Şahbaz muradov, ÇİNGİz baxiş
Yüklə 2,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1939-1959-cu illəri əhatə edən dövrdə
~ 77 ~ fərqləndirici cəhəti rusların sayının hipertrofik şəkildə artması idi (2,4 dəfə). Bu dövrdə Azərbaycanda artan əhalinin 34,5%-i rusların payına düşürdü. Rusların Azərbaycana kütləvi axını nəticəsində əhalinin etnik tərkibində onların xüsusi çəkisi 9,5%-dən 16,5%-ə yüksəl- mişdi. Yəni 1939-cu ildə Azərbaycanda hər 6 nəfərdən biri rus idi. Əhalisinin sayı 787,6 min nəfərə çatmış Bakı şəhə- rində (bütün ətraf qəsəbə və kəndlər daxil olmaq şərti ilə) isə ruslar əhalinin 43,6%-ni, azərbaycanlılar isə 27,4%-ni təşkil edirdilər (bax: cədvəl 12). Bu dövrdə azərbay- canlıların sayının artımı Azərbaycan Respublikası üzrə əhalinin artımından xeyli geri qalırdı. Halbuki 1926-cı ildə kürd kimi qeydə alınan azərbaycandilli əhali, həmçinin buduxlar, krızlar və xınalıqlar 1939-cu ildə azərbaycanlı kimi qeydə alınmışdılar. Eyni zamanda azərbaycanlıların sayı talışların və avarların bir qisminin, saxurların böyük bir hissəsinin etnik assimilyasiyası hesabına da artmışdı. Bütün bunlara baxmayaraq, əhalinin etnik tərkibində azərbaycanlıların xüsusi çəkisi 63,5%-dən 58,4%-ə qədər aşağı düşmüşdü. Çünki bu dövrdə ermənilərin də sayının artım templəri azərbaycanlılardan fərqli dərəcədə yüksək olmuşdur. Belə ki, əsasən təbii artım hesabına artan ermənilərin orta illik artım tempi 2,6% olduğu halda, azərbaycanlılarda bu göstərici 2% olmuşdur. Ona görə də əhalinin etnik tərkibində ermənilərin xüsusi çəkisi demək olar ki, dəyişməz qalmışdı. Ancaq bu, heç də o demək deyil ~ 78 ~ ki, azərbaycanlılarda doğum göstəriciləri və təbii artım ermənilərdən aşağı olmuşdur. Sadəcə bu dövrdə kolxozlaşdırma siyasəti və siyasi repressiyalar nəticəsində məhz azərbaycanlılar kütləvi şəkildə SSRI-nin şərq rayonlarına sürgün edilmiş və ya öldürülmüşlər (bizim hesablamalarımıza görə təxminən 180-200 min nəfər). Bu dövrdə əhalinin etnik tərkibində ləzgilərin və tatarların xüsusi çəkisinin xeyli yüksəlməsi müşahidə edilir. Ta- tarlarda bu artım onların Rusiyadan Azərbaycana axını ilə izah edilir. Ləzgilərin sayının bu dövrdə kəskin şəkildə artması isə (3 dəfə) əsasən 1926-cı ildə özlərini «türk» kimi qeydə aldıran ləzgi dilli əhalinin 1939-cu ildə öz gerçək etnik mənsubiyyətləri ilə qeydə alınmaları ilə izah edilə bilər. Eyni zamanda qeyd edək ki, Balakən rayonunda yaşayan avarların xeyli hissəsi, həmçinin Qax və Zaqatala rayonlarında yaşayan saxurların bir qismi yanlış olaraq 1939-cu ildə ləzgi kimi qeydə alınmışlar. Görünür ki, bu da Azərbaycanda bütün Dağıstan xalqlarının ənənəvi olaraq, ləzgi kimi tanınmasından irəli gəlirdi. Digər tərəfdən, bu dövrdə Dağıstandan Azərbaycana miqrasiya edən ləzgilər də olmuşdur. Talışların sayının bu dövrdə çox aşağı templərlə artması isə yuxarıda söylədiyimiz kimi onların azərbay- canlılarla etnik assimilyasiyası ilə izah edilə bilər. 