S. C.ƏLİyev, H. M. Haciyeva, N. C. MİKayilzadə TİBBİ
Yüklə 3,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
101
2. Arterial hiperemiya (reflektor təsirin
aradan qalx¬ması, mediatorların parçalanması). 3. Venoz hiperemiya. 4. Staz.
Həmin dəyişikliklərin ardınca damar kcçiriciliyi artır, ekssudasiya və emiqrasiya prosesləri başlanır. Ekssudasiya (lat. eks - çıxarma; sudo - tərləmək) - iltihab zamanı qanın maye hissəsinin və onda həll olmuş qan plazması kompo¬nentlərinin damar divarından xaric olub, toxumalara keçməsidir. Geniş mənada ekssudasiya anlayışına emiqra¬siya daxildir. Emiqrasiya (lat. emiqrare - köçmək) - leyko- sitlərin qan damarları divarından toxumalara keçməsidir. İltihab ocağında toplanan və tərkibində hüceyrəvi element- • v lər olan mayeyə ekssudat deyilir. Ekssudasiya prosesi iltihab ocağındakı aşağıdakı dəyişikliklərin nəticəsidir: 1) mikrosirkulyasiya damarlarının keçiriciliyinin artması; 2) damarlarda qanın hidrostatik təzyiqinin və bununla əlaqədar filtrasiya təzyiqinin yüksəlməsi; 3)
toxumalarda osmotik və onkotik təzyiqlərin artması. Tərkibinə görə ekssudatın (iltihab ocağında damar¬lardan xaric olub, toxumalarda toplanan maye və hüceyrəvi elementlər) bir neçə növü ayırd edilir: seroz, kataral, fıbrinoz, hemorragik, irinli, çürüntülü, qarışıq. Məsələn, irinli ekssudatın tərkibində çoxlu formalı elementlər, nekrozlaşmış toxuma hissəcikləri, qida maddə¬lərinin parçalanması downloaded from KitabYurdu.org
102
məhsulları, fermentlər olur. Eks- sudatın tərkibindəki proteolitik, amilolitik və lipolitik fermentlər ikincili alterasiya törədir. Ekssudat tərkibcə ödem mayesi olan transsudatdan fərqlənir. Ekssudatın tərkibində zülalların miqdarı və hüceyrələrin sayı çox, reaksiyası turş, xüsusi çəkisi və osmos təzyiqi yüksək olur; transsudatdan fərqli olaraq, çox vaxt laxtalanır. Leykositlərin iltihab ocağına emiqrasiyası onların damar mənfəzinin kənar hissəsinə doğru itələnib, damar divarı yaxınlığında mövqe tutması, yəni leykositlərin yan duruşu (marginasiyası) ilə başlanır. Sonra leykositlərin müxtəlif formaları yalançı ayaqcıqlar vasitəsilə endotel hüceyrələri arasındakı (iltihab zamanı genəlmiş) yarıqlar¬dan (neytrofillər və eozinofillər) və ya hüceyrə membranla- rındakı məsamələrdən keçərək damardan xaric olur, yaxud da endotel hüceyrənin içinə daxil olub, orada hərəkət edir, bazal membranla təmasda olan səthi yarıb, əks tərəfə çıxır (monositlər və limfositlər). Bu mexanizmlərin sürətindən asılı olaraq neytrofillər və eozinofillər iltihab ocağına birinci olaraq, monositlər bir qədər sonra, limfositlər isə ən axırda gəlib çatır. Burada başqa bir bioloji məqsədəuyğun¬luq da maraqlıdır. Neytrofillər məhv olduqda yaranan turş mühitdə onlar öz aktivliyini itirir, həmin anda gələn monositlər və limfositlər isə məhz turş mühitdə daha aktiv olur. Emiqrasiyamn mexanizmini hələ İ.İ.Meçnikov xemo- toksislə izah etmişdi. Sitotaksinlər adlanan maddələr (komplement sisteminin bəzi aktivləşmiş komponentləri, denaturasiyaya uğramış zülallar, bakteriya toksinləri, peptonlar, limfositlərin parçalanmasının bəzi məhsulları, kallikrein və s.) bu prosesi sürətləndirir, sitotaksinlər isə bəzi maddələri sitotaksinlərə çevirir. iltihab ocağına çıxmış leykositlər faqositozu həyata keçirir ki, bunun da aşağıdakı mərhələləri ayırd edilir: downloaded from KitabYurdu.org
103
1. Xemotaksis - faqositin yad cismə yaxınlaşması. 2.
Adheziya - yad cismə yapışma. 3.
Endositoz - yad cismin udulması. . 4. Hüceyrədaxili həzm. IV. Qamn reoloji xassələrinin dəyişilməsi. İltihabın III mərhələsiııdəki bir sıra dəyişikliklər qanın reoloji (yun. reo - axıcılıq) xassələrinin, yəni axa bilmək qabiliyyətinin pozulmasına səbəb olur. Aşağıdakılar xüsusən mikrosirkul- yasiya sistemi damarlarında qanın axmasını çətinləşdirir: 1) ekssudasiya nəticəsində qanın qatılaşması; 2) asidozla əlaqədar turş mühitdə formalı elementlərin və endotel hüceyrələrinin şişməsi; 3)
endotel hüceyrələrinin və formalı elementlərin (xüsusən trombositlərin) zədələnməsi nəticəsində qanın laxtalanma qabiliyyətinin artması və damarlarda trombla- rın əmələ gəlməsi; 4) şişmiş eritrositlərin damar daxilində birləşərək, mikroaqreqatlar əmələ gətirməsi. V.
Proliferasiya. Proliferasiya (lat. proles - nəsil; fero - gətirirəm) - hər hansı toxumanın hüceyrələrinin çoxala¬raq sayının artmasına deyilir. İltihabın sonuncu mərhələsi kimi proliferasiya iltihab ocağında hüceyrə elementlərinin çoxalmasından, bərpa proseslərindən ibarətdir. Nəticədə yerli toxuma (əsasən birləşdirici, nadir hallarda epitel) elementləri əmələ gəlir və toxumanın zədələnmiş hissəsini əvəz edir. Sonra əmələ gəlmiş çapığın lazımsız kollagen strukturları lizisə uğrayır və yalnız iltihab prosesinin adekvat surətdə başa çatmasını təmin edən miqdarı qalır. downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 3,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|