Şahbaz muradov, ÇİNGİz baxiş
Yüklə 2,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
~ 69 ~ 1897-ci ildə Azərbaycanda «müsəlmanların» sayı 1.375 min nəfər, ermənilərin sayı isə 299 min nəfər idi. 1917-ci ilin sonunda bizim hesablamalarımıza görə «müsəlman»- ların sayı 1.830 min nəfər, ermənilərin sayı isə Rusiya ordusunda müharibədə iştirak edən erməni əskərləri ilə birlikdə 390 min nəfərdən çox deyildi. 1918-1921-ci illər ərzində baş verən kataklizmlər nəticəsində Azərbaycanda «müsəlman»ların sayı azalaraq 1.550 min nəfər, ermə- nilərin sayı isə 250 min nəfər olmuşdur. Üstəlik onu da qeyd edək ki, sayını 1.550 min nəfər müəyyən etdiyimiz müsəlman əhalisinin təxminən 50-100 min nəfərini həmin illərdə Daşnak Ermənistanından qaçqın düşmüş azərbay- canlılar təşkil edirdi. Bizim hesabımıza görə, 1917-ci ilin sonunda indiki Ermənistan ərazisində 310 min nəfər azərbaycanlı yaşayırdısa, 1922-ci ildə həmin ərazidə cəmi 83 min nəfər azərbaycanlı qalmışdı. Yəni Ermənistanda daşnakların hakimiyyəti zamanı 227 min nəfər azərbaycanlı ya erməni terrorunun qurbanı olub, ya da Azərbaycana və qismən də Türkiyəyə köçüb gediblər. Beləliklə, 1918-1921- ci illərdə indiki Azərbaycan ərazisində yaşayan «müsəl- man»ların sayı 330-380 min nəfər azalaraq, 1.450-1.500 min nəfər olmuşdur. Eyni dövrdə Azərbaycanda yaşayan ermənilərin sayı 140 min nəfər azalmışdır. Bu azalmanın bir hissəsini təbii ölümlə ölənlər və I Dünya Müharibəsində qırılan erməni əskərləri, bir hissəsini «müsəlman»lara qarşı hərbi əməliyyatlar zamanı ölən ermənilər, qalan ~ 70 ~ əksəriyyətini də Ermənistana miqrasiya edənlər təşkil edirdi. 1922-ci ildən başlayaraq, Azərbaycanda əhalinin sayı həm təbii artım, həm də yeni miqrantlar hesabına sürətlə artmağa başladı. 1926-cı ildə müsəlman əhalisinin sayı 1.708 min nəfər olmuşdu ki, bu da Azərbaycan əhalisinin 73,8%-nə bərabər idi. Halbuki 1897-ci ildə onlar əhalinin 76,2%-ni təşkil edirdi. Ermənilərin sayı 1922- 1926-cı illərdə artaraq 284,4 min nəfər olmuşdu. Ancaq onların bütün əhalinin tərkibində xüsusi çəkisi 1897-ci ildəki 16,6%-dən 12,3%-ə qədər aşağı düşmüşdü. Müqayisə üçün göstərək ki, eyni dövrdə Ermənistan əha- lisinin tərkibində azərbaycanlıların xüsusi çəkisi 30,7%-dən (1917-ci ildə – 28%) 10,2%-ə düşmüşdü. Belə ki, Ermə- nistanda 880,5 min nəfər əhalidən 89,7 min nəfəri azərbaycanlı idi. Ancaq maraqlıdır ki, onların 76,9 min nəfəri (əhalinin 8,7%-i) «türk» kimi (yəni azərbaycanlı kimi), 6,3 min nəfəri «qarapapax» kimi (ayrıca milliyyət kimi), 5 min nəfəri «pers» kimi və 1,5 min nəfəri «türk- osman» kimi qeydə alınmışdılar 47 . Halbuki bütün bu adlar altında siyahıya alınanlar eyni millətin nümayəndələri idi. Onların hamısının həmin əhali sayımında ana dillərinə görə eyni dilin, yəni Azərbaycan (“türk”) dilinin daşıyıcıları ki- mi qeydə alınması da bunu bir daha sübut edir. Görünür ki, Ermənistan əhalisinin milli tərkibində azərbaycanlıların 47 Всесоюзная перепись населения 1926 года, Москва – 1929, 14- cü