S. C.ƏLİyev, H. M. Haciyeva, N. C. MİKayilzadə TİBBİ
Yüklə 3,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
73
toxumalar sıxıldıqda, onların inkişafı zəifləyir və ya dayanır. Məsələn, qədimdə yaponlar və çinlilər qızlara xüsusi ayaqqabı geyindirirdilər ki, ayaqları kiçik qalsın. Zəlzələ, bomba partlaması və s. zamanı uçqun altında qalmış şəxsləri çıxardıqdan sonra onlarda «uzunmüddətli sıxılma sindromım inkişaf edir. Bədəndəki ümumi morfo- loji və funksional pozulmaların məcmusu olan həmin sindroma şok əlamətləri, artmaqda olan böyrək çatışmaz¬lığı (sidik ifrazatının azalması və ya kəsilməsi), ödemlər, orqanizmdə şiddətlənən ümumi intoksikasiya və s. aiddir. istinad-hərəkət aparatının, döş və qarın boşluğu orqanlarının və s. ağır travmaları zamanı travmatik şok törənir. Şokun bilavasitə səbəbi ağrıdır ki, bu da zədələnmiş toxumaların sinir elementlərinin birgə və şiddətli qıcıqlanması ilə əlaqədardır. Çox qan itirilməsi şokun gedişini ağırlaşdırır. Travmatik şokun əmələ gəlməsi mexanizmində həyat qabiliyyətini itirmiş toxumaların parçalanıb, toksik maddələrin qana sorulması nəticəsində törənən toksemiya da müəyyən rol oynayır. Şokun bütün növlərində olduğu kimi, travmatik şokun da gedişində erektil və torpid mərhələlər müşahidə edilir. Adətən bir neçə dəqiqə davam edən erektil mərhələ üçün hərəki və psixi oyanma halı, saatlar və ya günlərlə davam edən torpid mərhələ üçün isə beyin qabığında lən¬gimə səciyyəvidir. Təcilin təsirindən (məsələn, liftdə qalxıb-enərkən) ağırlaşma adlanan hal törənir: qan dövranı, görmə qabi¬liyyəti pozulur, sifət deformasiyaya uğrayır, ödemli olur, huş itə bilər və s. Gəmi yırğalanarkən, təyyarədə uçuş, karuseldə fırlanma zamanı törənən, kiııetozlar adlanan patoloji hallar da təcilin təsiri ilə əlaqədardır. Kinetozlar vegetativ sinir sisteminin və ya vestibulyar aparatın oyanıcılığı yüksək olan şəxslərdə daha çox olur. downloaded from KitabYurdu.org 74
Çəkisizlik şəraitində (kosmik uçuşlar zamanı) hərə¬kətlərin dəqiqliyi, hissiyyat pozulur, başgicəllənmə, öyümə, • qusma və s. müşahidə edilə bilər.
Şiddətli .səs-küyiin təsirindən yalnız qulaqda (ağrı, karlıq) deyil, digər orqanlarda və bütün bədəndə patoloji hallar (qıclıq, iflic, yorğunluq, yaddaşın zəifləməsi, huşun itməsi və s.) törənir. Ultrasəs bədənə mexaniki, termik və kimyəvi təsir göstərir; kavitasiya (maye mühitində çoxlu mikroskopik qovuqcuqlarm əmələ gəlməsi) nəticəsində toxumaların dağılmasına səbəb olur. Yüksək temperaturun orqanizmə yerli təsirindən yanıq əmələ gəlir. Yanıq sahəsi geniş olduqda, yanıq xəstəliyi törənir. Yüksək temperaturun orqanizmə ümumi təsiri hiperemiyaya səbəb olur: bədən temperaturu yüksə¬lir, tər ifrazı artır, qan qatılaşır, ürəyin işi çətinləşir və s. Temperaturun sürətlə artması (bəzən 42 - 43°C-dək) ilə müşahidə olunan kəskin hipertermiyaya istilikvurma deyilir: mərkəzi sinir sistemində huşun itməsinə səbəb olan dəyişikliklər, narahatlıq, nəbzin sürətlənməsi, təngnəfəslik, qusma, qıclıq və s. müşahidə edilir. Açıq başa günəş şüala¬rının təsirindən törənən günvurma da klinik əlamətlərinə görə istilikvurmaya bənzəyir. Aşağı temperaturun yerli təsiri domnaya səbəb olur. Soyuğun orqanizmə ümumi təsirindən hipotermiya əmələ gəlir, yəni bədən soyuyur. Günəşin orqanizmə uzunmüddətli təsiri zamanı ultrabənövşəyi şüalar fotooftalmiyaya (gözün
sklerasında patoloji dəyişikliklər), fotosensibilizasiyaya (dəridə və selikli qişalarda iltihab) səbəb olur. İnfraqırmızı şüalar damar divarlarının keçiriciliyini yüksəltməklə ekssudasiya, istilik tənzimini pozmaqla gün¬vurma törədir. m downloaded from KitabYurdu.org 75
Ionlaşdırıcı şüaların 10000 rentgendən artıq dozaları bir neçə dəqiqədən bir neçə saatadək, 600 rentgen - 10 gün ərzində ölümə səbəb olur. Bundan aşağı dozalar şüa xəstəliyi törədir. Həmin şüaların insan üçün minimal letal (öldürücü) dozası 400 rentgen hesab edilir. İonlaşdırıcı şüaların orqanizmə birdəfəlik təsir edən yüksək dozaları kəskin, təkrarən təsir edən kiçik dozaları isə xronik şüa xəstəliyinə səbəb olur. Şüa xəstəliyinin əsas əlamətləri qanyaradıcı sistemin və limfoid toxumanın fəaliyyətinin pozulması, həmçinin immunobioloji xassələ¬rinin zəifləməsi nəticəsində infeksiyalarm qoşulması ilə əlaqədardır. Qanın formalı elementlərinin sayı azalır, qansızına və qanaxmalar, angina, pnevmoniya, mədə- bağırsaq infeksiyaları, dəridə xoralar, tüklərin tökülməsi müşahidə edilir, endokrin vəzilərin, xüsusən cinsiyyət vəzilərinin, mərkəzi sinir sisteminin funksiyaları pozulur. Fokuslaşdırılmış ensiz zolaq şəklində yüksək enerjili işıq seli olan lazer şüaları məhdud bir sahəni yüksək temperaturadək qızdırmaqla hətta almazı, poladı, volframı əridə bilir. Odur ki, tibbdə diaqnostika və müalicə məqsədilə tətbiq olunan bu şüalardan düzgün istifadə edilmədikdə, toxumalarda qansızına, gözdə yanıq, sümük¬lərin, parenximatoz orqanların, endokrin vəzilərin zədələn- məsi, distrofiya, nekroz və s. müşahidə edilir. Elektrik enerjisinin (elektrik cərəyanı, ildırım) orqaniz¬mə təsiri cərəyanın tezliyindən, şiddətindən, bədənin hansı hissəsindən keçməsindən, orqanizmin funksional halından və s. asılıdır. Adi 40 - 60 hs tezlikli cərəyanın 40 - 60 voltadək gər¬ginliyi insan orqanizmi üçün nisbətən təhlükəsizdir; 100 voltadək - şərti patogen, 200 - 500 volt - mütləq patogcn və şərti letal, 500 voltdan artıq - mütləq letal hesab edilir. Elektrik cərəyanının yaş dəriyə təsiri daha şiddətli olur. downloaded from KitabYurdu.org
Yüklə 3,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|