1939-1959-cu illəri əhatə edən dövrdə əhalinin etnik tərkibində baş verən dəyişikliklər əvvəlki dövrlərdəki ~ 79 ~ dəyişikliklərdən kəskin şəkildə fərqlənirdi. Bu dövrün demoqrafik tarixinin xarakterik cəhətləri 1941-1945-ci illlərdə SSRI-nin II Dünya Müharibəsində iştirakı ilə bağlı hadisələrlə və müharibənin nəticələri ilə sıx bağlı idi. Müharibə illərində Azərbaycan Respublikası əhalisinin sayı kəskin şəkildə azalmışdı. Əvvəla, bu illərdə Azərbaycanın 600-650 min nəfər kişi əhalisi Sovet Ordusuna səfərbər edilərək hərb meydanlarına göndərilmişdi ki, onların da təxminən yarısı müharibədə həlak olmuşdu 50 . Bu isə öz növbəsində mövcud nigah əlaqələrinin pozulmasına gətirib çıxarır və yeni nigah cütlüklərinin yaranmasını yubadırdı. Bütün bunlar müharibə illərində doğumun kəskin şəkildə aşağı düşməsinə səbəb olmuşdu. Ən başlıcası isə əhalinin həyat səviyyəsinin pisləşməsi nəticəsində ölüm göstəricilərinin olduqca yüksəlməsi idi. 3/4-nü azərbaycanlıların təşkil etdiyi kənd əhalisi daha böyük itkilər vermişdi. Belə ki, kəndlərdə əsgərlik yaşına çatan bütün kişi əhalisi müha- ribəyə göndərilmişdi. Halbuki şəhərlərdə dövlət idarələrində və müəssisələrində işləyən kişi əhalisinin xeyli hissəsi hərbi səfərbərlikdən saxlanılmışdı. Ən əsası isə kəndlərdə talon sisteminin tətbiq edilməməsi idi. Bunların nəticəsi olaraq, kənd yerlərində əhali aclıq və xəstəlikdən kütləvi şəkildə qırılırdı. 50 Мадатов Г.А. Азербайджан в Великой Отечественной войне, Баку – 1975, səh. 26 ~ 80 ~ Müharibə dövründə Azərbaycan öz əhalisinin təxminən 1/4-ni itirmişdi. Müharibənin nəticəsi olaraq əhalinin yaş- cins tərkibində kəskin uyğunsuzluqlar yaranmışdı. Bütün bunlara baxmayaraq, müharibədən sonrakı illərdə doğumun səviyyəsi sürətlə artmağa başladı. Ölümün səviyyəsi də tibb sahəsində baş verən tərəqqi nəticəsində sürətlə enməyə başladı. Artıq 1955-ci ildə Azərbaycan əhalisinin sayı müharibədən əvvəlki səviyyəsinə gəlib çatmışdı. 1959-cu ildə isə əhalinin sayı 1939-cu ilə nisbətən 15,4% çox idi. Ancaq əhalinin milliyyətlər üzrə sayının artımı olduqca fərqli idi. Onların bəzilərinin sayı, hətta, 1959-cu ildə belə müharibədən əvvəlki səviyyəsinə gəlib çatmamışdı. Məsələn, rusların Azərbaycana miqrasiyası müharibədən sonrakı dövrdə də davam etməsinə baxmayaraq, onların sayı 1939-cu il ilə müqayisədə 1959-cu ildə 5,1% az idi. Məsələ burasındadır ki, müharibə ərəfəsində rusların yaş tərkibində hərbi səfərbərlik yaşında olanların xüsusi çəkisi olduqca yüksək idi. Çünki rus əhalisinin böyük əksəriyyəti qısa bir dövr ərzində Azərbaycana miqrasiya edən gənclərin hesabına formalaşmışdı. Ona görə də müharibədən sonra rusların cins tərkibində kəskin uyğunsuzluq yarandı və bu da onlar arasında doğum səviyyəsinin durmadan aşağı düşməsinə, ölümün isə bir qədər yüksəlməsinə səbəb oldu. O biri tərəfdən qeyd etmək lazımdır ki, müharibədən sonra azərbaycanlılarla ruslar arasında nigahlar geniş yayılmağa başlamışdı. Çünki həmin Yüklə 2,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|