Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich
Katabolizim va anabolizimda energiya
Yüklə 405,26 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.4. Tirik tizimlarda oz-o‘zidan kopayish 15
| 14
Katabolizim va anabolizimda energiya almashinuvining oraliq mahsuloti - ATFdir M oddalam ing oksidlanish energiyasi Energiya Transm em bran Trar 1.3-rasm. Hujayra tomonidan bajariladigan ishlar bilan moddalarning oksidlanish energiyasi orasidagi bogMiqlik Organizm hujayralarida doimo ulaming struktur-funksional kom- ponentlarining parchalanishi va sintezlanishi kuzadladi. Parcha- lanishda hosil bo‘ladigan moddalar oziq moddalari kabi organizm metabolidarining umumiy fondini tashkil qiladi. 0 ‘sayotgan orga- nizmda stmktur-funksional komponentlaming hosil b o iish tezligi, ularning parchalanish tezligidan katta, shuning uchun ulaming umumiy massasi ortib boradi. Katta yoshli odamda ushbu jarayonlar tezligida tenglik kuzadladi. Ochiq tizim bo‘ lgan organizmlarga o ‘z-o‘zidan ko‘payish qobiliyati xosdir, ya’ni ular o‘zini-o‘zi nusxalash (kopiyalash) xususiyadga ega. Tirik tizimlardagi o4z-o4zidan ko‘payish qobiliyatini yana reproduk- siya deb ataydilar. Ushbu jarayon tirik materiyaning tashkillashishi- ning barcha darajalarida amalga oshiriladi. Reproduksiya hisobiga nafaqat to‘liq organizm, balki hujayralar va hujayra organellalari (mitoxondriyalar, plastidalar va boshq.) bo'linishdan so‘ng o ‘zining boshlang‘ich holatlariga o ‘xshash bo‘lib qoladi. Birlamchi o ‘z-o‘zidan ko‘payish molekulyar darajada kuzatiladi. Xususan, DNK kabi informatsion molekula ikkilanishda, birlamchi (ona) molekulani to ‘liq qaytaruvchi ikki qiz molekulalarini hosil qiladi. 1.4. Tirik tizimlarda o'z-o‘zidan kopayish 15 Am m o DNKning ikkilanishi uchun k o ‘plab fennentlar mavjud bo lishi kerak, fermentlar oqsillar bo‘lganligi uchun ulaming genlari ham mavjud b o iis h i kerak. Bulardan tashqari, har doim ham ovqat tarkibida mavjud b o im a g a n yoki ovqat hazm qilish tizimida tez paichalanib ketadigan, ba’zi bir birlamchi molekulalarning mavjudligi am talab qilinadi. B u holatda ushbu moddalar hujayraning o ‘zida sintezlanishi lozim. Bu esa metabolizm mavjud bo‘lishini anglatadi. Bulaming hammasi DNK molekulasining o ‘z-o‘zidan ko‘payishi bu o z-o zidan ko‘payishning eng birlamchi bosqichi ekanligini anglatadi. Shu asosda organellalaming o ‘z-o‘zidan ko‘payishi, y a’ni o ‘z- o zidan ko payishning ikkinchi bosqichi ketadiki, u uchinchi bosqich, ya ni hujayraning o ‘z-o ‘zidan ko‘payishiga asos b o iad i. Demak, ko‘p hujayrali organizmlaming alohida hujayralari o ‘z- o zidan ko‘payuvchi tizim lar bo‘lib, to ‘liq ko‘p hujayrali organizm esa - yanada yuqori darajadagi o ‘z-o‘zidan ko‘payuvchi tizimdir. Populyatsiyalar, turlar, biogeotsenozlar, biosfera murakkabligi ortib boruvchi o ‘z-o‘zidan ko‘payib boruvchi tizimlardir. Yer yuzidagi eng sodda tuzilgan O‘z-o ‘zidan k o ‘payuvchi organizmlar bakteriyalardir: ulaming genomi o ‘rta hisobda 5000 gen saqlasa, inson genomi 50 000 gen saqlaydi. Shunday qilib, moddalar almashinuvi natijasida ovqat bilan qabul qilingan moddalar hujayraning o ‘z moddalari va strukturalariga aylanadi va bundan tashqari, organizm tashqi ish bajarish uchun energiya bilan ta ’minlanadi. O ‘z-o‘zidan ko‘payish, y a’ni o"z nusxalarini yaratish - tirik organizmlaming, notirik tabiatdagi modda almashinuvidan farqlovchi, fundamental xususiyati hisoblanadi. Yüklə 405,26 Kb. Dostları ilə paylaş:
|