S. C.ƏLİyev, H. M. Haciyeva, N. C. MİKayilzadə TİBBİ
Yüklə 3,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
85
Bu dövrlər mütləq xarakter daşımayıb, kəskin infeksion xəstəliklər zamanı aydın nəzərə çarpır, irsi xəstəliklərdə çətin ayırd edilir, travmalar zamanı fərqləndirilməsi mümkün olmur, kəskin şüa xəstəliyi zamanı isə prodromal və latent dövrlər yerini dəyişir. Xəstəliklərin aşağıdakı nəticələri ayırd edilir: 1. Sağalma. 2. Residiv - xəstəliyin təkrarlanması. o ə.
Xəstəliyin uzanması, yaxud xronik formaya keç- məsi.
4. Ölüm. Sağalma xəstə orqanizmin pozulmuş funksiyalarının bərpa olunması və onun ətraf mühitdə yaşamağa uyğunlaş¬ması prosesidir. Xəstəlik ərzində orqanizmin pozulmuş özünütənzimi- nin bərpa edilməsi mexanizmləri sanogenez adlanır. Sano- aenezin əsasını xəstənin sağalmasına və reabilitasiyasına (əmək qabiliyyətinin bərpasına) yönəlmiş mühafizə, uyğun-laşma və kompensasiya reaksiyalarının məcmusu təşkil edir. Xəstəlik şəraitində mühafizə - uyğunlaşma reaksiya¬larının üç qrupu müşahidə edilir: 1. Sürətli və qeyri-sabit reaksiyalar - əsasən orqaniz¬min zərərli maddələrdən təmizlənməsinə və həyat fəaliyyəti göstəricilərinin normal səviyyədə saxlanılmasına xidmət edir (asqırma, öskürmə, qusma, stress zamanı yüksəlmiş arterial təzyiqin normallaşması və s.). downloaded from KitabYurdu.org 86
2. Nisbi sabit reaksiyalar - orqanların ehtiyat qüvvələ¬rinin səfərbərliyə alınması, orqanizmin tənzimedici sistem¬lərinin fəaliyyətə başlaması, zəhərli maddələrin neytrallaş- dırılması, birləşdirici toxumanın mühafizə reaksiyaları. 3. Uzunmüddətli və sabit reaksiyalar - kompensator hipertrofiya, reparativ regenerasiya (qanitirmə zamanı qanın regcnerasiyası və s.), infeksion xəstəliklər nəticəsində törənən imrnun reaksiyalar və s. Ölüm orqanizmin həyat fəaliyyətinin dayanmasıdır. Ölümün təbii və vaxtından qabaq, yaxud patoloji formaları mövcuddur. Təbii ölüm həyatın təbii dayanması, orqanizmin həd¬dən artıq qocalması və onun funksiyalarının sönməsidir, yəni fərdin yaşamasının təbii başa çatmasının nəticəsidir. Patoloji ölüm hər hansı yaşda və vaxtından qabaq baş verə bilər. Onun zorakı (öldürülmə və ya öz-özünü öldür¬mə) yolla təzahür etməsi mümkündür, yaxud müəyyən qəzadan, xəstəlikdən irəli gələ bilər. Ani ölüm qəflətən baş verən ölümə deyilir. İnsanın ölümünün bilavasitə səbəbi ürəyin, yaxud tənəffüs hərəkətlərinin dayanmasıdır. Klinik və bioloji ölüm ayırd edilir. Klinik ölüm zamanı ürəyin və tənəffüsün işi dayanır, bütün reflekslər yox olur. Klinik ölüm 5-6 dəqiqədən çox çəkmirsə, o dönən prosesdir. Bioloji ölüm isə orqanizmdə və ilk növbədə sinir sistemində geri dönməyən üzvi dəyişikliklərlə xarakterizə olunur. Bəzi hallarda həyatdan klinik ölümə keçmə vaxtı uzanır və ölməkdə olan adam üçün bu çox əzabverici olur. Buna canvermə deyilir. Canvermə ölməkdə olan adamın həyatının son mərhələsidir. Ölümün şərtsiz əlamətləri bədənin soyuması, qıc olması və meyit ləkələrinin görünməsidir. Meyit ləkələri bədənin alt hissələrində görünür. downloaded from KitabYurdu.org
87
