S. C.ƏLİyev, H. M. Haciyeva, N. C. MİKayilzadə TİBBİ
Yüklə 3,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
66
Skelet əzələlərində əzələ lifləri bir-birinə paralel yerləşdiyi halda, ürək əzələsində tor əmələ gətirir. Eninəzolaqlı əzələ toxuması yüksək regenerasiya qabiliyyətinə malik olur. Lakin bu proses bir sıra amillər¬dən asılı olaraq gedir.
Sinir toxuması. Sinir toxuması orqanizmin ən yüksək inkişaf dərəcəsinə çatmış toxuması olub, yüksək oyanıcı- lığa, oyanmanı sinir impulsuna çevirmək və bu impulsu nəql etmək qabiliyyətinə malik olması ilə başqa toxuma- ' lardaıı fərqlənir. Sinir toxuması sinir sisteminin struktur əsasını təşkil edir. Sinir sistemi bütün orqan və toxumaların fəaliyyətini tənzim edir, onları vahid sistemdə birləşdirib, aralarında əlaqə yaratmaqla orqanizmin tamlığını təmin edir, orqanizmi əhatə olunduğu mühitlə rabitələndirir və onu xarici mühitin daim dəyişən şəraitinə uyğunlaşdırır. Sinir toxuması sinir hüceyrələrindən və qliya adlanan elementlərdən ibarətdir. Sinir hüceyrələri toxumanın spesifik funksiyalarını icra edir, neyroqliya isə onlarla sıx rabitədə olub, istinad, trofik, mühafizə və ayırıcı fəaliyyət göstərir. Sinir hüceyrələri çıxıntılı olub, çıxıntıları ilə birlikdə neyron adlanır. Neyron sinir toxumasının əsas struktur və funksional vahidi olmaqla cisimdən və çıxıntılardan ibarətdir. Hüceyrə çıxıntıları iki cür olur: neyrit və ya akson və dentritlər. Neyrit uzun çıxıntı olub, sinir • impulsunu cisimdən işçi orqanlara və ya digər neyronlara aparır. Dentritlər isə nisbətən qısa çıxıntılar olub, impulsu periferiyadan perikariona doğru aparır. Hər bir yetişmiş sinir hüceyrəsinin bir neyriti, bir neçə dentriti olur. Dentritlər, bir qayda olaraq, ağac kimi şaxələnir. Neyronlar funksional cəhətdən hissi, ara və hərəki olmaqla 3 qrupa bölünür. Hissi neyronlar (afferent, affektor, reseptor) reseptorlar vasitəsilə qəbul olunmuş qıcıqları sinir impulsu şəklində mərkəzi sinir sisteminə downloaded from KitabYurdu.org 67
doğru aparır. Ara (assosiativ) neyronlar müxtəlif neyronlar arasında rabitələr yaradır. Hərəki (efferent-effektor, motor) neyronlar mərkəzi sinir sistemindən oyanmanı işçi orqanlara ötürür. Sinir toxumasının regenerasiyasmdaıı danışarkən qeyd etmək lazımdır ki, bu yalnız neyron un çıxıntılarında müşahidə edilir. Belə ki, neyronun çıxıntısı zədələnərsə, onun həmin nahiyədən aşağıda qalan hissəsi degenerasiyaya uğrayaraq dağılır. Müəyyən vaxtdan sonra isə çıxıntının qalan hissəsi uzanaraq dağılmış hissəni bərpa edir. Həmin proses periferik sinirlərdə müşahidə olunur. Orqanizmdə funksiyaların tənzimi Fizioloji funksiyalar - həyat fəaliyyətinin uyğunlaşma əhəmiyyətli təzahürləridir. Müəyyən funksiyanı yerinə yetirən orqanizm xarici mühitə uyğunlaşır və ya mühiti öz tələbatına uyğunlaşdırır. Canlı orqanizmin başlıca funksi¬yası maddələr və enerji mübadiləsidir ki, tənəffüs, qidalan¬ma, böyümə, çoxalma, hərəkət və s. kimi bütün qalan funksiyalar da bununla bağlıdır. Funksiyaların normal yerinə yetirilməsi üçün orqanizmin daxili mühitinin (qan, limfa, toxuma mayesi) nisbi sabitliyi vacibdir ki, buna da homeostaz deyilir. Orqanizmdə funksiyaları tənzim etmək¬lə homeostazm saxlanılmasını, onun göstəriciləri olan bioloji sabitlərin (məsələn, ürək 1 dəqiqədə 70-75 dəfə vurur, arterial təzyiq civə sütununun 120/80 mm-nə bərabərdir və s.) normal səviyyəsini, orqanizmin tamlığını təmin edən iki mexanizm fəaliyyət göstərir: 1) humoral və ya kimyəvi mexanizm; 2) sinir mexanizmi. Daha qədim olan humoral tənzimi qanda dövr edən müxtəlif kimyəvi maddələr, o cümlədən, orqanizmdə gedən parçalanma və sintez məhsulları olan bioloji aktiv maddə¬lər həyata keçirir. Daxili sekresiya downloaded from KitabYurdu.org 68
vəzilərinin hormonla¬rının təsiri ilə əlaqədar olan endokrin (hormonal) tənzim humoral tənzimin mühüm hissəsini təşkil edir. Filogenetik cəhətdən daha cavan olan sinir tənzimi daha təkmil, dəqiq və sürətlidir. Mərkəzi sinir sisteminin iştirakilə funksiyaların reflektor tənzimi həyata keçirilir. Son nəticə etibarilə beyin qabığının nəzarəti altında olan sinir və humoral tənzim mexanizmləri qarşılıqlı əlaqədə fəaliyyət göstərir və vahid sinir - humoral tənzim sistemini əmələ gətirir. III. SAĞLAMLIQ VƏ XƏSTƏLİK Norma, sağlamlıq və xəstəlik haqqında ümumi anlayış Xəstəliyin mahiyyətini düşünmək üçün normal, sağlam həyatın nədən ibarət olduğunu müəyyən etmək lazımdır. Çünki xəstəlik bu həddən kənarda baş verir. Tibbi təcrübədə «normal temperatur)), «normal çəki)), ccnormal təzyiq)) və s. ifadələrindən istifadə edilir. Çoxlu sayda adamlarda təyin edilən həmin göstəricilərin orta rəqəmi norma kimi qəbul edilmişdir. «Norma)> və «sağlamlıq», yaxın olsa da, müxtəlif anlayışlardır. İctimai varlıq olan insan üçün sağlamlıq yalnız xəstəliklərin və fiziki qüsurların olmaması deyil, həm də onun tam fiziki, psixi və sosial salamatlılığı, müxtəlif növlü ictimai əmək fəaliyyətində ən keyfiyyətli iştirakını mümkün edən həyatıdır. Xəstəlik - zədələnmiş orqanizmin pozulmuş funksiya- . larinin kompensasiyası prosesinin iştirakı ilə keçən həyatı deməkdir. Xəstəlik zamanı insanın əmək qabiliyyəti azalır, orqanizm üçün keyfiyyətcə yeni proses başlanır. Xəstəlik hər şeydən əvvəl, həyati proses olduğu üçün təbiidir ki, xəstəlik zamanı da həyatın bütün əlamətləri vardır. Bir sözlə, xəstəlik orqanizmin downloaded from KitabYurdu.org
Yüklə 3,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|