S. C.ƏLİyev, H. M. Haciyeva, N. C. MİKayilzadə TİBBİ
Yüklə 3,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
76
Cərəyan əzələlərdən keçdikdə qıcolmaya, ürəkdən keçdik¬də səyrici aritmiyaya və ürəyin dayanmasına, başdan keçdikdə ölümə səbəb olur. Elektrik cərəyanının təsir etdiyi nahiyədə sərt konsis- tensiyalı dairəvi və ya oval şişkinlik, ətrafında qızartı, «elektrik yanıqları», bəzən yüksək gərginlikli cərəyanın orqanizmə daxil olduğu və çıxdığı yerlərdə odlu silah yaralarına bənzər yara əmələ gəlir. Elektrik cərəyanı orqanizmdə ümumi əlamətlər də törədir. Başağrısı, ürəkbulanma, ödem, qıclıq, iflic, sinir sistemində oyanma, sonra ləngimə müşahidə edilir. Ürək fəaliyyəti və tənəffüs tezləşir, arterial təzyiq yüksəlir, sonra kəskin surətdə enir, xəstə huşunu itirir. Ağır elektrik travmaları tənəffüs mərkəzinin iflici və ürək fəaliyyətinin .dayanması nəticəsində ölümə səbəb olur. Ultrayüksək tezlikli cərəyanın uzunmüddətli təsiri zamanı bədən temperaturu yüksəlir, taxikardiya, aritmiya, yorğunluq, yuxuculluq, başağrısı qeyd edilir. Yüksəklik şəraitində atmosfer təzyiqi, deməli, oksige¬nin parsial təzyiqi də azaldığından, orqanizmin oksigenlə təchizatı pozulur, toxumalarda hipoksiya (oksigen aclığı) törənir ki, bu da yüksəklik xəstəliyinə səbəb olur. Həmin xəstəlik dağa qalxanlarda inkişaf edərkən dağ xəstəliyi, təyyarəçilərdə - uçuş xəstəliyi və s. adlanır. Dəniz səviyyəsindən 4000 - 5500 m hündürlükdə insanın əhvalı pozulur, başda ağırlıq hissi və ağrı, yuxucul¬luq, diqqətsizlik, eyforiya halı müşahidə edilir, əmək qabiliyyəti azalır, bəzən yersiz hərəkətlərə yol verir. 7000 m hündürlükdə tezliklə insanın huşu itir. 8000 m hündürlükdə isə 2 - 3 dəq. ərzində dərin bayılma halı törənir ki, bu da, tezliklə tədbir görülməsə, ölümlə nəticələnir. downloaded from KitabYurdu.org
77
Yüksəklik şəraitində meteorizm (qarının köpməsi, qarında ağrı), toxuma emfizeması inkişaf edir, orqanizmin mayelərində həll olmuş qazlar xaric olub, qaz emboliyası əmələ gətirir və bədənin müxtəlif nahiyələrində ağrı törədir. Yüksək atmosfer təzyiqi şəraitində (kessonçularda, şaxtaçılarda, dalğıclarda və s.) qanda, toxumaların kolloid məhlullarında çoxlu qaz həll olur ki, bunlar da, xüsusən azot və oksigen orqanizmə toksik təsir göstərir. Başağrısı, başgicəllənmə, ağciyərlərdə ödem, bronxlarm spazması, hallüsinasiya, qıclıq müşahidə edilir, hərəkətlərin koor¬dinasiyası pozulur, huş itə bilər. Həmin şəxs sürətlə qaldırılıb, normal təzyiq şəraitinə keçdikdə, həll olmuş qazlar məhluldan ayrılır, xüsusən azot qanda iri qabar- cıqiar əmələ gətirir ki, bunlar da qaz emboliyası şəklində damarları tutur. Eyni zamanda təzyiqin kəskin surətdə azalması qulaqda və burunətrafı boşluqlarda ağrı, təbil pərdəsinin zədələnməsi, meteorizm, ağciyər ödemi, toxuma emfizeması kimi barotravma əlamətləri törədir. Buna