Reanimasiya (orqanizmin canlandırılınası) süni təd¬birlər kompleksi tətbiq etmək yolu ilə orqanizmin klinik ölüm halından çıxarılmasıdır. Ölüm həyat üçün vacib orqanlarda - ürək, beyin və ağciyərlərdə baş verdikdə canlandırma mümkün deyildir. IV. TİPİK PATOLOJİ PROSESLƏRİN BƏZİ FORMALARI Hüceyrə və toxuınalardakı müxtəlif patoloji proseslərin, patoloji və mühafizə reaksiyalarının təkamül prosesində formalaşmış daimi kombinasiyaları tipik patoloji proses adlanır. Tipik patoloji proseslər səbəbindən, lokalizasiyasm- dan asılı olmayaraq, əsasən eyni qanunauyğunluqlar üzrə inkişaf edir. Məsələn, hər hansı bir toxumanın və ya orqanın iltihabı zamanı iltihaba xas olan əlamətlərin eyni kompleksi (qızartı, şişkinlik, temperaturun yüksəlməsi, ağrı, funksiya¬ların pozulması) müşahidə edilir. Bir qayda olaraq, tipik patoloji proseslər orqanizmin xəstəliktörədici amilə qarşı mühafizə reaksiyası kimi başlanır, sonra isə, həddən artıq inkişaf etdikdə, özü orqanizm üçün ziyanlı olur. Tipik patoloji proseslərə hüceyrə zədələnməsi, maddələr mübadiləsinin tipik pozulmaları, iltihab, qızdırma, hipoksiya, aclıq, allergiya, şişlər, ekstremal vəziyyətlər və s. aiddir. Hüceyrə zədələnməsi Bədəndəki hər hansı patoloji proses ilk növbədə canlı orqanizmin struktur-funksional vahidi olan hüceyrələrin zədələnməsi ilə başlanır. Zədələnmə hüceyrələrin ara maddə ilə qarşılıqlı əlaqəsini, orqan və sistemlərin funksiyalarını pozur ki, bu da xəstəliyin inkişafına səbəb olur. Odur ki, . xəstəliklərin törənməsinin, inkişafının və nəticəsinin öyrənil¬məsi hüceyrə zədələnməsi haqqında təlimlə sıx əlaqədardır. downloaded from KitabYurdu.org 88
Xəstəliktörədici amillərin təsirindən hüceyrənin quru¬luşunun və funksiyalarının pozulmasına hüceyrə zədələn¬məsi deyilir. Orqanizmə təsir göstərən saysız-hesabsız amillərin hamısı hüceyrəni zədələyə bilər. Odur ki, hüceyrə zədələn- məsinin səbəbləri həddən artıq çoxdur. Onları müxtəlif prinsiplər üzrə qruplaşdırmaq olar. İlk növbədə fiziki, kimyəvi, bioloji amillər ayırd edilir. Bunlar ekzogen və ya endogen ola bilər. Hüceyrəni infeksion və qeyri-infeksion amillər də zədələyə bilər. Hüceyrəni zədələyən fiziki amillər özləri də çox müxtəlifdir: mexaniki (zərbə, dartınma, sıxılma və s.), termik (yüksək və ya aşağı temperatur), elektrik, radiasion (ultrabənövşəyi, rentgen, radioaktiv şüalar) amillər, sərbəst radikallar, elektromaqnit dalğaları və s. Kimyəvi amillərə üzvi və qeyri-üzvi turşu və qələvilər, ağır metal duzları, sitotoksik birləşmələr (sianidlər və s.), pozulmuş maddələr mübadiləsinin məhsulları və s. aiddir. Bir sıra dərmanlar (strofantin, insulin və s.) düzgün tətbiq edilmədikdə, xüsusən dozası artıq götürüldükdə, hüceyrə¬ləri zədələyir. Eyni kimyəvi maddənin çatışmaması da, miqdarının çox artması da hüceyrələri zədələyə bilər. Məsələn, toxumalarda oksigen çatışmadıqda, hüceyrələr oksidləşmə prosesləri pozulduğu üçün, oksigenin miqdarı həddən artıq olduqda isə lipidlərin peroksid yolu ilə sərbəst radikallı oksidləşməsi prosesinin fəallaşması nəticəsində zədələnir. Ən müxtəlif bioloji amillər orqanizmə infeksion (viruslar, rikketsiyalar, mikroorqanizmlər, göbələklər və s.), parazitar (bağırsaq qurdları), toksik (ilan, əqrəb, arı və s. zəhərləri, bəzi bitkilərin şirələri), mexaniki (heyvan¬ların dişləməsi, buynuzla vurması və s.) təsirlər göstərməklə hüceyrələri zədələyə bilər. downloaded from KitabYurdu.org
Yüklə 3,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|