərdən hüceyrədə baş verən dərin dege- nerativ dəyişikliklər onun ölümünə səbəb ola bilər. Hücey¬rənin ölümü onun təbii həyat fəaliyyətinin bitməsinin nəti¬cəsi ola bilər. Bu, fizioloji ölüm hesab olunur. Bəzən orqanizm öz həyat fəaliyyətini saxlamaq üçün hüceyrələrini qurban verir. Orqanizmin bir çox hüceyrələrinin ömrü gün və aylarla ölçülür.
əmələ səl ir. orqanlarda ölmüş hüceyrələr əvəzinə yeniləri
ısejıS eAnu-£i !5[peAnu-j j Jıjepb eAtıu-oi djpuoxojıuı-6 p}[eqe§ 5[p- Buız-Bidopuə-8 ^BUIOSOJJUƏS-^ iıjBJBd'B pjoH‘9 -Uiosozipç tnfnobriAob zojısouıd-^ teAnu-£ iBUiZBjdcqıs-^ tj^pb-x nSnıtunb uıuısejÄəənq UHSUJ
downloaded from KitabYurdu.org 63
LAı C\
Hüceyrənin bölünmə mərhələləri 1- interfaza; 2,3-profaza; 4,5-metafaza; 6-anafaza; 7-telofaza
I- Epitel toxuması: 1-çoxqatlı epitel; 2-təkqatlı epitel; 3-vəzi epiteli; II- Birləşdirici toxuma: 1-kövşək birləşdirici toxuma; 2-qığırdaq toxuma; 3-piy toxuması; 4-siimük toxuması; III- Əzələ toxuması: 1-saya; 2-eninəzolaqlı; Vl-Sinir toxuması: 1-neyron; 2-neyroqliya; 3-piramidəbənzər hüceyrə a) neyronun cismi; b) dentrit; c) akson; ç) mielin qişası
İnsanın daxili orqanları 1-diafraqma; 2-ürək; 3-aorta; 4-udlaq; 5-ağciyər; 6-traxeya; 7-mədə; 8- nazik bağırsaq; 9-yoğun bağırsaq; 1 O-qaraciyər; 11-mədəaltı vəzi; 12- dalaq; 13-böyrək; 14-sidik axarı; 15-sidik kisəsi. Toxumalar orqanların quruluş əsasıdır. Toxumalardan bəhs edən elm histologiya adlanır. Mürəkkəb orqanizm- ərdə hüceyrə və qeyri-hüceyrəvi strukturlar toxuma adlanan xüsusi sistemlərin tərkibinə daxildir. downloaded from KitabYurdu.org 64
Mənşəyinə, quruluşuna və yerinə yetirdiyi funksiya¬lara görə bir-birinə oxşar hüceyrələr və hüceyrəarası maddələr qrupuna toxuma deyilir. Toxumalar bütün orqanların quruluş əsasını təşkil edir. Toxumalar orqa¬nizmdə müəyyən funksiyanın icrası üçiin ixtisaslaşmışdır. Morfoloji, fizioloji xüsusiyyətlərinə görə toxumalar aşağıdakı qruplara bölünür: 1) epitel toxuması; 2) birləş¬dirici toxuma; 3) əzələ toxuması; 4) sinir toxuması. Epitel toxuması. Bu toxuma növündə hüceyrələr sıx yerləşmişdir. Orqanizmlə xarici mühit, habelə orqanlar və onların divarları arasında hüdud təşkil etdiyindən, epitel toxumasına hüdudi və ya örtük toxuması da deyilir. Belə ki, epitel toxuması orqanizmin xarici səthini, seroz boşluq- larin, boşluqlu orqanların daxili səthini örtür. Eyni zamanda epitel toxuması vəzilərin struktur əsasını təşkil edir ki, bunlara vəzi epiteli də deyilir. Epitel toxuması daim mexaniki və kimyəvi təsirlərə mə¬ruz qaldığından, yüksək regenerasiya qabiliyyətinə malikdir. Epitel vasitəsilə orqanizmlə mühit arasında mübadilə prosesləri gedir. Mühafizə və sorulma vəzifələrini örtük epiteli, sekresiya vəzifəsini isə vəzi epiteli icra edir. Birləşdirici toxuma. Ara maddəsinin çox inkişaf etmə¬silə başqa toxumalardan fərqlənir. Bu toxuma ayrı-ayrı orqanların, həmçinin orqanizmin istinadını təşkil etdiyi və orqanlar arasında qalan sahələri tutduğu üçün daxili mühit toxuması da adlanır. Bu toxuma bədəndə başlıca olaraq trofik, qoruyucu və mexaniki vəzifə daşıyır. Trofik (qida- landırıcı) vəzifəni boş birləşdirici toxuma daşıyır, qoruyu-cu vəzifə daşıyan toxumalara isə sıx birləşdirici toxuma - qığırdaq və sümük toxuması aiddir. downloaded from KitabYurdu.org
65
Tor birləşdirici toxuma, başlıca olaraq qanyaradıcı orqanlarda - sümük iliyində, dalaqda, limfa düyünlərində, qaraciyərdə və bir çox selikli qişalarda, xüsusən həzm kanalında olur. Tor birləşdirici toxuma bədəndə qanyaradıcı və faqositoz vəzifə daşıyır. Qan tünd qırmızı rəngli maye halında boş birləşdirici toxuma olub, formalı elementlərdən və ara maddədən, plazmadan ibarətdir. Formalı elementlər eritrositlər, leykositlər, trombositlərdir. Limfa şəffaf rəngsiz maye olub, formalı elementi başlıca olaraq limfositlərdir. Əzələ toxuması. Bu toxuma spesifik diferensiasiyaya uğramış və yığılma qabiliyyətinə malik xüsusi toxumadır. Bu toxumadan fəal hərəkət orqanları olan əzələlər təşkil olunmuşdur. Əzələ toxuması üç növdür: saya, eninəzolaqlı və ürək əzələ toxuması. Saya əzələnin yığılması iradəyə tabe deyildir və o, uzun müddət yığılmış vəziyyətdə qala bilər. Bu əzələnin yığılmasına az enerji sərf olunur və gec yorulur. Saya əzələ toxuması insanlarda eninəzolaqlı əzələ toxumasına nisbə¬tən xeyli azdır. Əsasən daxili orqanların, qan və limfa damarlarının, vəzi axacaqlarının divarında, dəridə və s. yerlərdə təsadüf olunur. Borulu orqanların və damarların divarında saya əzələ toxuması xüsusi qatlar təşkil edir. Saya əzələ toxuması yaxşı regenerasiya qabiliyyətinə malikdir. Saya əzələ hüceyrələri həm mitoz, həm də amitoz bölünmə yolu ilə çoxalır, artır. Eninəzolaqlı əzələ toxuması iradi əzələ toxumasıdır. Bunlara skelet əzələləri, dil, udlaq, qırtlaq, çanaq diafraq- ması əzələləri, həmçinin anus, sidik kanalı ətrafındakı xarici büzücü əzələlər aiddir. Ürək əzələsi də quruluşca eninəzolaqlı əzələ toxuma¬sına oxşayır. Lakin bəzi morfoloji-fızioloji xüsusiyyətləri ilə eninəzolaqlı skelet əzələsindən fərqlənir. Skelet əzələsi iradi olduğu halda, ürək əzələsi qeyri-iradidir. downloaded from KitabYurdu.org
Yüklə 3,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|