Saçmalıklar Çağı
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
4. Bir şeyleri istemekten vazgeçemeyiz. Nietzsche insanı coşturur coşturmasına ama kim fikirlerini uygulamaya koymaya kalkışabilir? Übermensch (üst-insan) olarak yaşamak, gerçek bir Hıristiyan gibi yaşamak kadar imkânsızdır. Nasıl yaşayacağını kestirmeye çalışmada ortaya çıkan birçok saçmalıktan biri, en baba yaşam kılavuzlarının, kendilerini çoğunluğun yaşamak gördüğü şeyden ısrarla mahrum etmiş olmasıdır. Bu mürşitlerin çok azı evli veya çocukluydu; pek azı alın teriyle eve ekmek götürme rezaletinden mustaripti. Mesela tüm kaynaklarda Spinoza'nın mercek yaparak geçindiği yazılıdır ama gerçekte bu işi günlük meslek olarak yapışı sadece birkaç yıl sürmüştür. Aile babası Buda, karısı ve çocuklarını terk etmekle kalmamış, evden gece yarısı çaktırmadan sıvışmıştır (dürüstlük de bir yere kadar yani). Sokrates evi terk etmemiş ama ailesiyle neredeyse hiç ilgilenmemiştir. Karl Jaspers, Konfüçyüs'ü anlatıyor: "Karısı ve çocuklarıyla ilişkisi pek candan değildi." [110]
Sartre ve hayatına giren kadınların öyküsü daha da fenadır. Varoluşçu sevgilisi Simone de Beauvoir, çekici ve kolay etkilenen genç öğrenci kızları baştan çıkarıp filozofun koynuna sokar, Sartre'sa keyfini çıkardıktan sonra kızları terk ederdi. Bu kızların birçoğunun hayatı mahvolmuştur.
Hatta düşünürlerde belli bir yaştan sonra kadın düşmanlığı dahi baş göstermektedir ve bu bozukluk özellikle Schopenhauer ve Nietzsche'de belirgindir. Ee, bu tiplerin geçinmek için ter döken, tek eşle yaşayan ve aile geçindirenlere diyecek neleri olabilir? Ayrıca uygulamak bir yana, kuramsal düşünce, kavraması ve koruması bile son derece zorlu, uçucu bir şeydir. Zihinden, yaprakların arasından süzülen meltem misali geçer; yapraklar hafifçe kıpırdar, ardından düşlerine geri dönerler. Ama Erich Fromm'u otuz yıl sonra bir kez daha okumak aydınlatıcı bir deneyim yaşattı bana. Kitaplarından aklımda hiçbir şey kalmadığından emindim ama okurken, bana ait olmadıklarını hiç bilmeden tekrarlayıp durduğum bir sürü cümleye rastladım. Yani fikirler zihinde kalmaktadır –fark edilmeden, bilincin altında– ki bu durumda davranışı da aynı şekilde etkiliyor olmaları gerekir. Kişisel gelişim kitaplarının önerdiği reçeteleri alıp uygulamaktan değil, fikirleri özümseyip verimli davranışları beslemelerine bilinçsizce izin vermekten bahsediyorum. Belki de bizim yaşlı ağaç kökünden sallanabiliyordur sonuçta. Gerçi bu da eski bir fikirdir. Sokrates dürüstlük ve adalet gibi kavramları sadece düşünmek ve üzerlerine sohbet etmenin bile insanları daha dürüst ve adil kılacağına inanıyordu ki bu da, Buda'nın,
değişimin peyderpey ve belli belirsiz gerçekleşeceği gerçeğine rağmen her türlü anlayışın zaten bir dönüşüm olduğu görüşüne örnektir. Kısacası hiçbir belirgin talimat sunmasalar ve fark edilir herhangi bir etki yaratmıyor görünseler bile fikirleri incelemek faydalıdır. Ve aynı fikirler çok başka dönemlerde ortaya fazlasıyla güçlenmiş çıkacaklardır. Amerikalı psikologlar Peterson ve Seligman birçok kültür ve geleneği inceleyerek erdemlerin iyi yaşam için elzem olduklarına inanıldığını ortaya çıkarmışlardı. Hedefleri erdemlerin evrensel kabul göreceği bir fikir birliği bulmaktı. Altısı; adalet, insancıllık, ölçülülük, bilgelik, cesaret ve aşkınlık dışında bunun mümkün olmadığı ortaya çıktı. Liste kısa ama öyle tahmin edilebilir bir liste ki tek ılımlı sürprize, yani aşkınlığa varamadan muhtemelen çoğunuzun içi geçmiştir. Araştırmacılar bu altıncıyı bir istisna, "en üstü örtülü" [111]
erdem, bir anlam veya amaç (gelenek yaratıcı dinsel anlam veya amaç olması gerekmiyor) hissi olarak kabul ettiler. Kısacası aşkınlık belirgin davranış gerektirme anlamında kesin bir erdem değildir. Diğer beşinin sorunuysa aşırı-bilinirliktir. Herkes
bunların reddedilemezliğinde hemfikirdir. Ayrıca "erdem" kelimesi, espriden uzak tanrıya adanış ve doğruculukla kopmayacak ölçüde ilintilendirilmiştir. Çoğu insan daha erdem lafını duyar duymaz önce sıkıntıdan patlamakta, ardından kalkıp kaçmaktadır. Erdemin yaşamda tatmin bulmada başat etkenliği su götürmemekle birlikte, araştırmanın gösterdiği üzere [112] insanlara erdemli olmayı öğütlemek muhtemelen zaman kaybıdır. Peterson-Seligman yaklaşımı, hem erdem gibi gayet genel bir şeyi aramak hem de geleneklerin bütününe bakmak (İzci el kitapları dahil) bakımından fazla kapsamlı ve dağınıktı. Her kaynağa başvurulur ve tüm ortak paydalar aranırsa çıkan sonuç büyük olasılıkla basmakalıp ve yavan olacaktır. Alternatiflerden biri, sadece özgün düşünür ve yazarları okuyup sadece heyecan verici görüşleri aramaktır. Bağımsız araştırmacılığın lükslerinden biri de budur. Anlaşılır olma veya sıkıcı bir şeyde ısrar talebi söz konusu değildir. Ve bir görüşü unutulmaz ve yararlı kılmak, içe işleyip yerleşmesini sağlamak için bir sürpriz unsuru gereklidir. Ortak zemin bulma garantisi yoktur ama birbirlerinden çok ayrı zamanlarda, yerlerde, kültürlerde yaşamış, çok farklı uzmanlık alanlarından gelen özgün düşünürlerin aynı stratejileri geliştirdiklerini görmek heyecan vericidir. Bir sürü rehber kitap aynı lokantayı tavsiye ettiğinde, yemek için o lokantaya gideriz. Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|