kesson xəstəliyi deyilir. Atmosfer təzyiqi normal olan mühitdən aşağı olan mühitə keçərkən də eyni dəyişikliklər əmələ gəldiyi üçün həmin patoloji proses dekompressiya xəstəliyi də adlanır. Müalicə məqsədilə bu şəxsi yenidən sürətlə atmosfer təzyiqinin yüksək olduğu şəraitə keçirirlər. Belə rekompressiya nəticəsində qaz qabarcıqları yenidən həll olduqdan sonra xəstə tədricən adi atmosfer təzyiqi olan mühitə keçirilir. Həmin müalicə barokamerada (hermetik qapalı kabinə) aparılır. Zəhərlər, yəni orqanizmin funksiyalarını pozan və həyat üçün təhlükə törədən kimyəvi maddələr, müxtəlif prinsiplər üzrə qruplaşdırılır. Mənşəyinə görə qeyri-bioloji (qeyri-üzvi və üzvi turşular, qələvilər, oksidlər, ağır metal, arsen, flüor birləşmələri, bəzi sintetik dərman preparatları və s.), heyvan mənşəli (ilan, qaraqurd, əqrəb və s. zəhər¬ləri), bitki mənşəli (alkaloidlər, qlükozidlər, saponinlər) zəhərlər, bakteriya və downloaded from KitabYurdu.org
78
göbələkciklərin həyat fəaliyyətinin zəhərli məhsulları (aflatoksin, botulizm toksini, bəzi antibiotiklər və s.) ayırd edilir. Törətdikləri klinik əlamət¬lərə görə qıcıqlandırıcı (yandırıcı), boğucu, qıdıq törədən, dəridə yara əmələ gətirən, narkotik təsirli, qana, ürəyə, qaraciyərə və s. təsir göstərən zəhərlər vardır. Biokimyəvi təsirinə görə toxuma tənəffüsü fermentlərini fəaliyyətdən salan, zülalların və ya fermentlərin funksional qruplarını blokadaya alan, fermentlərin biosintezini pozan və s. zəhərlər ayırd edilir. Patofizioloji baxımdan hipoksiya törədən, əsasən mərkəzi və ya periferik təsir mexanizmi olan, xolinergik və ya adrenergik sistemləri zədələyən zəhərlər vardır. Eləcə də ümumi zəhərləyici maddələr (sian birləşmələri, narkotik maddələr və s.), qan zəhərləri (Bertole duzu, dəm qazı və s.), sinir zəhərləri (strixnin, arsen birləşmələri), qaraciyəri zədələyən zəhərlər (floridzin, karbon 4 - xlorid və s.) ayırd edilir.
yollarından, Zəhərlər orqanizmə dəridən, tənə ağızdan və ya parenteral yolla, yəni iynə vasitəsilə daxil olur. Endogen mənşəli, yəni maddələr mübadiləsinin məhsulları olan və toxumaların parçalanması nəticəsində 'orqanizmin özündə yaranan maddələrin törətdiyi zəhərlən¬məyə autointoksikasiya deyilir. Zəhərlərin orqanizmdə törətdiyi patoloji prosesin ağırlığı zəhərin dozasından, bədənə hansı yolla daxil olma¬sından, həmçinin orqanizmin müqavimət qabiliyyətindən, yaşından, fərdi xüsusiyyətlərindən və s. asılıdır. Məsələn, kiçik dozası müalicəvi təsir göstərən maddənin böyük dozasının təsiri öldürücü ola bilər; biri üçün təsirsiz olan doza başqasını zəhərləyə bilər və s. Bağırsaqlardan qana sorulmuş zəhərli maddələr qaraciyərdə zərərsizləşdirildiyi üçün həzm sisteminə keçən maddənin təsiri zəif olur. downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 3,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|