cild. ~ 71 ~ xüsusi çəkisinin süni olaraq aşağı salınması bu respublikada azərbaycanlılar üçün milli muxtariyyət qurumunun yaradılması ehtimalının qarşısını almağa xidmət edirdi. Belə ki, artıq 1923-cü ildə Azərbaycanda ermənilər üçün «Dağlıq-Qarabağ Muxtar Vilayəti» ya- radılmışdı. Rus əhalisinin sayının dinamikası ermənilərlə müqayisədə bəzi oxşar cəhətləri olsa da olduqca fərqli idi. Belə ki, 1914-1920-ci illərdə I Dünya Müharibəsi və Vətəndaş müharibəsi ilə bağlı olaraq onların sayı xeyli azalmışdı. Ancaq Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qurulduğu ilk günlərdən başlayaraq, rusların Azərbaycana böyük axını başladı. Bolşevik Rusiyası Azərbaycanda neft sənayesinin və onunla bağlı sahələrin tezliklə inkişaf etdirilməsində çox maraqlı idi. Bu marağın gerçəkləşdiril- məsi isə işçi qüvvəsinə olan tələbatın yerli əhali hesabına deyil, məhz Rusiyadan sövq edilən miqrantlar hesabına təmin edilməsi əslində Azərbaycanın ruslaşdırılması siyasətinə xidmət edirdi. 1920-1926-cı illəri əhatə edən qısa bir dövr ərzində Rusiyadan Azərbaycana miqrasiya edənlərin sayı 150 min nəfər idi. Bu dövrdə ana dili rus dili olanların sayı 2,5-3 dəfə artmış, onların əhalinin etnik tərkibində xusüsi çəkisi isə 1897-ci ildəki 4,9%-dən yüksələrək, 11,0%-ə çatmışdı. Yerli (avtoxton) etnik azlıqların əhalinin etnik tərkibində uğradığı dəyişikliklərə gəldikdə isə yuxarıda ~ 72 ~ qeyd etdiyimiz kimi kəskin təzadlar müşahidə edilir. Məsələn, 1897-ci ilə nisbətən sayı xeyli azalmış olan tatdilli əhalinin əksəriyyəti 1926-cı ildə milliyyətcə «türk» kimi qeydə alınmışdı. Eyni təmayül ləzgilərdə, həmçinin buduxlarda, krızlarda və xınalıqlarda (“ketlərdə”) da müşahidə edilməkdədir. Belə ki, 1926-cı ildə ana dili ləzgi dili olanların yalnız 54,6%-i (37,3 min nəfər) milliyyətcə ləzgi kimi, qalanı isə «türk» kimi qeydə alınmışdılar. Avarlarda isə avardillilərin sayında kəskin azalma getsə də milliyyətcə avar kimi qeydə alınanların sayı onlardan bir qədər çox olmuşdur. Saxurlarda ana dilinin daşıyıcılarının sayı dəyişməz qalmış və milliyyətcə saxur olanların sayı ikiqat çox olduğu üzə çıxmışdır. Saxurlarda və qismən də avarlarda qeyd etdiyimiz halları etno-linqivistik proseslərin nəticəsi kimi dəyərləndirmək olar. Ancaq tatların, ləzgilərin və s. etnik qrupların o dövrdə özlərini milliyyətcə «türk» kimi (yəni azərbaycanlı kimi) qeydə alınmasına meylli olmaları bizcə stimullaşdırıcı amillərlə və qismən də etnik assimilyasiya ilə izah edilə bilər. Kürdlərdə isə bu meyllərin tam əksi müşahidə edilməkdədir. Belə ki, 1926-cı ildə cəmi 7,4 min nəfər olan kürddilli əhalinin sayı milliyyətcə kürd kimi qeydə alınanlardan 5,6 dəfə az idi. Başqa sözlə, kürd kimi qeydə alınanların 83%-nin ana dili Azərbaycan dili idi. Xatırladaq ki, 1897-ci ildə də kürddilli əhalinin sayı cəmi 5,4 min nəfər idi. Bu rəqəmlərdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, artıq XIX yüzilliyin sonunda Yüklə 2,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|